Тарых 8-класс цин империясы

Тема:

Байыркы Кытай

Турдукулов Курал

Б.з.ч 3-2-мин жылдыкта Кытай цивилизация п.б. Байыркы Кытайдагы эң ири дарыялар- Хуанхэ (Сары дарыя), Янцзы (Кайгынын дарыясы). Чыгыш Кытайда суу ташкындарынын жана жаан-чачындын негизинде климаты жумшак келип, өсумдукко бай жана дыйкан-чылыкка мол келет. Ал эми Кытайдын батыш бөлүгү кургакчыл келип,кышы узак жана суук, жайы аптаптуу жана кыска келет.

Ся

династиясы

Шан ( Инь)

Кытайдын тарыхын-дагы эң алгачкы династия болуп,өзүнө 17 императордун пады-шалыгын камтыган.

(Б.з.ч. 2000-1600)

династиясы

Чжао династиясы

Ся эли айыл чарбасын иштетишкен, колодон жасалган идиштерди колдонушкан. Бул мезгилде жибекти өндүрүү башталган.

Өзүнө 30 император жетекчилик кылган убакытты камтыйт.Бул мезгилде эле матема-тикалык жана астроно-миялык түшүнүктөр болгон.Ташбаканын калканына, малдардын же башка сөөктөргө жазууларды жазып калтырган эң Байыркы Кытай цивилизациясы болуп саналат.

(Б.з.ч.1600-1046)

(Б.з.ч.1046-256)

Бул мезгилде темир кылым башталган.Темир учтуу курал кыйла күчтүү болуп,темир соко азык-түлүк ондурууну жогорула-тууга жардам берген. Мамлекетти башкаруу-да падышанын атынан 3 негизги бөлүм: чарба-лык ,аскердик жана коомдук иштердин бөлүмү иштеген.

Б.з.ч. 5-3кк ири княздыктардын ортосундагы күрөшүү мезгили болуп,ал мезгил Кытай тарыхында

"Күрөшкөн падышалыктардын" мезгили деп аталган. Алар: Цин,Янь,Чу,Вай,Чжао,Хан жана Ци падышалык-тары эле. 200жылга созулган тынымсыз согуштардан кикйн Кытайда 1-жолу борборлошкон Цин империясы негизделген.

Цин империясы

Цин династиясынан чыккан князь Чжан б.з.ч 230-222-жж бүткүл Кытайды каратып алып, падышалыктын жаңы титулун- хуанди (император) наамын кабыл алган. Ал өзүн б.з.ч 221-ж Цин Шихуанди деп жарыялаган. Мына ошентип Цин империясы негизделет. Цинь Шихуандын тушунда Манчжурия-нын жана Монголиянын бөлүктөрүн, Кытайдын озун, Корея жана Индокытай-дын чекараларына чейинки аймакты камтыган. Өлко борбордоштурулган,майда падышалыктары жоюлуп,башкаруу системасы өзгөргөн. Өлкө 36 областка болунуп, башкаруу аппараттары түзүлгөн. Жаңы мыйзамдар, сен бирдиктер,жазуу жана акча киргизилип, билим берүү системасы мамлекеттин карамагына өткөн. Б.з.ч 207-ж Цин империясы кулаган.

Цин Шихуандын көрүстонундогу чоподон жасалган аскерлер

Хан династиясы

Цин империясы кулагандан кийин императордук такка отуруу учун олкодо чыккан курошто Лю Бан жетектеген эл массасы жеңишке жетишип, б.з.ч. 202-ж Лю Бан өзүн император деп жарыялаган. Ал негиздеген династия Хан династиясы деп аталган. Династиянын борбору болуп Чанан шаары эсептелген.Хан доорунда тышкы соода бир кыйла өнүккөн, басып алуучулук сачсаты кеңири жайылган. У-динин мезгилинде(б.з.ч 140-87-жж)кытайлар батышты карай бир кыйла кирип барышкан.Династияны Ван Ман

б.з. 9-23-жж бийлеп турганда, өлкөдө жер реформалары жүргүзүлгөн. Бул реформа нааразычылык туудурган жана 3 жылдан кийин алынып салынган. Б.з.184-ж көп убакытка созулган Чжан Цзяо жетектеген "сары байламчандар"көтөрүлүшүнө династия кулап,үч падышалык - Вэй,Шу жана У түзүлгөн. Бул мезгилде феодалдык доор башталган.

Лю Бан

У-ди

Ван Ман

Диний философиясы

Конфуцийчиликтин негизи б.з.ч 6-к Конфуций тарабынан түзүлгөн.Конфуцийдин принциптери:

• Башкаларга жардам беруу
• Уй-було эн маанилуу байлык
• Коомдун улуулары эң кадырлуу сабаттуу,моралдык жактан таза адамдар мамлекет башчыга кызмат кылыш керек
• Адеп-ахлактуу болуу
• Мурдагы эски каада салтты,үрп адаттарды кийинкилерге жеткирүү
• Адамды тарбиялоодо улууларга жана кожоюндары баш ийүү
• Момундук менен моюн сунууга баш ийүү ж.б

Диний Философиясы

Даосизм- б.з.ч 6-5-к Байыркы Кытайда Лао Цзы тарабынан түзүлгөн."Дао"сөзү -"жол" же "дүйнөнүн негизи" д.т

• "Дүйнөнүн түпкү себеби"
• "Ааламдын маңызы"
• "Жаратылыштын негизги мыйзамы"
• "Даонун жолун жолдоо,табигый кубулуштарга жана процесстерге кийлигишпөө табият м-н таттуу мамиледе болуу гана ийгиликке алып келет"
• "Бардык заттар өзүнүн "менчик"жолу - Дао аркылуу жаралат жана өзгөрөт,дүйнөдө өзгөрүлбөс эч нерсе жок,бардыгы тең ошол өзгөрүүлөрдүн жүрүшүндө өзүнүн карама-каршы мына айланышат"
• "Бөксө толот,кыйшык түзөлөт,ким бирөөнүн бир нерсесин тартып алса,ал сөзсүз өзүнүкүн жоготот,алсыздар кучтуулорду женет"

Улуу Кытай дубалы

Улуу Кытай дубалынын жалпы узундугу 6мин км жеткен. Анын бүткүл узундугу боюнча ар бир 60-100м кароол мунаралары тургузулган. Бийиктиги- 6,8 м. Бул дубал Байыркы Кытайда Цин Шихуанди падышалык кылып турган мезгилде,өлкөнү сырткы душмандардан коргоо максатында курулган.

Маданияты

Кытай маданиятынын өнүгүү башаты Байыркы Кытайдын Шаң жана Чжоу падышалыктары убагына туура келет. Б.з.ч. 3-к эле жазуу үчүн жибек пайдала-нылган. Бамбук жана жыгач тактачаларга лак м-н жазуучу учталган таякчанын ордуна эми кылкалемдер пайдаланыла баштаган. Кийинчерек кагаз китеп чыгара башташкан.. Б.з. башында тушь ойлоп таылган.

Жибек өндүрүү

Тыт жалбырагын

Жибек копологунун

чогултуу

уругун өстүрүү

Жибек пилласын

жумшартуу

Ийируу

Жипти боео

Токуу,согуу

Кагаз даярдоо

1. Бамбуктун, материалдын,дарактын кабыгын майдалоо

2. Казанда кагаз суюктугун кайнатуу

3. Сетка менен суюктуктун үстүнөн алуу

4.Казандын барагын кургатуу

Байыркы Кытайдагы

ачылыштар

Кытай жөнүндө кызыктуу фактылар:

• Кытайдын акыркы императору Пу И 3 жашында бийликке келген.
• Кытайлыктар тамактанууда таякчалары 4000 жылдан узак убакыттан бери колдонушат.
• Янцзы дарыясы узундугу боюнча дүйнө жүзүндө 3-орунда,Сары дарыя 6-орунда турат.
• Кытайда ажыдаар -ийгиликтин жана күчтүн белгиси. Ажыдаар көпчүлүк учурда Императордун белгиси болгон.
• Жылдын эң ири фестивалы -Жаны Жылды майрамдоо. Бул мезгилде бардыгы эс алып, майрамдашат.
• Жашоочулар Кытай тилинин ар башка диалектисинде сүйлөшсө да жазуулары жана тамга ариби бирдей болгон.

Көңүл бурганыныздар үчүн чоң рахмат!