ՍՅՈՒՆԻՔԻ ՄԱՐԶ Կապան

ՍՅՈՒՆԻՔԻ ՄԱՐԶ

Տարածքը՝4506կմ²

Բնակչությունը՝ 141.8հազ.մարդ

Կենտրոնը՝ Կապան

ՏԱՐԱՇՔԸ, ՍԱՀՄԱՆՆԵՐԸ, ԱՇԽԱՐՀԱԳՐԱԿԱՆ ԴԻՐՔԸ

• Սյունիք  մարզ  Հայաստանում ։ Գտնվում է հանրապետության հարավում։ Սահմանակից է  Իրանին , արևմուտքից՝  Նախիջևանին , արևելքից  ԼՂՀ -ին, իսկ հյուսիսից  Վայոց ձորին ։
• Կազմվել է Սիսիանի, Գորիսի, Կապանի և Մեղրու նախկին վարչական շրջանների միավորումից:
• Սյունիքով են անցնում Պարսից ծոցը և Իրանը կապում են Հայաստանին, Վրաստանին և Սև ծովին, Թուրքիան և Նախիջևանը կարող են կապվել Ադրբեջանին ու Կասպից ծովին:
• 2006 թվականից Սյունիքով է անցնում Հայ-իրանական գազամուղը։ Նախատեսվում է մոտ ապագայում ստեղծել երկաթուղային հաղորդակցություն

ԲՆԱԿԱՆ ՊԱՅՄԱՆՆԵՐԸ և ՌԵՍՈՒՍՆԵՐԸ

• Սյունիքում բարձրությունների տարբերությունները ամենամեծն է ամբողջ ՀՀ-ում. Կապուտջուղ լեռ-3.904մ, Մեղրու կիրճ-մոտ 400մ:

• Սյունիքի մարզի տարածքի մեծ մասը կազմում են ժայռերը, լեռնաշղթաները և անդնդախոր ձորերը, որոնց միջով հոսում են լեռնային գետակներ։ Ամենամեծ գետը  Որոտանն  է։ Սյունիքի միջին բարձրությունը ծովի մակարդակից 2.200 մ է։ Ամենաբարձր լեռնագագաթներն են  Կա - պուտջուղը  (3.904),  Ծղուկը  (3.581),  Մեծ Իշխանասարը  (3.550) և այլն։ Սյունիքը կոչվում է նաև  Զանգեզուր ,  Սիսական ։

ԼԵՌՆԱՇՂԹԱՆԵՐ

• Զանգեզուրի լեռնաշղթա , լեռնաշղթա Հայաստանի հարավ-արևելքում։ Ձգվում է միջօրեականի ուղղությամբ՝ Վարդենիսի և Արևելյան Սևանի լեռնաշղթաների հան-գուցվելու կետից (Քեթի լեռ) մինչև Արաքս  գետի Մեղրու կիրճը։ Երկարությունը շուրջ 130 կմ։ Առավելագույն բարձրությունը  Կապուտջուղ լեռն է։ Արձակում է լեռնաբազուկներ դեպի արևմուտք՝ Վայքի, իսկ դեպի արևելք՝ Բարգուշատի և Մեղ-րու լեռնաշղթաներ։ Ունի պղնձի և մոլիբդենի հանքավայրեր։
• Սյունիքի բարձրավանդակ ,  Ղարաբաղի  բարձրավանդակ,  Հայկական լեռնաշխարհում ՝ Զանգեզուրի ու  Արցախի լեռնաշղթաների  միջև։ Կազմված է կավճի ու պալեոգենի հրաբխածին-նստվածքային ապարներից, որոնք ծածկված են անթրոպոգենի  լավաների  հզոր շերտով։ Տարածվում է  հյուսիս - արևմուտքից   հարավ - արևելք , երկարությունը՝ 120 կմ, լայնությունը՝ մինչև 50 կմ( հյուսիսում )։ Մակերևույթին բնորոշ են բազմաթիվ հրաբխային կոները, կենտրոնական մասում են  Ծղուկ  (3581 մ) և  Մեծ Իշխանասար  (3550մ) հրաբխային զանգվածները։ Շատ են քարացրոնները, կան հնագույն սառցապատման հետքեր, փոքր ու փակ գոգավորություններ։ Վերջիններից շատերը վերածվել են լճերի՝ Մեծ Փորակ, Փոքր Փորակ,  Ալ , Սև և այլն։ Սյունիքի բարձրավանդակում  հյուսիսից - արևելքում  կարճ, բարձրադիր ու ծալքաբեկորավոր լեռնաճյուղերով միանում է  Արցախի  լեռնաշղթային։  Հարավ - արևմուտքում  ու  հարավում  լանջերը զառիթափ իջնում են դեպի  Սիսիանի ,  Եռաբլրի ,  Գորիսի ,  Հագարիի   լավային   սարավանդները ։ Կան  բազալտի ,  անդեզիտաբազալտի ,  վանակատի ,  պեռլիտի ,  խարամի  հանքավայրեր։ Սյունիքի բարձրավանդակից սկիզբ են առնում  Որոտան ,  Արփա ,  Հագարի ,  Թարթառ   գետերը :

ՕԳՏԱԿԱՐ ՀԱՆԱԾՈՆԵՐ

• Առանձնապես հայտնի են Կապանի պղնձի, Քաջարանի և Ագարակի պղըն-ձամոլիբդենային, Սվարանցի երկաթաքարի հարուստ հանքավայրերը:
• Բազմապիսի են բնական շինանյութերը ՝ բազալտ, հրաբխային խարամ, ավազ և այլն:

Պատմամշակութային հուշարձաններ

• Տաթևի վանք, Վահանավանք,Որոտնավանք,Հարանց անապատ, Բղենո-Նորավանք,Երիցավանք,Սիսավանի եղեկեցի, Երնջակ բերդ, Բաղաբերդ, Շլորուտի բերդ, Քարահունջ, Ուղտասարի ժայռապատկերներ, Կուլձորի քարայր,Հին Խոտ, Բաղաբերդ, Շաքիի ջրվեժ 18մ, Սատանի կամուրջ, Հալիձորի բերդ, Որոտանի կիրճ, Տաթևեր ճոպանուղի-5.7կմ:

Պատմամշակութային հուշարձաններ

• Սյունիքի բարձրավանդակի կենտրոնական հատվածում է գտնվում Ուղտասարը: Ձյունապատ լեռան ժայռերի վերին հատվածում կարելի է ոչ միայն ձեռք չտրված լիճ ու հովիտ տեսնել, այլև ուսումնասիրել հինավուրց ժայռապատկերները, որոնք 4-7 հազար տարվա պատմություն ունեն։ Պետք է, սակայն, նշել, որ Ուղտասար հասնելը բավականին բարդ է (այս-տեղ հասնելու համար մեծ ամենագնաց է հարկավոր), և լեռն այցելելու սեզոնն այնքան էլ երկար չի տևում։
• Հին Խոտը հայկական «Մաչու Պիչուն» է։ Գյուղը գտնվում է Կապանից 67 կմ դեպի հյուսիս-արևելք՝ Որոտան գետի ձախ կողմում՝ բարձրադիր սարավանդի վրա։ Սյունիքի հնագույն այս բնակավայրում է գտնվում Մրգաձորի խաչ եկեղեցին, որը, լեգենդի համաձայն, կառուցվել է Շահ-Աբասի հարեմից փախած մի գեղեցկուհու կողմից, իսկ դրա հյուսիսարևելյան մասում՝ բարձր ձորափին, կարելի է գտնել 5-6-րդ դարերում կառուցված Խոտի վանքը։

ՀԻՆ ԽՈՏ

ՍԱՏԱՆԻ ԿԱՄՈՒՐՋ

ՇԱՔԻԻ ՋՐՎԵԺ

ՏԱԹևԵՐ ՃՈՊԱՆՈՒՂԻ

ՏԵՍԱՐԱՆ ՍՅՈՒՆԻՔԻ ԼԵՌՆԵՐԻՑ

ԲՆԱԿՉՈՒԹՅՈՒՆԸ

• ՈՒրբանիզացման մակարդակով Սյունիքը առաջինն է՝ 67%:
• Բնակչության խտությամբ զիճում է բոլոր մարզերին բացի Վայոց ձորից:
• Շատ են քաղաքները՝ Կապան(43.2հազ.), Սիսիան, Գորիս (20.6հազ.), Մեղրի, Քաջարան(8հազ), Ագարակ, Դաստակերտ:
• Մարզում կա 127 գյուղ, որոնցից Խնձորեսկը, Տեղը, Շինուհայրը և Վերիշենը ունեն 2 հազարից ավելի բնակիչ:

ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆԸ

• Հանքարդյունաբերության գծով Սյունիքի մարզն առաջինն է, որը կազմում է մարզի արդյունաբերության 85%:
• Այստեղ է գտնվում ՀՀ-ում երկրորդ՝ Որոտանի կասկադը:
• Գյուղատնտեսական նշանակության հողեր են տարածքի 68%-ը:
• Վարելահողեր են հողահանդակների 14%-ը:
• Հարավում աճեցնում են նուռ, թուզ, խաղող և այլն:
• Հյուսիսում աճեցնում են հացահատիկ և զբաղվում անասնապա-հությամբ: