Табиғи сұрыпталу

Эволюция бағыттары

Психологиялық дайындық

Көңіл күйің неге ұқсас?

Сабақ тақырыбы: Табиғи сұрыпталу. Тіршілік үшін күрес.

Оқу мақсаты :

10.2.6.2 - эволюция үдерісіне әсер ететін факторларды талдау

Маңғыстау облысы

Ақтау қаласы

“№ 28 жалпы білім беру орта мектебі” КММ

Табиғи сұрыпталу

Табиғи сұрыпталу дегеніміз-өзінен соң ұрпақ қалдыра алатын,белгілі бір орта жағдайына жақсы бейімделген даралардың тірі қалуы.

Дарвиннің табиғи сұрыпталу туралы ілімі

« Табиғи сұрыпталу күн сайын және сағат сайын бүкіл әлем бойынша кішігірім, болмашы өзгерістерді іздеп тауып, жамандарын тастап, жақсыларын сақтап, жинақтап, құлаққа естілмей және көзге көрінбей жұмыс істейді»

Чарлз Роберт Дарвин

(1809 — 1882)

Тіршілік үшін күрес

Тіршілік үшін күрес – қоршаған орта мен организм арасындағы күрделі қарым-қатынастың жиынтығы.

Тіршілік үшін күрес

Түрішілік

Түраралық

Қоршаған ортаның қолайсыз жағдайларымен күрес

Түрішілік күрес

Түрішілік күрес-бір түрге жататын даралар арасындағы жүретін күрес.

Түрішілік күрестің мысалдары

• Қарағайлар арасындағы
• Жарық үшін күрес
• Бір түрге жататын құстардың ұя салатын жер үшін таласуы
• Паразитизм

Түрішілік күрес

Т үрішілік күрестің мысалдары

• Территория үшін күрес
• Қорек үшін күрес
• Түрішілік каннибализм
• Топ ішінде басымдылық көрсету

Түрішілік күрес

Құстардың ұя салатын жер үшін таласуы

Тауешкілердің территория үшін таласы

Түраралық күрес

Түраралық күрес-әр түрге жататын даралар арасында жүретін күрес.

Түраралық бәсеке бір экологиялық кішігірім аймақты мекендейтін әр түрге жататын даралар арасында байқалады.

Түраралық күрес

Арамшөптер мен мәдени өсімдіктердің

арасындағы күрес

Жыртқыштар мен үй жануарларының арасындағы күрес

Қоршаған ортаның қолайсыз жағдайларымен күрес

Қоршаған ортаның қолайсыз жағдайларымен күреске мысалы

• Шөлді жердегі өсімдіктердің аласа болуы ;
• Қысы суық аудандарда жануарлардың жүн жамылғысының қалың өсуі ;
• Аңызақ желді аралдарда тіршілік ететін жәндіктердің қанаттарының жақсы жетілуі ;
• Қысқы ұйқыға кету ;
• Өсімдіктердің күзге қарай сарғаюы

ТІРШІЛІК ҮШІН

КҮРЕС ТҮРЛЕРІ

ШЕГІРТКЕ ОРТА

ЖАҒДАЙЫ

(әртүрлі табиғат

жағдайлары

үсік жүру, қар жауу,

қоректің молдығы)

ӨСІМДІК ТОПЫРАҚ

(топырақтың тұзданып

сорлануы)

1.ҚОЯН ҚАСҚЫР

(Жемтігін аулау,

қорек үшін)

2.ЖАТАҒАН

БИДАЙЫҚ КҮРІШ

(Қорек үшін)

ШЫРША ШЫРША

(Шыршалы ормандағы

қорек, жарық үшін күрес)

БҰҒЫ БҰҒЫ

(Қорек үшін, күйлеу

бәсекелестігі)

Қолдан сұрыптау

Табиғи сұрыпталу

1. Егіншілік пен мал шаруашылығы дамығаннан кейін ғана пайда болады.

1. Тіршілік пайда болғаннан бері үздіксіз жүреді.

2. Қолдан сұрыптау адамның араласуымен болады.

2. Көзге көрінбейді, жүруі білінбейді.

3. Малдардың адамға пайдалы жақтарын жақсарту үшін белгілі жоспар бойынша сұрыптайды.

3. Сұрыпталу кезінде организмге пайдалысы қалып, зияндысы жойылады.

4. Өсімдіктерді де пайдалы белгілерін қажетіне жарату үшін сұрыптайды.

4. Табиғи сұрыпталуға адамның ешқандай қатысы жоқ.

5. Қолдан сұрыптаудың жағымсыз жақтары – пайда болған белгілері организмге зиян. Олар табиғатта дәрменсіз.

5. Ортаға жақсы бейімделгендері қалады, бейімделе алмағандары тіршілігін жояды.

6. Жаңа іріктемелер (өсімдіктерде) мен қолтұқымдар (жануарларда) шығарылады.

6. Қоршаған орта мен популяцияда тепе – теңдік сақталады.

7. Жаңа түрлер пайда болады.

“ Табиғи сұрыпталу” тірек – сызбаны талдау

Табиғи сұрыпталу

Жүйрік, епті

Қоршаған орта

әсері

(тасқын, жел, қар)

Суаттың

алыстығы

Әлсіз ауру

Тірек сызбаны талда

Тіршілік үшін күрес

Шегірткенің шала түрленіп дамуы

• Жұмыртқа
• Жас дернәсіл
• Есейіп келе жатқан дернәсіл
• Ересек шегіртке

Жауынның аздығы

Жауынның аздығы

САНЫНЫҢ АРТУЫ

1999 ж

6 млн. га жер

зақымдады

САНЫНЫҢ АРТУЫ

1999 ж

6 млн. га жер

зақымдады

САНЫНЫҢ АРТУЫ

1999 ж

6 млн. га жер

зақымдады

Қолайлы жағдай

Қолайлы жағдай

Қолайлы жағдай

Қоректің молдығы

Тірек-сызбаны құрастыр.

Сұрыптау

Табиғи Қолдан

Тіршілік үшін күрес

Түраралық Түрішілік Сыртқы ортаның

қолайсыз жағдай-

ларымен күрес

Жартқыштық Паразиттік

бәсекелестік бәсекелестік

Ұғымдар мен суреттердің қатынастарын табыңдар

Түрішілік күрес, түраралық күрес, сыртқы ортаның қолайсыз жағдайларымен күрес.

Д)

В)

А)

Е)

Ж)

Г)

Б)

Тапсырманы орындаңдар.

1. Тірі организмдерге тән қасиеті не?

Жауабы: Барлық тірі организдерге тән қасиет – тұқым қуалайтын өзгергіштік

сондықтан организмнің кез келген жұбы артына ұрпақ қалдырады.

2. Организмдер арасында өз тіршілігін сақтап қалу үшін қандай процесс

жүреді?

Жауабы: тіршілігін сақтап қалу үшін табиғатта үздіксіз тіршілік үшін

күрес жүреді.

3. Табиғи сұрыпталу дегеніміз не?

Жауабы: белгілі бір ортада организмдердің тіршілігін сақтап бейімделуі.

4. Ч. Дарвин тіршілік үшін күрестің қанша түрін анықтады?

Жауабы: 1. түраралық күрес

2. түрішілік күрес

3. сыртқы ортаның қолайсыз жағдайларына қарсы күрес

5. Жыртқыш пен жемтігінің өзара қатынасы нені білдіреді?

Жауабы: түраралық күресті білдіреді.

Сәйкестендіру тесті

Сұрыпталу

Сұрыптау мысалдары

Сұрыптау түрлері

• Адам жүргізеді.
• Табиғатта табиғи орта жағдайларының әсерінен болады
• Барлық түр үшін қызмет етеді
• Адам алдына белгілі бір мақсат қойып, өзіне пайдалы жағын көздейді
• Қолтұқым немесе іріктеме үшін ешбір пайдасы жоқ, зиянды
• Көзге көрінбейді, білінбейді
• Адамзат жануарды қолға үйретеді, одан жаңа қолтұқым алады.
• Мәдени өсімдіктердің жаңа іріктемелері шығарылады.

• Табиғи сұрыптау
• Қолдан сұрыптау

Рефлексия Төрт терезе

1. Маңызды болды

3.Қиын болды

2.Қызықты болды

4.Жеткіліксіз болды

Оқу тапсырмалары

1.№84-85 Табиғи сұрыпталу. Тіршілік үшін күрес. Гендер дрейфі. Популяциялық толқындар

2.Қолдану,бағалау және тест тапсырмаларын орындау

(93-98 бет)