СеминарSea методу менен

«Старттык эскперимент

SEA ыкмасы»

Бугункү күндө окутулуп жаткан «химия, физика, биология, география» предметинин мазмунунда камтылган билимдерди «теориялаштыруу» илимий практикалык өңүттөн караганда, окуучулардын коомдо турмуштук тажрыйбага ээ болушуна көмөктөшө албай калды деген ойлор айтылууда . Ал тургай, бул система окуучулар арасында «пассивдүүлүктү» жаратууда. Ошондуктан «Химия» предметин окутууда окуучулардын активдүүлүгүн өстүрүү максатында, заманбап инновациялык методдордун жаңы ыкмаларын колдонуу аркылуу, окуучулардын потенциалдык мүнкүнчүлүктөрүн кеңейтүү негизги планга чыгууда.

Жалпы билим берүүнүн эң маанилүү максаттары: окутуунун жана тарбиялоонун каражаттары ар тараптан өнүккөн, эркин инсанды калыптандыруу жана өнүктүрүү анын турмушта өз ордун табуусуна жана алган билимин, билгичтик көндүмдөрүн практикада колдонуусуна, идеяларын каалоолорун ишке ашыруусуна шарт түзүү болуп саналат.

Жогорудагы ийгиликке жетүү үчүн мындай иштерди аткарууда жаңычыл коомдо окутууда традициялык сабактардан айырмаланып, окутуунун көптөгөн жаңы ыкмалары киргизилип жатат.

Профессор Н. Ишекеев: «Мугалим сабактын кайсы тибин, формасын тандап албасын, үч парадигманын туруктуу жана үзгүлтүксүз катышып турарын байкадым»- дейт. Анын бири, адамзат тарабынан топтолгон бардык билим, билгичтик жана көндүмдөр деп эсептеген илимий маалыматтык парадигма.

Сабакты уюштуруу - бул окутуу технологиясынын бир өзөктүү элементи болот. Окутуу жана тарбиялоо маселелеринин ичинен сабак эң негизги орунду ээлеп келет. Ошондуктан сабактын структурасы бир мүнөздүү болбой, ар түрдүү, кызыктуу жана көп варианттуу болуусунун үстүндө натыйжалуу эмгектенүү азыркы мезгилдин талабына жооп берет жана бул проблеманын актуалдуу экендигин эске алуу зарыл.

• Химияны окутууда окуучулардын көңүл буруусун ийгиликтүү өнүктүрүү үчүн, ар кандай усулдарды колдонуу керек. Мугалим окутуунун бардык кырдаалында окуучуну байкагычтькка жана ойлонуп жооп бергенге үйрөтүү керек.

• Ошондой эксперименталдык жаңы ыкмалардын бири катарында окуучулардын билим деңгээлин жогорулатуу максатында Кыргыз Республикасынын бардык аймактарындагы орто билим берүү жайларында жаңы “старттык эксперимент” усулу менен окутуу жайылтылууда.

Темаларга старттык эксперимент методдун колдонуу менен сабак өтүүнүн ийгиликтүү жактары көрсөтүлгөн. “Старттык эксперимент SEA” методун германиялык педагог, психолог окмуштуу Юрген Шехер сунуштаган жана көпчүлүктүн колдоосуна татыган. Бул метод көбүнчө табигый илимдерге багытталган. Азыркы учурда өлкөбүздүн баардык аймактарында бул ыкма мугалимдердин арасында колдоого ээ болууда.

“ Старттык эксперимент” аты билдирип тургандай, сабак эксперимент менен башталат жана бул сабакта окуучуларга жандуу жана жансыз жаратылыштагы бардык кубулуштарды өз колдору менен аткарып, практикалык, лабораториялык байкоолорду жүргүзүп, андан жыйынтык чыгарууга, далилдөөлөрдү аткарууга мүмкүнчүлүк берет.

Баса белгилеп кетчү нерсе, сабакта мугалим окуучулардын активдүү болушуна шарт жатат, ошондуктан окуучулар активдүү болушат жана бул ыкма окуучунун логикалык ой жүгүртүүсүн өнүктүрүү менен катар, жаратылышка байкоо жүргүзүүсүн күчөтүүсү мүмкүн.

Мектеп окуучулары үчүн туура тандалып алынган старттык эксперимент окуучуларды байкоого, өз алдынча ой жүгүртүп, гипотеза (божомол) түзүүгө, гипотезаны тастыктоого, жыйынтык чыгара билүүгө, аны турмушунда колдоно билүүгө үйрөтөт.

• Старттык эксперименттин артыкчылыгы мугалим көп сүйлөбөйт, ал жөн ган эч нерсени айтпастан экспериментти жасайт. Ал эми окуучулар байкагандарын жазып алып, анын тууралыгын өздөрү экспериментти кайтадан кайталап жасап, байкоолорун тастыкташат, өз алдынча ой жүгүртүп, суроо түзүшөт, суроолордун негизинде гипотеза (болжомол) чыгарышат.

• Старттык эксперимент ыкмасы окуучулардын сабакка активдүү катышуусун жана мотивациялык кызыгуусун камсыз кылуунун бир шарты деп айтсак болот

Ошондой эле окуучу менен мугалимдин педагогикалык кызматташуусун,окуучулардын информациялык,коммуникативтик компетенттүүлүгүн калыптандырууга өбөлгө түзүү менен,өзалдынча проблеманы коё билүү жана аны чече билүү компетенттүүлүгүнүн калыптанышына багыттайт.

Бирок бул ыкманы баардык сабакта эле колдоно берүү мүмкүн эмес.

«Физикалык жана химиялык кубулуштар”- деген темада сабактын иштелмесин көрсөтөйүн.

Тема: Физикалык жана химиялык кубулуштар.

А) Старттык эксперимент

1. Кант майдаланды

2. Кант эриди

3. Кант күйдү

Материалдар: Ступка, фарфор чашка, кант, кайнак суу, спиртовка, фарфор кашык, ширенке.

1. Ступка менен фарфор чашкага 2 штук кант салып майдалайбыз. Майдаланган кант стаканга салынат да кайнак суу куюлат. Чай кашык кармагычка бекитилип даярдалат. Даярдалган чай кашыкка 2 мл өлчөмдөгүсуу куюлуп, жалынга акырындык менен ысыта баштайт. Эритме бууланат, жыт бөлүнөт. Карамель күйүп кара көмүр пайда болот.

Б) Байкоолор .

-Кант майдаланды.

-Кант сууда эриди

-Отко койгондо өңү өзгөрдү

-кайнап көбүктөр чыкты

-кашыктын үстүндө буу пайда болду

-өңүөзгөрүлүп кара түскө айланды

В)Тандалган байкоолор:

-кант сууда эриди

-кашыктын үстүндө буу, ичинде көбүкчөлөр пайда болду

-карамельжыттанып, аягында кара көмүр пайда болду

Г) Суроолор

1. Кант сууда эригенде кандай өзгөрүүлөр жүрдү?

2. Канттын эритмеси буулангандан кийин эмне үчүн түсүн өзгөрттү?

3. Бардык эле заттар күйгөндө көмүр пайда болобу?

Д) Божомолдор

-кант катуу абалдан суюк абалга өттү.

-эрүүчү заттар гана майдаланганда жакшы эрисе керек.

-канттын бөлүкчөлөрү суунун бөлүкчөлөрү менен биригиши мүмкүн.

-канттын суудагы эритмеси алынды.

-эритмеде кант эрип жок болушу мүмкүн.

-канттын эритмеси бууланганда анын составындагы заттын структурасы бузулушу мумкун.

-бардык заттар күйгөндө көмүр пайда болушу мүмкүн.

-айрым заттар күйбөшү мүмкүн.

-Органикалык заттар күйгөндө гана көмүр пайда болушу мүмкүн.

Е) Эмне изилденет?

А) Заттардын сууда эригичтигин аныктоо.

Б) Заттардын түсүнүн өзгөрүшүн аныктоо.

В) бир заттын башка затка өтүшүн аныктоо.

Ж) Эксперимент

1-топ. Заттар: кант, туз, бор, кум, муздак суу, кайнак суу.

А) Заттардын сууда эригичтигин аныктоо.

Б) Куралдар: 6 стакан, 3 айнек таякчасы.

2-топ.

А) Канттын эритмесин, туздун эритмесин, соданын эритмесин буулантуу жолу менен өңдүн өзгөрүшүн салыштыруу.

Б) Куралдар: 3 стакан, 3 кашык, спиртовка, ширенке.

3-топ.

А) жез зымын, айнек түтүктүн, кагаз, жыгач ж.б. заттар күйгөндө көмүрдүн пайда болушун текшерүү.

Б) Куралдар: Спиртовка, ширенке.

З) Концепция.

А). Сууда эруучу заттардын эригичтиги температурага көз каранды.

Б). Муздак сууга караганда ысык сууда жакшы эрийт.

В) Бардык эле заттар сууда эрибейт.М: Бор, кум, чопо ж.б.

Г) Айрым заттардын өңү өзгөргөн жок.М: туз, сода.

Д) Куйуучу заттар гана күйгөндө, көмүр пайда болот.

Е) Бардык эле заттар күйбөйт, бирок ысытканда формасын өзгөртөт.

Жалпы концепция. Майдаланган заттар жакшы эрийт. Эрибөөчү заттар эрибейт. Кант эригенде молекулаларга ажырайт. Кант күйгөндө көмүргө айланды. Бул жаңы зат. Бүгүнкү сабакта биз силер менен канттын мисалында физикалык жана химиялык кубулуштарды айырмалаганды үйрөндүк. Жаңы зат пайда болбостон, агрегаттык абалы жана формасы өзгөрсө, физикалык кубулуш деп аталат. М, Кантты майдалоо, айнектин эриши. Кубулуштун убагында жаңы зат пайда болсо бул химиялык кубулуш деп аталат, б.а. химиялык кубулушта реакция жүрүп жаңы зат пайда болот. М, кагаздын, жыгачтын, канттын күйүшү менен көмүрдүн пайда болушу жежез зымынын жез оксидине айланышы менен анын өңүнүн өзгөрүүсү. Химияны старттык эксперимент аркылуу окутууга болгон мындай мамиле окуу процессинде окуучулардын өз алдынчалуулугун, фантазиясын, креактивтүүлүгүн өстүрүүгө өз алдынча инициатива көтөрө билүүгө, ошол эле убакта өзүн өзү критикалоого, башкалардын идеяларын да уга жана баалай билүүгө үйрөнүштү.