Тақырыбы: Суицид – қоғамдағы ірі проблемалардың бірі
Мақсаты: Оқушыларға өздері қоғамның болашағы екендігін, сол болашақтың тағдыры осы өздерінің қолдарында екендігін ұғындыру.
Ата –бабаларымыздың өсиеттерін екі етпей орындауға, имандылыққа,
мұсылмандыққа, жат қылықтардан аулақ болуға, өмірдің қиын мәселелерін шеше білуге, басқа досатарына көмектесе білуге тәрбиелеу.
Көрнекілігі: қанатты сөздер, мақал – мәтелдер.
Бүкіл Қазақстан Республикасы азаматтарын осы проблема қатты алаңдатып отыр. Себебі, қиял – ғажайып ертегілермен бір қазанда біте қайнасатын шынайы өмір осындай сауалды алдымыздан көлденең тартып отыр.
Соңғы кездері жастар мен жасөспірімдер психологиялық күйзелісті, яғни стресті, депрессияға, яғни жан дертіне ұшырауын бастарынан кешіп жүргендерін жиі кездестіреміз.
Өмір адамға бір-ақ рет келеді. Ал бітпес тіршіліктің сол тауқыметіне қарсы күрес, өз несібеңді айырып жесең, соның өзі бақыт. Бірақ соқтықпалы, соқпалы өмірдің қиындығына кез – келген адам шыдай ала ма? Шыдауы керек деп жұбату сөзді айту жеңіл болғанымен, екінің бірінің жүйкесі мықты емес, ал жүйкесі жұқалар бүгінгі тіршілігінен гөрі бақилық дүниені дұрыс көріп, сол жаққа мезгілсіз аттанып жатады.
Оларды кінәлау орынсыз да шығар.
Депрессияға және стерсске ұшырағандардың психолгиялық күйзелісі жастарды психолгиялық індетке ұшыратуда. Суицид – адамның өз-өзіне қолданылатын аяусыз жаза, өз Меніне ашылған соғыс. Қазіргі босбелбеу жастар жоқшылыққа, қиыншылыққа төзе алмайды. Бос уақыттары көп, сабақ оқымайды, пайдалы заттармен айналыспайды, не жеймін, не киемін деп қайғырмайды, басына түскен проблемаларды жеңгісі келмейді.
Депрессияға, стресске шалдыққан адам, өзіне көңілі ешқашан толмайды. Өмірден түңіледі. Сондай – ақ жасөспірімдерді өзіне – өзі қол жұмсауға жеткізудің басқа да фактілері анықталды, жыл сайын әлемде 1 млн адам өз – өзіне қол салатындығы анықталды. Әлемде 20 секундта бір адам өлетіні де анықталып отыр.
Суицидтің шығу себептері: Нарық экономикасына байланысты ең өзекті мәселе, материалдық тұрмыстық қиыншылықтар;
Тұқым қуалаушылық фактілер;
Отбасылық ұрыс – керіс, ата – ананың ажырасуы, жалғыздық, махаббатта жолы болмау;
Дімкәс, денсаулық, психикалық сырқаттық, белсіздік пен бедеулік;
Қылмыстық жауапкершліктен қашу, істеген ісінің ұяттығынан қорқыныш;
Оқу орнындағы даулы мәселелер мен сәтсіздіктер;
Әр түрлі секталарға кіріп, одан шығу жолын таппау;
«Өмір сүруден шаршадың ба» атты арнайы сайттан интернет сайттар т.б..
Теледидардан көрсетіліп жатқан қарақшылық, жауыздық туралы фильмдер;
Арақ ішу, насыбай ату, наркотиктер пайдалану – осының бәрі жастардың миына кері әсер етуі.
«Өзіне – өзі қол салу» қазір төрткүл дүниені қатты алаңдатып отырған үлкен проблемаға айналып бара жатыр. Кез келген өлімнің себебіне көз салсақ, өз –өзін құрбандыққа шалу әлемде сегізінші орын алып тұр. Ал жалпы өлім көрсеткіші бойынша бірінші орынды иеленеді екен.
Суицидке қарсы күреспесе, ол бүкіләлемдік қауіпке айналды. Әлемдік дерт төрт құрлық халқының 11 пайызы өзін – өзі құрбандыққа шалуға дайындық жасайтынын айтты. Көп жағдайда оның шығу төркіні анықталмай, жұмбақ жағдайда қалады. Бұл сырқат әйелдерге қарағанда еркектердің арасында төрт есе жоғары. Қазір әлем бойынша 18-24 аралығындағы жастардың 80 пайызы өлім туралы көбірек ойлайды.
Сонымен қатар, Бүкіл әлемдік денсаулық сақтау ұйымы суицид кедей елдерде ғана емес, қазір бай – қуатты елдерде өршіп бара жатқандығын да айтып отыр. Бұл індет, мұсылман, христиан, католик, будда діндеріне де қарамай өрши түсуде.
Қорытынды сөз: Адам тағдырына жауапкершілікті тек ұстаздар мен дәрігерлерге ғана жүктеп қоймай жұмыла мойынымызға алуымыз керек. Жер бетінде өмір сүру үшін батырлық көбірек керек.
Шыда, Шыда!
Шыдай түс, шыда тағы!
Шыдамдыны мына өмір ұнатады.
Үміттің құлан иек құла таңы,
Әйтеуір бір атады, бір атады…
Өкінбе, өкпелеме, бұл күніңе,
Өмір, өмір!
Болмайды түңілуге.
Мәңгі сені жазбаған сүрінуге,
Қайта тұрып қақың бар жүгіруге, — дегендей өмірде барлық нәрсеге шыдамдылықпен, сабырмен қарау керек.
Сынып сағаты "Өмір – қымбат сый"
Тақырыбы: Өмір – қымбат сый
Мақсаты: Жастарды бүгінгі қоғамымызды жауалаған зиянды әдеттерден бойын аулақ ұстауға, өз – өздеріне қол жұмсаудың алдын алуға тәрбиелеу. Сапалы білім, саналы тәрбие алып, болашақ өмірдің баспалдығын аттауға дайындау. Өмірдің өте қымбат екендігіне көздерін жеткізу.
Көрнекілігі: Слайдтар, буклеттер, кинодан үзінді, көрініс, «Ақ тілек бұрышы».
Өтілу барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі. Мұғалім тақырыпқа сай кіріспе сөз сөйлейді.
Қайырлы күн, құрметті оқушылар! Бүгінгі ашық тәрбие сағатымыз «Өмір – қымбат сый» деп аталады. Өмірге құштар адамдар бұл сыйды бағалай алады және «Өмір шеңберінің» өз арнасымен айналуына жағдай жасап отырады. Олар түрлі қиындықтар мен қызықтарға, баршылық пен жоқшылыққа, аштық пен тоқтыққа, қуаныш пен қайғыға кездесседе ешқашан мойымайды, қайта қарсы тұрып төтеп бере алады. Өмір шеңбері өз арнасымен айналуы үшін не қажет? Осы сұраққа жауап беріп көрейікші…
Енді, кейбір адамдар өмірдің қымбат екенін біле тұрса да, «Өмір шеңберінің» өз арнасымен айналуына кедергі келтіретін зиянды әдеттерге бой алдырып, қарсы тұра алмайды, әлсіздік танытып жатады.
Бұл өмірде не керек?
Дұрыс сөйлеп, таза жүрү керек.
Ерте тұрып, кеш жатып,
Ерінбей еңбек ету керек.
Ішімдік ішпей, темекі шекпей,
Есірткіге еліктемей,
Салауатты өмір сүру керек.
Қылмыстың құрығына,
Өлімнің аузына түспей,
Бақытты өмір сүру керек!
Бұл өлең шумақтарында қандай кедергілер туралы айтылды?
1. Темекі шегу;
2. Ішімдікке бой алдыру;
3. Нашақорлық;
4. Қылмыс жасау;
5. Өзіне –өзі қол жұмсау.
Осы кедергілерге жеке – жеке тоқталып, олардың тигізетін зияны мен зардаптарына көз жеткізейік.
1. Темекі шегудің зияны.
1. Темекіден туындайтын аурулар
2. Темекінің зардабы (көрініс)
2. Ішімдікке бой алдыру.
Маскүнемдіктің кесірін көрсететін кинодан үзінді
3. Нашақорлық.
Нашақорлық туралы өлең. Нашақорлық
Жүз бұрсаң нашақорлыққа,
Жүресің азап – қорлықта.
Шайтанның жолын оң санап,
Өзіңді досым қор тұтпа.
Әдетке теріс желеу көп,
Тауып ап, өңің жүдеу боп.
Сорлатпа, досым, қинама
Анаңнын жанын егеу боп.
Әдетке теріс желеу көп,
Ширақ бол, сақта төзімді,
Ажалмен ойнап өзіңде,
Қастық қып, қазба көріңді!
Өмірде қилы бар сана,
Мүгедек болып қалма да,
Ізгілік істен танбаған,
Асыл жандар бар қаншама.
Он екі мүшең сау бола,
Есірткі уға алдана,
Өзіңді өзің құл етер
Жігерсіздікті ар сана!
«Ой қозғау» стратегиясы бойынша, осы сөздің мағынасына терең бойлап, өз ойыңызды қағазға түсіріңіз.
4.Қылмыс жасау.
Кинодан үзінді
5. Өзіне –өзі қол жұмсау
1. Сұрақ –жауап
Деректер не дейді?
Себептері қандай?
Не істеу керек?
2. Суицид туралы баяндама
Мұғалім:
Өмірің болсын десең егер сәнді
Ойланып, айналаңа қара мәнді.
Адам бол! Білімі тасқан, өнері асқан
Өзіне сүйсіндірер барша жанды.
Салауатты мақсатың – өмір сүру,
Өмірдің мағынасын керек білу.
Ішімдік, нашақорлық, қылмыс жауың,
Пайдасы сол – бұл жолдан аулақ жүру.
Бәрінен де иманыңды биік ұстап,
Мұсылмандық жолымен таза жүру.
Біз бүгін сіздермен тәрбие сағаты барысында «Өмір шеңберін» қарастырдық. Енді сол өмір шеңберіне қайта оралайық. Назар аударған болсаңыздар, өмірде бір рет шалыс бассаңыздар, өмір шеңбері өз арнасынан шығып кетуі ғажап емес екен. Сондықтан, зиянды әдеттерден бойларыңызды аулақ ұстап, қылмыс атаулының құрығына түспей, қамшының сабындай ғана өмірлеріңізді бағалай білсеңіздер, өмір шеңбері өз арнасымен айналып, өмірлеріңіздің мәнді де, сәнді болары сөзсіз. «Өмір – қымбат сый» екенін әрдайым есте сақтап, сол қымбат сыйды бағалай біліңіздер!
Олай болса, бүгінгі сабақтан әсер алған болсаңыздар, бір – біріңізге, ұстаздарыңызға деген ақ тілектеріңізді қағазға түсіріп, ақ тілек бұрышына іліңіздер!
Cуицидтің алдын алу (ата аналармен жұмыс)
Мына ақпаратқа назар аударсақ
Жыл сайын 10 – 20 миллион адам суицид жасауға бекінеді. Олардың бір миллионға жуығы жарық дүниемен қош айтысады. Алдыңғы қатарлы суицид жасаушылардың отаны ретінде, басқасын айтпағанда көрші мемлекеттер Ресей мен Қытай және Қазақстанды айтуға болады.
Қазіргі кезде Дүниежүзілік Денсаулық Сақтау Ұйымының дерегі бойынша Қазақстан елдегі азаматтарының өз өмірлерін қиюы бойынша әлемде үшінші орынды алады. Ал осыдан үш жыл бұрын деректер бойынша Қазақстан бесінші орында болған.
Әлемде жыл сайын бір миллиондай адам өзін - өзі өлтіреді. Бір миллион адамның 8 мыңы Қазақстандықтардан тұрады. Бұл дегеніміз әрбір сағат сайын бір қазақстандық суицид жасайды дегенді білдіреді. Бір өкініштісі, суицид жасаушы еліміздің болашағы деп санаған жас буын өкілдері.
Өз - өзіне қол жұмсаудың тәсілдері:
1. Дәрі - дәрмекпен улану
2. Химиялық затпен улану
3. Өз тамырын кесу, асылып өлу
Суицид жағдайына бейім тұлғаның мінез-құлықтық ерекшеліктері:
Өзін өлтіру туралы табанды немесе қайталанған ойлар;
Жабығулы көңіл күй, асқа тәбеттің және өмірлік белсенділігінің жиі жоғалуы, ұйқысының қашуы;
Көп жағдайда есірткі немесе спирттік ішімдікке тәуелді болуы;
Оқшаулануы, өзін ешкімге керегі жоқ сезінуі;
Үмітсіздік, дәрменсіздік сезімі. Осы уақытта өзіне - өзі қол жұмсау тілегі алғашқы, күшті сезімі болуы мүмкін.
Еш үмітсіз сезімнен және өзін өлтіру туралы ойының әсерінен басқа адамдармен қарым - қатынас жасай білмеуі;
Жеткіншектің өзіне - өзі қол жұмсауының себептері:
Депрессиялық көңіл күй. Жеткіншектің жанының жараланғыштығы, психикалық ауруларға шалдығуы да әсерін тигізеді.
Отбасындағы шиленіскен қарым - қатынастар әсерін тигізеді;
Оқудағы қиындықтар (мұғаліммен ортақ тіл табыса алмауы да әсерін тигізеді);
Ол әдетте сәтсіздіктің белгісі, басқа адамдармен қарым - қатынасындағы сәтсіздіктер, жақын адамынан айырылу;
Қоғамдық орындардағы эмоционалдық, психикалық көңіл күйге назар аудармай, ауыр дөрекі сөздермен кемсіту, ар - ождан, намысқа тию;
Дене бітімінде физиологиялық кемшіліктер (адамның өзіне - өзі қанағаттанбауы).
Жасөспірімдердің өз - өзіне қол жұмсауы жөніндегі мәселе бойынша ата - аналарға кеңес беру
1. Отбасы арасындағы ұрыс - керіске балаларды араластырмау
2. Өз балаларыңызға өмірге деген талпынысын, мақсатын құруға көмектесу
3. Қиыншылықтарды жеңуге көмектесу
4. Жасөспірімдердің талпынысына, өмірді бастауына қолғабыс тигізу
5. Ешқандай жағдайда, қол күшін пайдаланып жаза қолданбаңыз
6. Өз балаларыңызды жақсы көріп, көбірек көңіл бөліңіз.
7. Баланың құқығы мен міндетін дұрыс құрастырыңыз: үйде, мектепте, көшеде. Бұл жерде тек қатыгездік емес, түсіністік керек.
8. Егер балаңыз тату, түсіністікте өмір сүрсін десеңіз, оның кемшіліктерін бетіне айта бермеңіз, кіналамаңыз.
Өмір мәні
«Өмір мәні» атты тренинг элементтері бар сабақ
«Не үшін өмір сүруді білетін адам, қалай өмір сүруді де әрқашан біледі» (Ф. Ницше)
Мақсаты: жеткіншекке өзінің ішкі жан дүниесіне үңілуіне
Міндеттері: жеткіншектік жастың жалпы және жеке проблемаларын анықтау; оның ерекшеліктерін түсінуге, өз өмір тәжірибеңді басқа балалардың тәжірибесімен салыстыру; белсенді өмір позициясын қалыптастыруға, өзіндік рефлексияны дамытуға көмектесу.
ПЕРЕЙТИ НА САЙТ
Сабақ барысы
1. Сәлемдесу. Балаларға келесі сөйлемдерді аяқтау ұсынылады:
• «Мені… үшін жақсы көреді»
• «Мен... үшін өмір сүргім келеді»
2. Балалар санына байланысты 3 - 4 топқа бөлінеді де, оларға Д. Соколовтың «Мейірімді тағдыр туралы ертегінің» үзіндісі беріледі, оны аяқтау ұсынылады.
«Екі тоғай гүлдеп өсіп тұрады — екеуі де жас және әдемі. Кеш түскен сайын олар тағдыр туралы сыбдырлап сөйлеседі екен.
– Мен биік және үлкен болып өсемін, — деді біреуі. — Менің бұтақтарымда құстар өмір сүреді. Менің көлеңкемде бұғылар мен қояндар дем алады. Күннің ең алғашқы сәулелері мен таңғы лебін алғашқы болып мен көремін. Ұзақ уақыт өткеннен кейін балаларым жанымда өсіп мені қуантады. Олар сондай кішкентай және сондай әдемі!
– Жоқ, — деді басқасы, — өсу қиын. Қыста аяз соғады, жазда күйдірген күн. Күні бойы тамырларымды жұмыс істетіп, суды үстіге қарай айдатып, жапырақтарымды тамақтандыруым керек. Мен шаршадым. Жоқ, оданша мені адамдар келіп шауып алып, ұста әдемі бір зат ойып жасасын. Сонда мен жұмсақ жастық үстінде жатып дем алам...»
- Ал енді сендер осы ертегі немен аяқталды деп ойлайсыңдар? (қосымша 2)
Балалар өз варианттарын тауып, ертегіні аяқтайды. Олармен сыныптастарын таныстырады.
Талқылаудан кейін психолог ертегінің шынайы нұсқасымен таныстырылады.
«Сақалды адам келіп, екінші тоғайды шауып тастады. Оның жартысын отқа жағып, ал діңінен ұста шкатулка жасады. Ұзақ уақыт ол жұмсақ жастықта жатып, сырға, моншақтарды сақтады. Кейін ақырындап кеуіп, құлыбы да сынды. Оны балаларға беріп, балалар оны сындырып, ақырында лақтырып жіберді. Қысқа дейін оның сынықтары жерде жатты да, ал кейін – жел ғана біледі! Жел аралап ормандағы тоғайлардан сұрастырды, ал олардың бірі — алғашында бірінші тоғай болғаны, — құстардың ескі шкатулканың қалдықтарынан ұя салғанын айтып беріпті, сол кезде олар бірін - бірі танып, мейірімді тағдырға таң қалыпты».
Талқылауға арналған сұрақтар:
• Тағдырды өзгертуге болады ма?
• Тоғайдың тағдыры қандай? (өсу, тамақтану, гүлдеу)
• Адамның тағдыры қандай? (туу, даму, ұрпақ жалғастыру, өлім)
• Екінші тоғай өз тағдырын қалай өзгерткісі келді?
• Тоғайлар өз мақсаттарына жетті ме?
• Тағдырдан тілегенің жағымсыз нәтижелерге әкелуі мүмкін бе?
• Өмір мәнін кім анықтайды – тағдыр немесе адамның өзі ме?
• Адам не үшін өмір сүреді? Адам не үшін бұл өмірге келді?
• Сендер не үшін өмір сүріп жүрсіңдер?
3. «Афоризмдер» - топпен жұмыс
Алдын - ала дайындалып үрленген шарларда өмір мәніне, достыққа, махаббатқа байланысты афоризмдер жатыр (қосымша 1). Әр топ бір шардан таңдап, оны жарып, оларға түскен афоризммен жұмыс істейді: ватман бетіне бұл ақыл сөздің мағынасын бейнелейді. Барлық топтар тапсырманы орындап болған соң өз жұмыстарымен басқалары таныстырады. Жұмыс нәтижесін талқылайды.
4. «Алтын балық» жаттығуы
Балаларға келесі сұраққа жауап беру ұсынылады: «Сіздің өміріңіз қызықты бола түсуі үшін алтын балықтан не сұрар едіңіз?»
5. Психолог сыйы.
Сабақ соңында психолог оқушыларға кеңестері, афоризмдер және тілектері бар жадынамалар таратады.
6. Рефлексия
Қосымша 1
«Бақытты өмір жоқ, тек бақытты күндер бар»
«Өз - өзіңнің көңіліңді көтерудің ең дұрыс тәсілі – бұл басқаның көңілін көтеру»
«Жүруге талпынысы және тілегі бар адаммен тағдыр бірге жүреді, ал талпынысы жоқты - сүйрейді»
«Өмір – бұл өмір сүру ғана емес, өмір – бұл өмір сүріп жатқаныңды сезіну»
Қосымша 2
Екі тоғай гүлдеп өсіп тұрады — екеуі де жас және әдемі. Кеш түскен сайын олар тағдыр туралы сыбдырлап сөйлеседі екен.
– Мен биік және үлкен болып өсемін, — деді біреуі. — Менің бұтақтарымда құстар өмір сүреді. Менің көлеңкемде бұғылар мен қояндар дем алады. Күннің ең алғашқы сәулелері мен таңғы лебін алғашқы болып мен көремін. Ұзақ уақыт өткеннен кейін балаларым жанымда өсіп мені қуантады. Олар сондай кішкентай және сондай әдемі!
– Жоқ, — деді басқасы, — өсу қиын. Қыста аяз соғады, жазда күн күйдіреді. Күні бойы тамырларымды жұмыс істетіп, суды үстіге қарай айдатып, жапырақтарымды тамақтандыруым керек. Мен шаршадым. Жоқ, оданда мені адамдар келіп шауып алып, ұста әдемі бір зат ойып жасасын. Сонда мен жұмсақ жастық үстінде жатып дем алам...
Ал, сендер осы ертегі немен аяқталды деп ойлайсыңдар?
567
78 881 
