Та?ырыбы:Абылай хан

Саба?:?аза?стан тарихы

Сынып: 8 «к»

К?ні:

Та?ырыбы:Абылай хан         1-флипчарт

Саба?ты? ма?саты:               2-флипчарт

Білімділік м?ні:"Білген сайын келеді біле бергім, Біле беру емеспе тілегі елді?" - демекші, ту?ан жерді? тарихын, соны? ішінде  Абылайды? ?мірі ж?не ?ызметімен таныстыра отырып, аса ірі мемлекет ?айраткері, дипломат, ?олбасшы бол?анды?ын к?рсету.Абылайды осындай д?режеге к?терген деректерді ашу;

Дамытушылы? м?ні:О?ушыларды? осы саба??а деген белсенділігін, ?ызы?ушылы?ын арттырып, ойлау, с?йлеу, танымды?, ізденімпазды? ?асиетін арттыру.

Т?рбиелік м?ні:"Ту?ан жерді с?ю парыз, с?ю ?шін тарихын білу парыз"-дегендей, ?з отаныны? тарихын біліп ?оймай ту?ан жерге деген с?йіспеншілікке, "Бабалар ерлігі-?рпа??а ?лгі",-деп айтып о?ушыларды ?з еліні? бабалары сия?ты елін ?ор?ау?а, ерлікке, Отанын ??рметтеуге т?рбиелеу.

 Саба?ты? т?рі: Аралас  3-флипчарт

Саба?ты? типі:Жа?а білім беру

?олданатын ?дістер:Интерактивті та?та ж?не ??ралдарын,тірек-схема, таблица, тест, баяндау, с?ра?-жауап.

Жоспар:

1. Абылай - аса к?рнекті саяси ж?не мемлекет ?айраткері.

 2. Абылай ханны? ішкі саясатыны? ерекшеліктері.

 3.Абылай т?сында?ы ?аза? ханды?ыны? сырт?ы саясатыны? негізгі ба?ыттары.

 4.Абылайды? ?аза?стан тарихында?ы орны.

«Былай барса? ?о?ан бар - ?о?а?да?ан ?ке? бар,                  4-флипчарт

 

Былай барса? ?алма? бар - к?ші?ді еппен алма? бар,

 

Былай барса? ?ытай бар - жапыра?ы?ды б?тай бар,

 

Былай барса? орыс бар - бала?ды берсе? ?о?ыс бар»-осы ?лен жолымен

 

б?гінгі саба?ымызды бастаймыз.

М??алім с?зі:                 5-флипчарт

Сонымен, б?гінгі саба?та біз ?иын-?ыстау шап?ыншылы? уа?ытта тарих сахнасына ?аза? ?ауымын ты?ыры?тан алып шы?ар тарихи т?л?а Абылай шы?ты.Абылай т?л?асын ашып к?рсететін ерлігі мен ?рлігін, тектілігі мен батырлы?ын ?атар ?стан?ан кезі жо??ар т?т?ынында бол?ан уа?ыт.

                                      

 

 

 

 

 

 

 

 

 "Ел ?ор?а?ан - ер баба?"   6-флипчарт

О?ушылар ?з ойларын айтып класстер ??райды.

                                            

 

?мір с?рген          Толы? аты    У?ли?лы ?білманс?р 

жылдары

1711-1781 жж.                             Саяси дипломат

  ?олбасшы             Атасы   К?ркем У?ли                    

?кес Ж??гір?лы У?либа?ы        Билік ??р?ан  

  к?йші                                             жылдары  1771-1781жж.                                        

 

 

Абылай - аса к?рнекті саяси ж?не мемлекет ?айраткері. 7-флипчарт

?аза? Ордасыны? ханы, ?аза? мемлекетіні? тарихында?ы аса к?рнекті мемлекет ?айраткері, ар?ы тегі Жошы хан, бергі бабалары ?аза? ордасыны? негізін сал?ан ?з-Ж?нібек, одан со? е?сегей бойлы ер Есім хан, Сал?ам Ж??гір хан. Абылай – Ж??гір ханны? бесінші ?рпа?ы. Ж??гір ханны? У?либа?ы, Т?уке деген екі ?лы болады. Ж??гір ?айтыс болып, та??а Т?уке отыр?анда У?либа?ы ханды??а ?кпелеп, ?ргенішті билеген на?ашы атасы ?айып ханны? ?олына барады. У?либа?ыны? баласы Абылай жекпе-жекке шы??анда жауы ша? келмейтін батыр болып, ?анішер Абылай атаныпты. Осы Абылайдан к?ркем У?ли туады. Оны? баласы ?білманс?р (кейін ?аза??а хан болып Абылай атан?ан) «а?табан ш?бырынды» жылдарында жетім ?алып, ?йсін Т?ле биді? ?олына келеді. Аш-жала?ашты?тан ж?деген ??іне, ?сіп кеткен шашына ?арап Т?ле би о?ан «Сабала?» деп ат ?ойып, т?йесін ба?тырады. ?білм?мбет т?рені? жыл?ысын да ба?ады. Б?л, Ш.У?лихановты? айтуына с?йенсек, Абылайды? 13 жасар кезі болса керек. Т?ле биді? т?лім-т?рбиесінде болуы Абылай?а зор ы?пал жасады. ?аза? даласыны? даналы?ын бойына жина?ан баба а?ылы мен парасатын, ел билеу ?абілетін, антала?ан жау?а ?арсы ?аза? хал?ы басы біріксе ?ана тойтарыс бере алатынын жас баланы? санасына ?ялата білген. О?ан ?оса бала кезінен к?рген ж?пыны тіршілік, ?мірлік т?жірибе Абылайды? ел ?міріне ерте араласуына себепші болды. Б??ар, ?мбетей жырауларды?, т.б. ауыз ?дебиетіні? ірі ?кілдеріні? м?ліметтеріне ?ара?анда, Абылай жиырма жасында ?ан майданда ерлігімен таныл?ан. Б??арды? Абылай?а «Сен жиырма жас?а жеткен со?, Алтын т??ыр ?стінде А? с???ар ??стай т?леді?» деуі осыны? д?лелі. ?ай жылы туса да, 1730-33 жылдар аралы?ында бол?ан бір ?рыста б?рын белгісіз жас жігіт ?білманс?р жекпе-жекке шы?ып, ?алма?ты? бас батыры, ?о?тажы ?алдан Серенні? жа?ын туысы (кейбір деректерде к?йеу баласы) Шарышты ?лтіреді.?лкен ?кесіні? аруа?ын ша?ырып, жау?а Абылайлап ат ?ой?ан ?білманс?р же?істі ?рыстан со?, Орта ж?зді? с?лтаны деп танылып, ?аза? даласында?ы е? беделді ?міршілерді? біріне айналады. Б?дан со??ы жерде ?білманс?р есімі ?мытылып, Абылай атанады.

 

Абылайды? шежіресі

    ?з Ж?нібек

 

Есімхан.,                      Ж??гір

 

У?лі                                  Т?уке

 

?анішер Абылай

 

К?ркем У?лі

 

 

Абылай хан

 

Кесте ар?ылы с?йлеу. 8-флипчарт

Абылайды? ішкі саясаты.Абылайды? б?кіл ішкі саяси ?ызметі бір орталы?тан бас?арылатын ?рі ешкімге т?уелсіз  мемлекет ??ру?а ??ру?а ба?ытталды.

                Абылай ?зіні? к?ш –жігерін мына ба?ыттар?а ж?мсады.

Біріншіден,оны?  бір орталы?тан бас?арылатын мемлекет ??руыны? с?ті т?сті.

1771 жылы ол Т?ркістан ?аласында ?аза?ты? б?кіл ?ш ж?зіні? ханы болып  жарияланды.

Абылай ?ш ж?зді? ?р?айсысына ?зіні?  ?лдары мен жа?ын туыстарын  билеуші етіп та?айындады.

Жетісуда-?діл ж?не С?йік с?лтандар.

Орталы? ?аза?станда –?асым с?лтан.

Ертіс бойы ??ірінде –немере туысы С?лтаннбет с?лтан.

Шы?ыс ?аза?станда ?білм?мбетті? ?лы ?білпайыз бас?арды.

Екіншіден, ол сот билігін к?шейте т?сті

Абылайды? ке?есшісі Б??ар жырау болды

?шіншіден. Абылай  ?аза? рулары  мен тайпаларыны? арасында?ы ?зара ?ыр?ыс, алаусызды?тан туындайтын ?а?ты?ыстар мен барымта алуды то?татты.Е? со?ында ол ?аза?тарды?  егіешілікпен, ш?п шабумен ж?не балы? аулаумен айналасуына  ?олдау к?рсетті.

Хан ?аза? даласында?ы керуен саудасын к?шейтуге барынша к?п к??іл б?лді.Абылай хан  а?ын-жырау, ?нші-к?йшілер мен діни ?айраткерлерге ?ам?орлы? жасап отырды.

?аза? ?о?амын біріктіру

Шап?ыншылы?пен к?рес

Біріккен ?кімет ??ру.

 

 ?р кестеге ?алам ар?ылы (разрешить действия ар?ылы) ашасыз. 9-флипчарт

XVIII ?асырды? 50-жылдарында?ы

?ш мемлекетті? сырт?ы саясаты  

1.Ресеймен ?арым- ?атынасы

2.Жо??ар-?аза? ?атынасы

3.?ытай-?аза? ?атынасы

 

1.Ресеймен ?арым- ?атынасы-10-флипчарт

Абылай іс ж?зінде Ресейге м?лде т?уелсіз ішкі ж?не сырт?ы саясат ж?ргізді.

Абылай Ресеймен ?зара ?арым-?атынасында тату –т?тті к?ршілік саясатын ?стану?а тырысты. Ресей мемлекетімен  дипломатиялы? ж?не сауда байланыстарын орнатты.

     1759 жылы    патша ?кіметіні? ?кімшілігі ?білм?мбетті та?ынан тайдырып, оны?    орнына ?зіні? отыруын ?сынды ж?не о?ан барлы? жа?ынан ?олдау к?рсетуге у?де етті.

     1778 жылы  патша ?кіметі Абылайды  бір  ?ана Орта ж?зді? ханы деп таныды.

    

   11-флипчарт

2.Жо??ар шап?ыншылы?ын ?лсіретуге ба?ыттады.Жо??арлар Цин империясымен бейбіт келісім жаса?аннан кейін барлы? к?шін батыс?а ?арай б?рды.

(Примечание страницы ашу керек)

1741 жылы ?аза?тар?а ?арсы та?ы бір ірі жоры??а шы?ты.

 

1742 жылы Галдан -Церенге жіберілген майор  Миллер елшілігі жо??арлар?а ауызекі ?о?ан-ло?ы жасаумен шектеді.

 

1755 жылы Цин императоры Жо??ария?а елеулі ?скер к?шін ж?ргізді.

 

1758 жылы Жо??арияны ?ытай армиясы т?гелдей ба?ындырып алды.

3.Хронологиялы?  кесте с?йкестендіру-12 флипчарт

1761 жылы-  ?ытай бо?дыханы ?аза?тарды?  Аяг?з  ?зеніні? о?т?стік жа?ына  ?арай к?шіп- ?онуына тыйым салатыны туралы жарлы? шы?арды.

1755 жылы- ?ытай шекара м?селелерін реттеп ?айту ?шін ?аза?стан?а, Абылай с?лтан?а арнайы елшілік жіберді.

1756 жылы- ?ытай ?кіметімен дипломатиялы? ?атынас орната бастады

1767 жылы ?ытай жа?ы  Тарба?атай айма?ында?ы ж?не Іле  ?зені бойында?ы жайылымдарды ?аза?тарды? пайдалануына р??сат етуге м?жб?р болды.

 

Портреттер с?йлейді:осы суреттер ар?ылы осы жылдарда?ы к?терілісті кім бас?ар?аны белгілі болады. -13 флипчарт

1771-1781 жылдар аралы?ында ?аза? ханды?ын кім бас?арды?

 

 

 

 

 

 

 

 

Суреттегі с?здерді рет-ретімен ?ою. (О?ушылар ?алам ар?ыла ?оз?ап апарады егер адам аты  ?з есімі болмаса онда ?шып кетеді, егер ?зінікі болса онда т?рады)

 

 М.?теміс?лы     Абылай хан      ?біл?айыр хан   Кенесары хан  Е.Пугачев    И.Тайман?лы          14-флипчарт

Картамен ж?мыс-15 флипчарт

О?ушылар Абылай хан жоры? жаса?ан елдер мен айма?тарды карта?а т?сіріндер

 

С?ра?тар ?ойылады: 16-флипчарт

(Примечание и указатели ашу керек,біра? жап?ан кезде са?тамау керек)

 

1.Абылай хан ?ай жылы ?айтыс болды?

1781 жылы

2.Абылай хан ?ай жерден ?ай жерге келе жат?анда ?айтыс болды?

Ташкенттен Т?ркістан ?аласына келе жат?анда д?ние салды.

3.Абылай хан ?ай жерге жерленді?

?ожа Ахмет Йасауи кесенесіне жерленді.

4.1788-1798 жылары  аралы?ында ?аза?тар ?ай жерді? бойына к?шті?

Ертіс  бойында?ы о? жа?алауына.

 

Абылай ханны? к?йлері: 17-флипчарт Егер Абылайды? к?йлері болса, онда к?йлер суретке жа?ындайды,ал егер к?йлер жа?ындамаса  онда ол к?йлер Абылайды? к?йлері емес. Абылай ?а?арлы хан болуымен ?атар, ?аза? хал?ыны? рухани ?асиетінен еркін сусында?ан дарынды к?йші ретінде де белгілі. Ол «А? тол?ын», «Ала байра?», «Б?лан жігіт», «Д?ние ?алды», «Жетім торы», «?айран елім», «?ара жор?а», «?оржын?а?пай», «Майда жел», «Сары бура», «Ша?ды жоры?» т.б. к?йлерді? авторы.

К?й ойнайды

Абылайды? ?мірі мен ерлігін жырла?ан жыршылар : 18-флипчарт

?лен жолдарын толы?тыру:

?й, Абылай, Абылай!

Сені мен ал?аш к?ргенде

Т?рымтайдай ?л еді?...

...?йсін Т?ле биді?

Т?йесін ба??ан ??л еді?...

...Абылай аты? жо? еді,

"Сабала?" атпен ж?р еді?...-Б?хар жырау

 

...Жас к?ні?де, Абылай,

?ргеніштен м?нда кеп,

Сарыар?аны жерімдеп,

?алы? ?аза? елім деп,

Келмеп пе еді? жаяулай.

Т?ле биді тап?анда,

К?ндіз т?йе ба??анда...   – ?мбетей жырау

 

??жатпен ж?мыс -19-флипчарт

1. Абылайды? бойында ?андай ?асиеттер бар еді?

2. Сендер ?алай ойлайсындар, ол ?зін Ресей мен ?ытай?а  т?уелсіз  сезіне алды ма?

3. Абылайды?  1771 жылдан бастап ерекше к?шейе т?суіне не себеп болды?

Абылай ?мір жолын ат ?стінде, жоры?тарда ?ткізіп, Арыс ?зені жа?асында ?айтыс болды. С?йегі Т?ркістан ?аласында?ы ?ожа Ахмет Иасауи кесенесіні? ішінде ?абырхана мен А?сарай арасында?ы д?лізде жерленген. Абылайды? артында 12 ?йелінен 30 ?л, 40 ?ызы ?алды. ?аза? хал?ыны? жадына Абылай ?ажырлы мемлекет ?айраткері, батыл ?олбасшы, дарынды дипломат ретінде са?талып келді. Оны? есімі т?уелсіздік символында жауынгерлік ?ран?а айналды.

 

Жа?а с?здер   20-флипчарт

Бо?дыхан - ?ытай императорыны? мон?ол тіліндегі атауы.

 Стелла - ескерткіш ??лыптас.

 Шежіре - ?аза?тарды? генеалогиялы? кестесі, тарихи жылнама.

Кітапхана мен ж?мыс ( ?осымша материалды пайдалану ?шін кітапхананы ашу керек)     21 -флипчарт

 

Бекіту: О?ушылар б?гінгі саба?та ал?ан білімдерін осы кесте толтыру ар?ылы бекітеді.     22 -флипчартИнсерт стратегиясы

Білім

Білгім келеді

Білдім

 

 

 

 

 

 

 

 ?орытындылау: 23 -24-флипчарт

Тест      (Тест (1-4) жауабын бірден лупа ар?ылы тексеруге болады, (5-7)келесі бетін штор жауып ?ою ар?ылы ?олданасыз немесе ?асында?ы боял?ан бояуды т?мен т?сіресіз)

1.Абылай хан ?айда  жерленген?

А.Сы?ана?та          В.Соза?та          С.Таразда           Д.?ойлы?та         Е.Т?ркістанда

2. 1771 ж. Орта ж?зді? ханы ?білм?мбет ?айтыс бол?анын кейін, хан та?ына м?рагерлік жолмен кім отыру керек еді?

А.Абылай          В.?біпайыз           С.У?ли

                          Д.Жа?сылы?          Е.Абдолла

3.Х\/III ?.Абылай  ханны? ?мірін жырла?ан ?аза?ты? ?ай  жырауы?

А.А?тамберді       В.К?теш       С.Б??ар      Д.?мбетей        Е.Есет

4.Абылай хан ?ай жылдары ханды? ??рды?

А.1748-1786 ж.ж.                 В.1718-1748 ж.ж.                                  С.1734-1771 ж.ж.                 Д.1771-1781 ж.ж.                 Е.1770-1780 ж.ж.

 

5.Абылайды? атасы ?ай ?аланы? билеушісі бол?ан?

А.Ташкент        В.Сайрам       С.?улиеата       Д.Т?ркістан    Е.Сауран

6.Абылай хан т?сында сырт?ы саясаты Орта Азияны? ?лкен орны. 18 ?. 70 ж.?аза? ?скерлері тарапынан кім дерге к?йрете со??ы берді?

А.Б??ар ?міріне               В.Ташкент ??шбегіне              С.Хиуа ханына

Д.?о?ан ханына               Е.Хорезм шахына

7.18 ? ?андай ата?ты а?ын ?з шы?армасында Абылайды д?ріптеді?

А.Шернияз           В.Махамбет       С.Т?тті?ара                Д.С?йінбай             Е.Ш?же

 

 ?йге тапсырма     25 -флипчарт

1.Абылай хан жоры? жаса?ан елдер мен айма?тарды карта?а т?сіріндер

2. Абылай хан туралы а?ыз ??гімелерді жинау?а ж?не Абылай хан туралы бір жыр?а  тезис жасау.

3."Абылай хан"та?ырыбына с?зж?мба? ??растырындар.

Ба?алау:

 

?рпа??а ?неге!  26-флипчарт

Абылай заманы ?аза? ханды?ыны? со?ы екендігін ескерсек, ?аза?ты? жа?а мемлекетіні? берік негіздерін ?ала?ан, бейбіт те ба?уатты тіршілік орнатып, жар?ын болаша??а баста?ан, оны? есімі т?уелсіздік символында жауынгерлік ?ран?а айналды.Абылай есімі халы?ты? ж?регінде м??гі са?таулы.

Назар ?ойып ты?да?андары?ыз?а рахмет!-27 флипчарт

 

 

 

Пайдалан?ан ?дебиеттер:

1) ?аза?стан тарихы.?абылдинов З.Е.,?айыпбаева А.Т., Алматы «Ата м?ра» 8-ші сынып 2008 ж.

2)?аза?стан тарихы «Очерктер» Алматы «Д?уір» баспасы 1994 ж.

3) ?аза?стан тарихы  Д.Бабаев Алматы «Рауан»1996 ж. 8-ші сынып.

4)Абылай хан ??мырнамасы:миф пен шынды?. А.Абсадыков., Астана 2005ж.

5)?аза?стан тарихы Ж.?асымбаев., Алматы «Мектеп» 2004

6)?аза?ты? ?йгілі к?йшілері IX-XX ?асырлар Т.А?селеу., Алматы «?аза?стан» «?а?лия» 1992 ж.

7) ?аза?ша Уикипедияны? ма?л?маты

8)интернет «Google».