Тарыхый инсандар

Абдыкадыр Орозбеков

Абдыкадыр Орозбеков 1889-жылы азыркы Баткен облусунун Кадамжай районуна караштуу Охна айылында туулган. Кыргызстандын совет доорундагы ири мамлекеттик ишмери.. 1907-1926-жылдары наабайчыга жалданып иштеген. Туркстандагы жумушчу кыймылына катышкан. Кыргызстанда Совет бийлигин орнотууга жана чындоо учун курошко катышкан.

1924-1925жж Ош округдук эмгекчилер советинин жер болумунун башчысы, катчысы болгон.

1925-ж 31-мартында Кара кыргыз автоном облусунун биринчи уюштуруу курултайында Кара кыргыз автоном облусунун Председателдигине депутаттар тарабынын шайланган. Бугунку кундун Кырыгз мамлекетинин биринчи Президенти Абдыкадыр Орозбеков болгон десек акыйкат болор.

1926-ж Кыргыз АССР Борбордук Аткаруу Комитетинин Торагасы болуп депутаттар тарабынан шайланган.

Жусуп Абдурахмановду Кыргыз АССР Эл комиссарлар Советинин председателдигине дайындоо жонундогу Указга кол койгон. К. Тыныстановду Эл агартуу минстири кылып дайындаган. Торокул Айтматовду Жалал Абадка аким кылып дайындаган.

1936-ж Кыргыз ССР Борбордук Аткаруу комитетинин торагасы болуп депутаттар тарабынан шайланган. Чыгаан инсан Абдыкадыр Орозбеков 1925-жылдан 1937-жылдын октябрь айына чейин Кыргызстандын мамлекет, башчысы азыркыча айтканда Президенти болуп иштеген.

Сталинизмдин доорунда жалган айып менен камалып, атууга окум кылынган. 1938-жылы аттырылган.

1956-ж 21-майда партиялык жагынан акталган.

Эгемен Кыргызстандын аймактарында Орозбековдун эстелиги ар кай жерлерге орнотулду. Анын ишмердиги иликтенуудо. Ал айткан создор кайра таразаланууда. « Акыйкат акыры женет», « Ажал бизди алып кетсе, эл эмгектен эскерсин»

Барсбек каган

Кыргыз эли бугун белгилеп аткан мамлекеттулук жылы кылым кыйырынан туптолуп, орошон окуяларга болунуп келген. Орто кылымдагы кыргыздардын гулдогон мамекеткурушу Брасбек кагандын башкаруу жылына туш келгет. Анда эмесе кыраан уулунун ишмердигинен уласак.

Кыргыздын баатыр уулу Барсбек кагандын омур жолу кыргыз тарыхы жана мамлекеттулугунун онугуу баскычы менен тыгыз бай-уу. Барсбек туурасындагы узул-кесил маалыматтар Кытай жыл-да, Турк Фендеринде, Билге каган, Култегин менен Тонйокуктун эстелик-де, кыргыздардын Алтынкол руникалык жазуусунда камтылган.

Барсбек кагандын кыргыз тарых-гы ордун такташ учун адагенде Борбордук Азиядагы саясий кырдаалды калыбына кел-уу зарыл. Экинчи Чыгыш турк Кагандарынын негиздоочусу болгон Тонйокук менен Култегиндин эстелигинде « Барсбек болгон убагында биз ага каган титулун ыйгарып, ханыша карындашыбызды ага турмушка бергенбиз» деп, Барсбек кагандын бактысын ачкан сынары айтылат.

Чындап эле экинчи Чыгыш Турк Каганатынын негиздоочулору Элтериш каган, Капаган кагандар Барсбекти бар кылган, кыргыздарга каган дайындаган, башкача айтканда кыргыз мамлекетинин туптолушуно жолдомо берген болуп чыгат.

630-жылы биринчи Чыгыш Турк Каганатынын акыркы башкаруучусу Сели каган Кытайга туткундалгандан кийин турктордун жашоосу кайгы-мунга болонгон.

679-жылы чыгыш турктор Кытайга каршы которулуп, болгону 700 жоокер мындан Борбордук Монголиядагы Отукенге чейин кылыч менен жол салып барышкан. Борбордук Азиядагы мындай кырдаал Брасбек бийлеген Кыргыз каганаты учун айрыкча пайдалуу болгон.

Кыргыз Каганатынын кубаттуу мамлекет денгээлине которуло алышы, Борбордук Азияда тузулгон геосаясий кырдаалдан улам болсо, кийинки олконун онугуу келечеги толугу менен Барсбек каган, Эрен улук, Терапа сыяктуу корунуктуу мамлекеттик ишмерлердин дараметине байланыштуу. Барсбек баштаган кыргыздар кучтуу мамлекет курууга жетишкен.

Кадамжайдын тарыхы

Кадамжай- Азирети Али бабабыздын изи калган.Доот Пирим менен Жигит Пирим колдоп жургон, Сох, Аксуу, Исфайрамсыяктуу кашкайгандарыялар аккан, бир жылда эки тушум алууга климаты ынгайлуу, койнунда сурьма, сымаптан тартып, алтын, кумуш сыяктуу кен байлыктарды катып жаткан берекелуу, касиетту жай.

Райондун калкы кезегинде кыргыз элинин боштондугу учункуроштон жанын аябаган Исхак Асан-уулу- Полотхан менен Ташбек датка, Советтик доордо кыргыз элин башкарган А. Орозбеков менен А.Масалиев, улуу акын, кыргыздын жазма адабиятына негиз салган Молдо Нияз менен демократ акын Туяк ырчы сыяктуу инсандары менен сыймыктанат.

Аймактын Кадамжай деп аталышынын озунчо тарыхы бар. Башкача айтканда, мындан 1400 жыл мурда Мухаммад алейхиссалам пайгамбарыбыздынкуйоо баласы жана ислам динин таратууда эл ишенге инсаны Азирет Али шери-даргар ушул чолкомго жасаган журушундо Кадамжайдын торуно токтоп, оруштогон экен. Намаз учурда таш да колкулдоп эрип, тизеси батып, изи калган. Ошол учун Азирет - Алинин кадам изи тушкон жер Кадамжай деп аталыптыр.

Андан тышкары, Кадамжай районунун аймагында Гозал – Ата, Билал-Ата, Кожо-Кайыр, Кожо-Алматы, Кожой- Азиз дагы ушул сыяктуу элибиз ыйык туткан азиз жерлер арбын. Ал эми Пышкоот, Каракыз, пурсун Шейит-Сурматаш туристтик маршруттарында жыл сайын жакынкы жана алыскы чет олколордон келишкен туристтер журуш жасашып, жергебиздин кооздугуна кумарланып келишкен. Атагы алыска кеткен « Дугаба» альплагеринде дуйнонун чыгаан альпинистери оздорунун эркин,куч-кайратын сынашат.

Кадамжайдын Совет доорундагы тарыхына кайрылсак, 1930-жылдын 22-декабрында мурунку айылдар жоюулуп Ош окуругунда 24 район тузулгон. Алардын ичинде Исфайрам жана Кулдо болуштарынын негизинде Кызыл-Кыя району тузулуп, борбору Уч- Коргон айылы болгон.

1937-жылдын 1- апрелинен баштап район Молотов району болуп озгоргон. Кыргыз КП БКнын чечими менен 1938-жылда Молотов районунан Халмион району болунуп чыккан. 1940-жылдын 19-октябрынан Халмион району Фрунзе району ал эми 1959-жылда Уч-Коргон району Фрунзе районуна кошулган.

1991-жылдын 15-мартындагы райондук кенештин чечиминин негизинде Кыргыз Республикасынын Жогорку Кенешинин 1992-жылдын 6-мартындагы токтомунун негизинде Фрунзу району Кадамжай району болуп кайрадан аталуу менен озунун тарыхый атына ээ болду.

Кадамжай жергеси сейрек кездешуусу жаратылыш байлыктары менен да атагы алыска кеткен. Айдаркендин сымабын буткул дуйно тааныйт. Келечекте алтыны менен данктана турган мумкунчулукторго ээ. Чет элдик инвесторлор менен Ничке-Суу, Алтын жылга сыяктуу алтын кендоо жайлар изилденип, чалгындалган. Ошондой эле комур, коргошун, вольфрам кендери да бар экендиги чалгындоо иштеринде далилденген.

Кадамжайдын

тарыхы