Շահան Շահնուր /Շահնուր Քերեսթեճյան/

ՇԱՀԱՆ ՇԱՀՆՈՒՐ

ԿԵՆՍԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ

• Շահան Շահնուրը (իրական անուն-ազգանունը՝ Քերեսթեճյան), ծնվել է 1903 թվականի օգոստոսի 3-ին Թուրքիայի Հանրապետության Ստամբուլ մարզի Սկյուտար թաղամասում:

ԿԵՆՍԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ

• Նախնական կրթությունը ստացել է Սկյուտարի Սեմերճյան դպրոցում, ապա՝ Պերպերյան վարժարանում։ 1921 թվականին բարձր առաջադիմությամբ ավարտել է վարժարանը։ Սովորելու տարիներին հիմնավոր կարդում է հայ ու օտար (հատկապես ֆրանսիական) գրականություն։ Շահնուրն օժտված էր նկարելու և գծելու ակնհայտ ձիրքով և վարժարանը ավարտելուց հետո զբաղվում է լուսանկարչությամբ։ 1922 թվականին հաստատվել է Փարիզում, զբաղվել լուսանկարչությամբ և սկսել առաջին գրական փորձերը։ Աշխատակցել է «Յառաջ», «Արեւ», «Ապագայ», «Անահիտ» պարբերականներին, Թեոդիկի «Ամենուն տարեցոյցին»։
• 1929 թվականին լույս է ընծայել իր առաջին վեպը՝ «Նահանջը առանց երգի»՝ ահազանգելով սփյուռքահայերի ուծացման ու այլասերման վտանգի մասին։ Այս գործը, որտեղ դեպքերն ու հարաբերություններն ունեն հիմնավորված հասարակական հենք, այսօր էլ մնում է այժմեական։ 1928-1932 թվականներին սովորել է Փարիզի համալսարանի գրականության բաժնում։ Ծանր հիվանդության պատճառով նա հեռանում է Փարիզից և հաստատվում Ֆրանսիայի հարավում։ 1933 թվականին Շահնուրը հրատարակել է «Յարալէզներուն դաւաճանութիւնը» պատմվածքների ժողովածուն։ Այս երկու գործով նա դասվել է հայ ռեալիստական արձակի վարպետների շարքը։

ԿԵՆՍԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ

• Ֆրանսերեն գրել է բանաստեղծություններ՝  Արմեն Լյուբեն  ստորագրությամբ, 1956 թվականից հայերեն տպագրել է հրապարակախոսական, գրաքննադատական հոդվածներ ու մանրապատումներ։ 1939 թվականին նա «Լա նուվել ռեվյու ֆրանսեզ»–ում ընթերցողին է ներկայացրել «Գիշերային փոխադրություն» հիվանդանոցային հուշերը։ Ֆրանսերեն հրատարակվել են «Պրպտումներ անտեղի» (1942), «Գաղտագողի անցորդ» (1946), «Սուրբ համբերություն» (1951), «Բարձրավանդակ» (1957) ժողովածուները։ 50-ական թթ. վերջերից հայերեն լույս են տեսել «Թերթիս կիրակնօրեայ թիւը» (1958) պատմվածքների ժողովածուն, «Զոյգ մը կարմիր տետրակներ» (1967), «Կրակը կողքիս» (1973) գրքերը, որոնցում ամփոփված են Շահան Շահնուրի հին ու նոր հոդվածները, հրապարակախոսությունները։ 1963 թվականին նշվում է նրա 60-ամյակը, և ավելի է տարածվում նրա համբավը։ Առողջական վիճակի վատացման պատճառով 1974 թվականին ավարտվում է Շահան Շահնուրի տառապալից և արգասավոր կյանքը [2] ։

ԿԵՆՍԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ

• Ֆրանսերեն գրել է բանաստեղծություններ՝  Արմեն Լյուբեն  ստորագրությամբ, 1956 թվականից հայերեն տպագրել է հրապարակախոսական, գրաքննադատական հոդվածներ ու մանրապատումներ։ 1939 թվականին նա «Լա նուվել ռեվյու ֆրանսեզ»–ում ընթերցողին է ներկայացրել «Գիշերային փոխադրություն» հիվանդանոցային հուշերը։ Ֆրանսերեն հրատարակվել են «Պրպտումներ անտեղի» (1942), «Գաղտագողի անցորդ» (1946), «Սուրբ համբերություն» (1951), «Բարձրավանդակ» (1957) ժողովածուները։ 50-ական թթ. վերջերից հայերեն լույս են տեսել «Թերթիս կիրակնօրեայ թիւը» (1958) պատմվածքների ժողովածուն, «Զոյգ մը կարմիր տետրակներ» (1967), «Կրակը կողքիս» (1973) գրքերը, որոնցում ամփոփված են Շահան Շահնուրի հին ու նոր հոդվածները, հրապարակախոսությունները։ 1963 թվականին նշվում է նրա 60-ամյակը, և ավելի է տարածվում նրա համբավը։ Առողջական վիճակի վատացման պատճառով 1974 թվականին ավարտվում է Շահան Շահնուրի տառապալից և արգասավոր կյանքը [2] ։

«Նահանջը առանց երգի» , ֆրանսահայ արձակագիր Շահան Շահնուրի վեպ։ Հայ գրականության նշանավոր ստեղծագործություններից է։ Շահնուրը ընդամենը մի քանի փոքրիկ գործերի, առանձին հոդվածների հեղինակ էր, երբ 1927-1929 թթ. ընթացքում գրեց «Նահանջը առանց երգի» վեպը, որն հենց նույն տարում էլ լույս տեսավ. վեպը՝ առաջին անգամ որպես թերթոն, մաս առ մաս լույս է տեսել Շավարշ Միսաքյանի «Հառաջ» թերթում (1929 թ., մայիս-սեպտեմբեր), ապա մեծ հայրենասեր Վ. Իսպիրյանի ծախսերով հրատարակվել է առանձին գրքով։ Գրողներից քչերին է վիճակված նման փառավոր մուտք ունենալ գրականության մեջ։ Վեպն արժանացավ շատ դրական և հիացական կարծիքների, ինչպես նաև ենթարկվեց քննադատությունների։ Շահնուրին մեղադրում էին ծայրահեղության և հարցերը միտումնավոր սրելու մեջ։ Սակայն Շահնուրի վեպը հայությանը ուղղված զգաստացման կոչ էր։ Շահան Շահնուրն իր վեպը նվիրել է իր լավագույն բարեկամին՝ Հ. Տեր-Հակոբյանին [1] : " width="640"

• «Նահանջը առանց երգի» , ֆրանսահայ արձակագիր Շահան Շահնուրի վեպ։ Հայ գրականության նշանավոր ստեղծագործություններից է։ Շահնուրը ընդամենը մի քանի փոքրիկ գործերի, առանձին հոդվածների հեղինակ էր, երբ 1927-1929 թթ. ընթացքում գրեց «Նահանջը առանց երգի» վեպը, որն հենց նույն տարում էլ լույս տեսավ. վեպը՝ առաջին անգամ որպես թերթոն, մաս առ մաս լույս է տեսել Շավարշ Միսաքյանի «Հառաջ» թերթում (1929 թ., մայիս-սեպտեմբեր), ապա մեծ հայրենասեր Վ. Իսպիրյանի ծախսերով հրատարակվել է առանձին գրքով։ Գրողներից քչերին է վիճակված նման փառավոր մուտք ունենալ գրականության մեջ։ Վեպն արժանացավ շատ դրական և հիացական կարծիքների, ինչպես նաև ենթարկվեց քննադատությունների։ Շահնուրին մեղադրում էին ծայրահեղության և հարցերը միտումնավոր սրելու մեջ։ Սակայն Շահնուրի վեպը հայությանը ուղղված զգաստացման կոչ էր։
• Շահան Շահնուրն իր վեպը նվիրել է իր լավագույն բարեկամին՝ Հ. Տեր-Հակոբյանին [1] :

- Սյուժեն Վեպի հիմքում ընկած է Պետրոսի (Պիեր) և Նենեթի (մադամ Ժանն) սիրո պատմությունը։ Պոլսից Փարիզ գաղթած Պետրոսը լուսանկարիչ է։ Նա աշխատում է Փարիզի լուսանկարչատներից մեկում, որի տնօրենը՝ մադամ Ժանն, շատ գեղեցիկ կին է։ Պետրոսը սիրահարվում է նրան, որին ինքը անվանում է Նենեթ։ Սակայն Նենեթը ազատ չէ, նա Լեսքյուրի սիրուհին է և վերջինիս փողերով է բացել իր լուսանկարչատունը։ Պետրոսը գիտեր այդ մասին և տանջվում է։ Թեև Պետրոսի ու Նենեթի սերը փոխադարձ է, բայց Նենեթը վերադառնում է Լեսքյուրի մոտ, որի հետ կապված է անցյալով։ Հոգեկան վիշտը Պետրոսը փորձում է խեղդել ընկերական շրջապատում, սակայն այդտեղ ևս մխիթարություն չի գտնում։ Պատահաբար նա իմանում է Նենեթի ոչ այնքան լավ անցյալի մասին։ Սակայն սիրո առեղծվածն անբացատրելի է։ Պետրոսը չի կարողանում հրաժարվել Նենեթից։ Սկզբում փորձում է կապերը խզել Նենեթի հետ։ Նա վաճառում է ունեցվածքը, տեղափոխվում ուրիշ քաղաք և աշխատում իբրև բանվոր։ Սակայն այստեղ էլ նրան գտնում է Նենեթը։ " width="640"

- Սյուժեն

• Վեպի հիմքում ընկած է Պետրոսի (Պիեր) և Նենեթի (մադամ Ժանն) սիրո պատմությունը։ Պոլսից Փարիզ գաղթած Պետրոսը լուսանկարիչ է։ Նա աշխատում է Փարիզի լուսանկարչատներից մեկում, որի տնօրենը՝ մադամ Ժանն, շատ գեղեցիկ կին է։ Պետրոսը սիրահարվում է նրան, որին ինքը անվանում է Նենեթ։ Սակայն Նենեթը ազատ չէ, նա Լեսքյուրի սիրուհին է և վերջինիս փողերով է բացել իր լուսանկարչատունը։ Պետրոսը գիտեր այդ մասին և տանջվում է։ Թեև Պետրոսի ու Նենեթի սերը փոխադարձ է, բայց Նենեթը վերադառնում է Լեսքյուրի մոտ, որի հետ կապված է անցյալով։ Հոգեկան վիշտը Պետրոսը փորձում է խեղդել ընկերական շրջապատում, սակայն այդտեղ ևս մխիթարություն չի գտնում։ Պատահաբար նա իմանում է Նենեթի ոչ այնքան լավ անցյալի մասին։ Սակայն սիրո առեղծվածն անբացատրելի է։ Պետրոսը չի կարողանում հրաժարվել Նենեթից։ Սկզբում փորձում է կապերը խզել Նենեթի հետ։ Նա վաճառում է ունեցվածքը, տեղափոխվում ուրիշ քաղաք և աշխատում իբրև բանվոր։ Սակայն այստեղ էլ նրան գտնում է Նենեթը։

- Սյուժեն Ավտովթարի հետևանքով Լեսքյուրը մահացել էր, իսկ Նենեթը անդամահատվել։ Նրա թևը կտրել էին, և նա վերադարձել էր Պետրոսի մոտ։ Նենեթի նկատմամբ ունեցած սերը հաղթում է մյուս բոլոր զգացումներին, և Պետրոսը նրա հետ հեռանում է մի գյուղ` այնտեղ հանգիստ ապրելու համար։ Սակայն այնտեղ էլ նրա բախտը չի բերում։ Երբ Պետրոսը մի քանի օրով մեկնում է Փարիզ, Նենեթը որոշում է հեռանալ նրանից, որպեսզի չխորտակի Պիերի ապագան։ Վերադարձին Պետրոսը Նենեթին գտնում է մահամերձ։ Նենեթի մահից հետո Պետրոսը ուզում է արտաբերել «Հայր մերը», բայց աղոթքի բառերը չի հիշում։ Կոստանը հուշում է ֆրանսերենը, և նա կրկնում է։ Նա արդեն վերջնականապես դարձել էր Պիեր, այսինքն ֆրանսիացի։ Նահանջն ազգային էությունից կատարյալ էր։ " width="640"

- Սյուժեն

• Ավտովթարի հետևանքով Լեսքյուրը մահացել էր, իսկ Նենեթը անդամահատվել։ Նրա թևը կտրել էին, և նա վերադարձել էր Պետրոսի մոտ։ Նենեթի նկատմամբ ունեցած սերը հաղթում է մյուս բոլոր զգացումներին, և Պետրոսը նրա հետ հեռանում է մի գյուղ` այնտեղ հանգիստ ապրելու համար։ Սակայն այնտեղ էլ նրա բախտը չի բերում։ Երբ Պետրոսը մի քանի օրով մեկնում է Փարիզ, Նենեթը որոշում է հեռանալ նրանից, որպեսզի չխորտակի Պիերի ապագան։ Վերադարձին Պետրոսը Նենեթին գտնում է մահամերձ։ Նենեթի մահից հետո Պետրոսը ուզում է արտաբերել «Հայր մերը», բայց աղոթքի բառերը չի հիշում։ Կոստանը հուշում է ֆրանսերենը, և նա կրկնում է։ Նա արդեն վերջնականապես դարձել էր Պիեր, այսինքն ֆրանսիացի։ Նահանջն ազգային էությունից կատարյալ էր։

ՎԵՊՈՒՄ ԱՐԾԱՐԾ

• Ավտովթարի հետևանքով Լեսքյուրը մահացել էր, իսկ Նենեթը անդամահատվել։ Նրա թևը կտրել էին, և նա վերադարձել էր Պետրոսի մոտ։ Նենեթի նկատմամբ ունեցած սերը հաղթում է մյուս բոլոր զգացումներին, և Պետրոսը նրա հետ հեռանում է մի գյուղ` այնտեղ հանգիստ ապրելու համար։ Սակայն այնտեղ էլ նրա բախտը չի բերում։ Երբ Պետրոսը մի քանի օրով մեկնում է Փարիզ, Նենեթը որոշում է հեռանալ նրանից, որպեսզի չխորտակի Պիերի ապագան։ Վերադարձին Պետրոսը Նենեթին գտնում է մահամերձ։ Նենեթի մահից հետո Պետրոսը ուզում է արտաբերել «Հայր մերը», բայց աղոթքի բառերը չի հիշում։ Կոստանը հուշում է ֆրանսերենը, և նա կրկնում է։ Նա արդեն վերջնականապես դարձել էր Պիեր, այսինքն ֆրանսիացի։ Նահանջն ազգային էությունից կատարյալ էր։

- ՎԵՊՈՒՄ ԱՐԾԱՐԾՎԱԾ ԽՆԴԻՐՆԵՐԸ Վեպը Սփյուռքի արմատախիլ հայության պատմությունն է, Փարիզ ընկած «Արևելքցի տղոց»` պոլսահայ երիտասարդների ողբերգական կյանքի պատմությունը։ Շահնուրը միտումնավոր կերպով վեպի հերոսներ է դարձրել երիտասարդներին. նրանք հեշտությամբ կարող են նոր բարքերի զոհը դառնալ, նոր կյանքի հրապույրները, հետաքրքրությունները, «ազատ» կյանքը հիմնովին կարող են փոխել նրանց կյանքի ընթացքը, շեղել ազգային ավանդներից։ «Նահանջը առանց երգի» վեպը Սփյուռքի համանվագն է, ուր, ինչպես ասում էր Փոլատյանը, «…կան ծիծաղներ` արկածահար ու կիսակատար, երգիծանք՝ աչքերե արցունք ժայթքեցնող, սիրավեպ, պանդխտության ցավը վայելքի մեջ խեղդելու փորձ և դյուցազներգություն՝ ազգային ոգիի»: Շահնուրի վեպը, ազգային լինելով հանդերձ, համամարդկային է. այն պատկերում է 20-ական թվականների փարիզյան կյանքը՝ իր բարդություններով, անբարոյական, դրամատիրական, մարդկային այլազան հարաբերություններով և անբնական ընթացքով։ Վեպում կողք կողքի հանդես են գալիս հայեր և ֆրանսիացիներ, որոնք ստեղծում են ֆրանսիական կյանքի համայնապատկերը։ Շահնուրը փորձում է ցույց տալ օտար կյանքի ապականիչ ազդեցությունը ոչ միայն հայի, նաև հենց իր՝ ֆրանսիացու նկարագրի վրա։ " width="640"

- ՎԵՊՈՒՄ ԱՐԾԱՐԾՎԱԾ ԽՆԴԻՐՆԵՐԸ

• Վեպը Սփյուռքի արմատախիլ հայության պատմությունն է, Փարիզ ընկած «Արևելքցի տղոց»` պոլսահայ երիտասարդների ողբերգական կյանքի պատմությունը։ Շահնուրը միտումնավոր կերպով վեպի հերոսներ է դարձրել երիտասարդներին. նրանք հեշտությամբ կարող են նոր բարքերի զոհը դառնալ, նոր կյանքի հրապույրները, հետաքրքրությունները, «ազատ» կյանքը հիմնովին կարող են փոխել նրանց կյանքի ընթացքը, շեղել ազգային ավանդներից։ «Նահանջը առանց երգի» վեպը Սփյուռքի համանվագն է, ուր, ինչպես ասում էր Փոլատյանը, «…կան ծիծաղներ` արկածահար ու կիսակատար, երգիծանք՝ աչքերե արցունք ժայթքեցնող, սիրավեպ, պանդխտության ցավը վայելքի մեջ խեղդելու փորձ և դյուցազներգություն՝ ազգային ոգիի»: Շահնուրի վեպը, ազգային լինելով հանդերձ, համամարդկային է. այն պատկերում է 20-ական թվականների փարիզյան կյանքը՝ իր բարդություններով, անբարոյական, դրամատիրական, մարդկային այլազան հարաբերություններով և անբնական ընթացքով։ Վեպում կողք կողքի հանդես են գալիս հայեր և ֆրանսիացիներ, որոնք ստեղծում են ֆրանսիական կյանքի համայնապատկերը։ Շահնուրը փորձում է ցույց տալ օտար կյանքի ապականիչ ազդեցությունը ոչ միայն հայի, նաև հենց իր՝ ֆրանսիացու նկարագրի վրա։

- Կառուցվածք Շահնուրը վեպը գրելիս դիմել է բազմապլանային դիպաշարի կառույցին՝ գրական հմտությամբ տալով սփյուռքահայ կյանքի ժամանակակից պատկերները, հասարակական և ազգային երևույթների նկատմամբ իր հստակ մոտեցումները։ Սյուժեն կարծես վեց տարբեր ճյուղավորում ունի՝ Պետրոսի (Պիեր), Սուրենի, Հրաչի, Լոխումի, Լեսքյուռի և Նենեթի (մադամ Ժան) ընտանեկան, ընկերային միջավայրերն իրենց և՛ ներքին, և՛ արտաքին կյանքով։ Վեց տարբեր մարդիկ, որոնք ունեն առանձնահատուկ ըմբռնումներ, բարոյական վարքագիծ։ Վեպը երեք մասից է բաղկացած, որոնք աստիճանաբար բացում են հերոսների հոգեկան աշխարհը, օգնում խորքով ըմբռնելու 20–30-ական թվականների ֆրանսահայ կյանքը՝ իր տարաբնույթ աշխարհով։ Բուն գործողությունները ծավալվում են Պետրոսի շուրջ։ Այս հիմնական սյուժետային գիծն աստիճանաբար իր մեջ է ներառում գործողությունների երկրորդական զարգացումներ։ Երկում մտորեն սերը (սեռը) և աշխատանքը համակցված են հանդես գալիս։ Աշխատանքը Շահնուրի համար նահանջը պատկերելու նախադուռ է հանդիսացել։ «Աշխատանքը և սեռը կը կապեն. կը հարակցեն երկու եզրերը իրարու, – հավաստում է ֆրանսահայ գրականագետ Գր. Պըլտյանը, – կը տանին հայը նոր աշխարհին, ֆրանսուհիին, օտարութեան… Սեռ և աշխատանք կը միանան իրարու այստեղ և կը կազմեն շրջանակմը, որուն մեջ կըլլա մարդը»: " width="640"

- Կառուցվածք

• Շահնուրը վեպը գրելիս դիմել է բազմապլանային դիպաշարի կառույցին՝ գրական հմտությամբ տալով սփյուռքահայ կյանքի ժամանակակից պատկերները, հասարակական և ազգային երևույթների նկատմամբ իր հստակ մոտեցումները։ Սյուժեն կարծես վեց տարբեր ճյուղավորում ունի՝ Պետրոսի (Պիեր), Սուրենի, Հրաչի, Լոխումի, Լեսքյուռի և Նենեթի (մադամ Ժան) ընտանեկան, ընկերային միջավայրերն իրենց և՛ ներքին, և՛ արտաքին կյանքով։ Վեց տարբեր մարդիկ, որոնք ունեն առանձնահատուկ ըմբռնումներ, բարոյական վարքագիծ։ Վեպը երեք մասից է բաղկացած, որոնք աստիճանաբար բացում են հերոսների հոգեկան աշխարհը, օգնում խորքով ըմբռնելու 20–30-ական թվականների ֆրանսահայ կյանքը՝ իր տարաբնույթ աշխարհով։ Բուն գործողությունները ծավալվում են Պետրոսի շուրջ։ Այս հիմնական սյուժետային գիծն աստիճանաբար իր մեջ է ներառում գործողությունների երկրորդական զարգացումներ։ Երկում մտորեն սերը (սեռը) և աշխատանքը համակցված են հանդես գալիս։ Աշխատանքը Շահնուրի համար նահանջը պատկերելու նախադուռ է հանդիսացել։ «Աշխատանքը և սեռը կը կապեն. կը հարակցեն երկու եզրերը իրարու, – հավաստում է ֆրանսահայ գրականագետ Գր. Պըլտյանը, – կը տանին հայը նոր աշխարհին, ֆրանսուհիին, օտարութեան… Սեռ և աշխատանք կը միանան իրարու այստեղ և կը կազմեն շրջանակմը, որուն մեջ կըլլա մարդը»: