Табигый кырсыктардын муноздуу белгилери

• Табигый кырсыктардын мүнөздүү белгилери жөнүндө кененирээк маалымат аласыӊар.
• Алган маалыматтарыӊарды табигый кырсыктардын алдын алуу иштеринде

турмушта пайдаланууга үйрөнөсүӊөр.

• Табият кырсыктары, жаратылыш кырсыктары адамзатты кырсыкка жана материалдык бүлгүнгө учуратуучу, ошондой эле чыгымдарга алып келүүчү табигый кубулуштар жана процесстер.

• Алар бири-бирине көз каранды эмес жана бири-бири менен байланышкан түрдө да пайда болушу ыктымал. Табият кырсыктарынын пайда болуу булагы, масштабы жана өтүү узактыгы ар түрдүү болот.

• Бир нече секунд-минутадан бир нече саат, күн, айларга чейин co зулушу ыктымал.

• Айрым кырсыктар көпчүлүк антропогендик учурда иш-чаралардын негизинде пайда болот.

• Жер титирөө жер кыртышындагы тектоникалык плита­лардын кагылышуусунан пайда болот.
• Адамдардын өмүрүнө, ден соолугуна коркунуч алып келет.
• Жер титирөөлөр пайда болушу боюнча таби­гый жана антропогендик болуп бөлүнөт.

• Табигый жер титирөөлөр жердин ички плиталарынын жылышуусунун, кагылышуусунан, жердин ири көлөмдө түшүп кетишинен пайда бо­лот.
• Ошондой эле жерге метеориттер келип түшкөндө да болушу мүмкүн.
• Антропогендик жер титирөөлөр адамзаттын ишмердүүлүгүнүн натый­жасында келип чыгат.
• Аларга:
• жер астында жүргүзүлгөн инженердик-техникалык иштер;
• ири кубаттулуктагы жардыруулар;
• жасалма көлмөлөрдү курууда;
• шаарларда көп кабаттуу үйлөрдү куруудагы курулуш иштери;
• жана жерден кен байлыктарды казып алуу.

• Too көчкү - бул ири көлөмдөгү тоо тектердин талкаланып, аска, зоолордун чокуларынан төмөн көздөй кулашы.
• Табигый жактан пайда болгон тоо көчкүлөрү көбүнчө тоолордо, деңиздин жана дарыянын жээктеринде болот.
• Ал ар көпчүлүк учурларда тоо тектеринин талкалануусунан, суунун жеп кетишинен пайда болот.
• Кар көчкү - тоо капталдарындагы кардын, тоо тектердин төмөн көздөй жылмышып түшүшү.

• Ар түрдүү аймактардагы т oo капталдарындагы жаткан кар катмары көчкүнүн болушуна мүмкүнчүлүк түзөт.
• Кар көчкүлөрдүн пайда болуусуна саатына кардын 3-5 см жаагандыгы себеп болот. Кар көчкүлөрдүн жүрүшүнүн эң коркунучтуусу кыш-жаз мезгили болуп эсептелет. Кар көчкүлөрдүн 95% ы ушул мезгилде катталган. Кар көчкүлөр сутканын каалаган мезгилинде болушу мүмкүн.
• Ал төмөндөгүдөй себептердин натыйжасында болот:
• тоого кардын ири көлөмдө жаашы;
• жердин үстүндөгү бетинин жаңы жааган карды өзүнө кармай албай калышы;
• тоо капталдарынын төмөн жагындагы жаткан кардын бошоп ка­лышы;
• тоо капталдарындагы кардын бетине шамалдын, үн жаңырыгынын, оор күчтөрдүн тийгизген таасиринен.

• Табигый себептер:

• Антропогендик себептер:

• Сел — ылай, кум-таш массасынан турган катуу кыска мөөнөттүк суу агымы.
• Сел күтүүсүздөн пайда болот. Бийик тоо көлдөрүнүн жырылышы сел жана ташкындардын болушуна шарт түзөт.
• Сел жүргөндө калктуу пункттар, инженердик курулуштар, айдоо аянттар, жайыттар ж. б. талкаланат.

Географиялык диктант:

• Суу ташкыны………………………………………

кардын эришинен, көп жааган жамгырлардын деӊгээлинен жогорулашы

• Кырсык…………………………………………….

өзгөчө кырдаалды алып келген бузулуу, кыйроо кубулушу.

• Жер көчкү………………………………………….

оор күчтүн таасиринин негизинде борпоӊ тоо тектеринин каптал менен төмөн көздөй жылуусу.

Y йгө тапшырма

• Китебиӊердеги § 43, 148 –беттеги теманы окуп , конспект жазгыла.
• № 29 таблицаны жумушчу дептериӊерге түшүргүлө.
• Адам баласы эмне үчүн табигый кырсыктарды билүүлөрү керек?
• Учурда эмне үчүн табигый кырсыктардын саны көбөйүүдө?
• Аткарылган тапшырмаларды мугалимиӊер менен кайтарым байланыш кылгыла .