Т?г?ри китте йомгагым...

                                            Т?г?ри китте йомгагым... (авторлык программасыннан )

Яшел ?з?н ш???ре 5 нче гимназияне?

 югары категорияле башлангыч сыйныф

 укытучысы Садыйкова Г?лнара Марсель кызы.

      Югары ?хлаклы, т?в?кк?л холыклы, м?ст?кыйль фикер й?ртеп, ??р эшк? и?ади якын кил? бел?че, югары с?йл?м культурасына ия булган, белемле, рухи с?лам?т ш?хес т?рбиял?? – х?зерге заман м?кт?бене? т?п бурычы.

  Борын-борыннан безне? ата-бабаларыбыз кешел?рд? гуманлылык сыйфатлары  т?рбиял??не к?зд? тоткан. ?хлакны халкыбызны? гасырлардан-гасырларга, буыннардан-буыннарга тапшырылып киленг?н яш?? м?н?с?б?тл?рене? у?ай кагыйд?л?ре ??м принциплары ?ыелмасы дип а?ларга кир?к. Алар - гомумкешелекк? хас сыйфатлар ??м х?зин?л?р.

    Безне? халык: “Алтыда керм?с?, алтмышта со? була,”- ди. Балаларда акыл с?л?тене? 50% ы д?рт яшьк?, 80% ы сигез яшьк? кад?р формалаша. Дим?к, кешел?рд? ?хлак кагыйд?л?рене? формалашуы да билгеле бер яшьт? ген? алып барыла. Халкыбызны? б?ек акыл иясе Ризаэтдин Ф?хретдинны? зир?к фикерен? колак салыйк: “Бала чакта алган т?рбияне со?рак б?тен д?нья халкы да ?зг?рт? алмас”, - дип кис?т? ул. Бу хакта да?и Тукаебыз да еш иск?рт?. Аны? “...Тырыш яшьл?й, зурайгач, ?айсыз ул;

Картаеп каткач буыннар, эш бел? у?айсыз ул!” диг?н шигырь юлларын гына да иск? т?шер? ?ит?.

  Монда урынлы сорау туа: ни ?чен ирт?р?к? Ч?нки ??р н?рс?не? ?з вакыты бар. Бала башлангыч сыйныфта укыганда ?з тир?-ягындагы мохит т?эсиренд? формалаша. Ул м?кт?пк? кер?г? ?к укытучы ??м я?а ипт?шл?р бел?н очраша, иял?ш? чоры башлана. Мен?  шул вакытта инде кешене? характеры да формалаша. Ул ?з-?зен д?рес итеп тоту: ипт?ше фикерен ты?лый бел?, кеше х?лен? кер?, уртаклашу, сер саклау, кеше ?йберен? р?хс?тсез тим?? кебек у?ай сыйфатлар гаил?д? бирелеп бетм?с?, укучыга авыр чор башлана. Аны? укыйсы, м?кт?пк? барасы килми. Ул ?йд? ата-анасына т?рле с?б?пл?р уйлап чыгарып, бармау ягын гына карый башлый.

  Без башлангыч сыйныф   укытучыларына укучыларны? и? самими, матур яшь ?зенч?лекл?ре вакыты туры кил? дип уйлыйм мин. Я?а у?дырышлы туфрактан шытып чыккан орлык кебек, бу балаларны? к??елен?  ?хлак орлыкларын без, укытучылар м?кт?пт? д?рес вакытларында, д?рест?н тыш чара вакытларында салырга тиешбез.

 Мин ?зем ш???р ?ирлегенд? башлангыч сыйныф укытучысы  булып эшлим.  Укырга к?п очрак татар телен аз белеп кил?чел?р к?п була.  Елдан-ел гореф гад?тл?р турында да кил?че яшьл?р белмил?р. ? моны? очен й?р?к сыкрый.

   Мин моны? турында к?п уйладым ??м шу?а к?р?  башлангыч сыйныф укытучыларына       “ Т?г?ри китте йомгагым...” диг?н авторлык программасы т?зерг? булдым. Бу уку ярд?млеге башлангыч сыйныф укытучыларына ?д?би уку, сыйныфтан тыш уку д?ресенд?, я?а буын стандарт буеча тал?п ителг?н д?рест?н тыш ?тк?рел?ч?к эш?ч?нлект?, озайтылган к?н т?ркеменд? клуб с?гатьл?ре ?тк?рг?нд?, укучыларны? б?йл?нешле с?йл?м телен ?стер? ?чен ??м ?хлакый т?рбия чарасы буларак т?къдим ител?.Бу хезм?т татар халык ?киятл?ре, ?би-бабайларыбыздан калган х?дисл?р, м?гъриф?тче каюм Насыйрины? “?т-т?рбия” ??м Ризаэтдин Ф?хреддины? “Н?сых?т” ?ыентыкларына нигезл?неп т?зелде.

?лб?тт? , аерым очракларда конкрет китапта бирелг?н ?с?р бел?н ген? чикл?н? м?мкин т?гел. Шу?а без, укытучылар, ?ст?м? м?гъл?мат эзл?рг? тиеш булабыз, ? бу бик к?п вакытны ала. ?леге т?къдим ителг?н авторлык программасы ?н? шундый м?ш?катъл?рд?н коткара.

     Б?генге к?нд? компьютер ??м телевидение балалар тормышында зур урын алып тора. К?пл?р х?тта балалар ?чен телевидениее кулайрак та к?р?. ?мма экраннарда бирелг?н ?зер м?гъл?мат баланы стандарт фикер й?рт?г? эт?р?, уйлау с?л?тен з?гыйфьл?ндер?, с?йл?мне ярлыландыра, ?хлак т?рбиясене? нигезен какшата.

         6-7 яшьлек баланы?, тулы ??мл?л?р бел?н ?з фикерен а?лаешлы итеп ?иткер? алмавы, авазлар ?йт?д?ге хилафлык, бер-берсен? карата т?земле була белм??л?ре бик к?п факторларга б?йле. Без, укытучылар, бу кимчелекл?рд?н котылу юлларын эзл?рг? м??б?р. Сабый балага коры нотык с?йл?? бернинди у?ай н?ти??г? д? китерми. Бала к??елен? ?теп кер? ?чен, беренче читаратта, аны кызыксындыра белерг? кир?к. Н?къ мен? бу яшьт? балалар ?киятл?рг? тартылалар, бабайларыбыз, ?бил?ребез ?йтеп калдырган с?зл?р дис??, д?ньяларын онытып ты?лыйлар ??м ?з фикерл?ре бел?н уртаклашалар. Тел?с? нинди ?д?би ?с?рне анализлау ?чен, ?з фикере?не т?г?л ?йт? бел? кир?к, бу к?некм?л?рне к?пме ирт?р?к булдырсак, эшч?нлегебез шулкад?р у?ышлырак булыр.

 Программаны? максаты итеп:  информацяне а?лы р?вешт? кабул ит?рг? ?зер булган, табигый с?л?тен ??м белемен у?ышлы файдалана белг?н, т?рле тормыш ситуациял?ренд? д?рес итеп кулланырлык т??риб?г? ия буын т?рбиял??не куйдым.

     Ул укучыларны? яшь ?зенч?лекл?рен, кызыксынуларын ис?пк? алып т?зелде. 1-2 нче сыйныф укучыларына ?зебезне? татар халкыны? ?киятл?ре кулланылды. Ч?нки м?кт?пк? килг?нда балалар б?тенл?й диярлек татар халык ?киятл?рен белмил?р. Аларны бу ?киятл?р бел?н таныштыру бел?н берг? т?рбиял?? д? берг? ?релеп барыла. Бу вакытта укучылар ?киятл?р укырга яраталар. Аларны? т?п геройларын аерып алырга ?йр?н?л?р. Бу у?ай ??м тиск?ре геройлар турында ?з фикерл?рен ?йт?л?р. ?киятне? т?п идеясен ачып, б?генге тормыш бел?н б?йл?п т?рле ситуациял?рд?ге вакыйгаларга б?я бир?л?р. У?ай геройлардан ?рн?к алып, аларага охшарга тырышалар. Укучы малайлар к?чле булырга, кызларда матурлык ул, тыйнак булу ик?нен? т?шен?л?р. Укучыларны т?рбиял?г?нд? орышып нотык с?йл??не  алар ты?ларга яратмыйлар. ? ?киятл?р ты?лау яис? ?зе? уку кызык. Бу татар халык ?киятл?ре безне? уку китапларында да бар. Л?кин анда бер б?лек кен?. ? монда д?рест?н тыш чара вакытында р?х?тл?неп укып була.

  3-4нче сыйныф укучылары инде олырак санала. Аларга мин ?би-бабайларыбыздан калган х?дисл?р, м?гъриф?тче каюм Насыйрины? “?т-т?рбия” ??м Ризаэтдин Ф?хреддины? “Н?сых?т” ?ыентыкларына нигезл?неп т?зедем. Х?дисл?рд? эчт?лек турыдан-туры бирелми, аны ?зе?? ачырга кир?к. Мен? шунда инде я?а стандартларга нигезл?неп, т?ркемн?рд? бу х?дисл?рне? т?п идеясен ачырга ?йр?н?се?д?. Укучылар ?з фикерл?рен ?йт?л?р, аны исбатлар ?чен тормыштан мисаллар китер?л?р. Бу тормыш бел?н берг? б?йл?неш т? булып тора.

  Мин бу программа ?стенд? 2007 нче елдан эшлимю Эш барышында башлангыч сыйныф укучыларын т?рбиял??д? хикм?тл?р, ?киятл?р, гыйбр?тле вакыйгалар т?эсире ныграк ик?нен сиздем. Сабый  баланы? к??еле бик нечк? ??м язылмаган ак к?газь кебек, ул саклык бел?н кагылуны тал?п ит?. Б?ек галимебез Ризэтдин Ф?хретдин с?зл?ре бел?н ?йтс?к: “ бала чактагы алган т?рбияне со?ыннан бар д?нья халкы да т?з?т? алмас”.

Уку-укыту, т?рбия эшемд? мин д? Ризаэтдин Ф?хретдинне? “ Н?сыйх?т” д?реслеген? таяндым. Гади, салмак кына итеп аны? “Т?рбияле бала”, “ Т?рбияле ш?керт” б?лекл?ренн?н мисаллар китердем, акрынлап балалар да т?къдим ителг?н вакыйгалар турында ?з фикерл?рен ?йтерг? ?йр?ндел?р.

Т?рбия с?гатьл?ренд?, д?рест?н тыш чараларда Каюм Насыйррины? “?т-т?рбия” ?ыентыгын, татар халык ?киятл?рен куллануны? да шактый у?ы?лы н?ти??л?рен к?рдем. Балалар олыгайган саен, югарыда к?рс?телг?н чыганаклардан т?рбия м?сь?л?сенд? к?бр?к мисаллар китерерг? ?йр?ндел?р, ?зб?я ?зт?нкыйть сыйфатлар барлыкка килде.

Д?рт ел эшч?нлек д?веренд? мин т?б?нд?ге н?ти??г? килдем: укучыларны коры нотыкка караганда, у?ай мисаллар бел?н т?рбиял?? у?ышлырак. Бу фикерл?р ата-аналар ?ыелышларында да югары б?ял?нде, алар балаланы? фикер й?рт?, аралашу д?р???сен камилл?ш?ен ассызыклады.

 ??р ?тк?рг?н д?ресемне?, т?рбияви чарамны? н?ти??л?рен мин терк?п бардым, и? у?ышлыларыннан авторлык программасы т?зедем.