Татар телендэ синтаксик омонимнар

ЭЧТ?ЛЕК

КЕРЕШ...........................................................................................................3

БЕРЕНЧЕ Б?ЛЕК ТАТАР ТЕЛЕНД? ОМОНИМНАР ??М АЛАРНЫ? Т?РКЕМЧ?Л?РЕ..............................................................................6

1.1.Омонимнар ??м аларны? барлыкка кил? ?зенч?лекл?ре ...................6

1.2. Омонимнарны т?ркемл??....................................................................10

ИКЕНЧЕ Б?ЛЕК. ТАТАР ТЕЛЕНД? ГРАММАТИК ОМОНИМНАРНЫ? БЕР Т?РЕ БУЛГАН СИНТАКСИК ОМОНИМНАР....13

2.1. Телд? омонимнарны? грамматик торлэре...................................13

2.2. Телд? синтаксик омонимнарны? кулланылышы..............................15

ЙОМГАК......................................................................................................18

КУЛЛАНЫЛГАН ?Д?БИЯТ....................................................................22

КЕРЕШ

Телне ?йр?н?, беренче чиратта, с?зд?н башлана. С?зне? табигате, аны? кулланылыш м?мкинлеге ??м даир?се, яш?еше, м?гън? тир?нлеге аша без халыкны? м?д?ни-рухи мирасын барлыйбыз, милл?тне? ?сеш кыйбласын, башка халык, д??л?тл?р бел?н багланышын ачыклыйбыз.

С?з ул аралашу, а?лашу чарасы гына булып калмыйча, милл?тне? д?ньяны а?лавын, кабул ит?ен к?рс?т? торган фактор да. Тел, ??мгыять ?сеше д?вамында с?зл?рне? м?гън?л?ренд? халыкны? к?нитеш ?зенч?лекл?ре сакланып кала, милли яш?еш ?зенч?лекл?рен алдагы буыннарга ?иткер? вазыйфасын да с?з башкара. Шул с?б?пле телне? с?злек байлыгын тир?нтен ?йр?н? милл?тне? ?тк?н тарихын, рухи кыймм?тл?рен ачыклауга да ярд?м ит?.

Телне? с?злек байлыгын без лексика дип, ? шул байлыкны ?йр?н? торган тел тармагын лексикология (гр. lexikos  - с?з, logos – ?йр?н?) дип атыйбыз[1].

Лексикология ф?не с?зне т?рле яклап ?йр?н?не ?зене? максаты итеп карый. Беренче чиратта, лексикология ф?не кысаларында, с?з м?гън?се, аны? типлары, с?злек составыны? катламнары, с?зл?рне? килеп чыгышы, кулланылыш ?зенч?лекл?ре, телне? лексик составы баю, тулылану юллары тикшерел?.

Телне? с?злек байлыгы даими р?вешт? тулыланып, ?сеш-?зг?реш кичереп яши. Лингвистика ф?нене? бер ген? тармагы да лексикология кебек ??мгыять т?эсирен? тиз бирешеп, ?зг?решк? дучар ителми.

С?зне? фонетик тышчасы, т?зелеше ?зг?р? гасырлар д?вамында бара торган гам?лл?рд?н санала, ? с?злек составы ис?  унбиш-егерме ел эченд? шактый ?зг?рерг? м?мкин. Бу, беренче чиратта, телг? ??мгыять, и?тимагый-с?яси, м?д?ни тормыш т?эсире бел?н а?латыла.

Халык яш?ешенд? булган ??рбер я?алык, и? беренчел?рд?н булып, с?злек составында чагылыш таба, аны? алга таба ?сеш юн?лешл?рен билгели. Заман тал?бе телне? с?злек байлыгына да я?ача караш тал?п ит?, аны ?йр?н?не? я?а юлларын билгели.

Лексикология ф?не чагыштырмача яшь тармаклардан саналса да (тел гыйлеме б?лекл?ренн?н и? со?гылардан булып ХХ гасыр башларында т?мам формалашып ?ит?), аны? кеше, ??мгыять тормышында гаять ???миятле урын бил?ве антик чорда ук ф?лс?ф?чел?р тарафыннан с?зг?, аны? м?гън?сен? игътибар булдыруга китер?.  Со?рак с?зне? н?фислеген?, сур?т ясау м?мкинлеген? игътибар бирел? башлый.

Чит халыклар бел?н аралашу кысалары ки??ю с?злекл?р т?з? ихтыя?ын китереп чыгара. Шул р?вешле лексикология ф?нене? аерым юн?лешл?ре, к?пк? алдан барлыкка килеп, ?леге ф?нг? нигез салалар.

Татар лексикологиясе беренче башлангычларны М. Кашгарыйны? ?ч б?лект?н торган “Диване л?гат-эт т?рк” с?злеге, XVII-XX гасыр башларында т?зелг?н с?злекл?рд?н алып, ф?н буларак,  ХХ гасыр урталарында  зур ?сеш ала.

С?зне? табигатен аерым яссылыкта ?йр?н?, монографик хезм?тл?р язылу бел?н берр?тт?н, укучылар, студентлар ?чен д?реслек-?сбаплар, программалар, кулланмалар т?зел?.

Сайлап алган курс эшебезне? темасы да “Татар теленд? синтаксик омонимнар”.

Теманын максаты – омонимнарнын яшэеш узенчэлеклэрен ойрэну, телдэ синтаксик омонимнарнын кулланылышын ачыклауны максат итеп куйдык.

Максаттан чыгып т?б?нд?ге бурычлар килеп туа:

1. элеге темага карата фэнни эдэбият белэн танышу;
2. омонимнарнын торлэрен тикшеру;
3. синтаксик омонимнарнын ясалыш узенчэлеклэрен анализлау

Курс эшебезне? структурасы ике б?лект?н, керешт?н, йомгактан ??м кулланылган ?д?бият исемлегенн?н гыйбар?т.

Кереш б?легенд? теманы? т?п максаты ??м бурычлары, ачыкланып кил?. Монда теманы? актуальлеге, т?зелеше раслана ??м кулланылган теоретик чыганаклар к?рс?тел?.

Беренче б?лект? татар теленд? омомнимнарны? ??м аларны? т?ркемч?л?рен ачыкладык. Моны? ?чен омомнимнарны? килеп чыгу тарихын барладык, омомнимнарны? м?гън?л?рен? к?з?т? ясадык.. Аларны? барысын да мисаллар бел?н расладык. Ф?нни хезм?тл?рд?н цитаталар китердек.

Икенче б?лект? чагылышын ачыкладык. Темабызны тулырак итеп ачар ?чен татар теленд? грамматик омонимнарны? бер т?ре булган синтаксик омонимнар т?рл?рен?, формаларына анализ ясадык. Телд? синтаксик омонимнарны? кулланылышн тикшердек. Шулай ук мисаллар бел?н д?лилл?дек.

Йомгакта хезм?т буенча т?п н?ти??л?р к?рс?теп, язылган хезм?тебезг? кыскача анализ бирерг? тырыштык. Сайлап алынган темабызны? актуальлеген исбатларга омтылдык.

Кулланылган ?д?бият исемлегенд? курс эшебезне? темасын тулырак ачып бирерг? ярд?м итк?н ф?нни хезм?тл?р ??м лексика юн?лешен? караган хезм?тл?р ?стенд? эшл??че галимн?р ??м белгечл?рне? китапларын к?рс?ттек.

БЕРЕНЧЕ Б?ЛЕК. ТАТАР ТЕЛЕНД? ОМОНИМНАР ??М АЛАРНЫ? Т?РКЕМЧ?Л?РЕ

1.1.Омонимнар ??м аларны? барлыкка кил? ?зенч?лекл?ре

Татар тел белеменд? ?йтелешл?ре берт?рле, ? м?гън?л?ре т?рле булган с?зл?р омонимнар дип атала: т?ш – сон, т?ш – место, т?ш – полдень, т?ш – шарообразное мелкое мучное национальное кушанье, т?ш – ядро (чикл?век т?ше – ядро ореха), т?ш – выходи (из трамвая).[2]

Телд? омонимнар бернич? юл бел?н барлыкка кил?. Аларны? бер ?леше т?рле с?зл?рне? аваз т?зелеше ягыннан очраклы р?вешт? ?зара охшашуларыннан туган. М?с?л?н, ак – белый, ак – течь; сал – плот, сал – положи.

Икенче ?леше бер с?зд? т?рле-т?рле лексик ??м грамматик м?гън?л?рне? барлыкка кил?е ??м алар арасындагы семантик б?йл?нешл?рне? б?тенл?йг? ?зел?е н?ти??сенд? барлыкка килг?н (семантик б?йл?нешл?р ?зелм?с?, полисемия к?ренеше була): кара – черный, кара – чернила; иш – пара, иш – много.

Татар теленд? омоним с?зл?рне? барлыкка кил?енд? т?б?нд?ге факторлар да ???миятле роль уйнаганнар:

1) С?зл?рне? аваз составы ?зг?р?: ул – сын (угылдан), ул – он; ??й – постиласть, ??й – лето; китер – принеси (килтерд?н), китер – уйдет.

2) Башка телл?рд?н с?зл?р кер?: бал – мед, бал – вечер с танцами под музыку; салам – солома, салам – положу; аркан – аркан (толстая веревка), аркан – попутный (ветер); б?бк? - гусенок, утенок, б?бк? - бабка (куча снопов); б?с – иней, б?ск – арабск.значит; р?д – ряд, порядок, р?т – толк; сабак – стебель, сабак – арабск.урок; тир – пот, тир – тир (францезск.специально оборудованное помещение для стрельбы в цель).

3) К?черелм? м?гън?л?р алу: чирт? – щелкать, чирт? – украсть; ч?п – сор, ч?п – ничто; т?лке – лиса, т?лке – хитрец; куян – заяц, куян – трус; шомару – сделать гладким, шомару – становиться опытным.

4) М?гън? тармаклану: чокыр – овраг, яма, углубление, чокыр – чашечка (чайная); беркет? – прикрепление, беркет? – утверждение; ычкыну – отвязаться (от привязи), ычкыну – улизнуть, удрать; эре – крупный, эре – гордый.

5) Бер ?к тамырга кушымчалар ялгану: чыгыш – выступление, чыгыш – происхождение; белешм? - справка, белешм? - не справляйся; беркетм? - протокол, беркетм? - не крепи; к?чк? - кое-как, к?чк? - силе (направительный падеж); ныгытма – крепость, укрепление, ныгытма – не крепи.

6) Т?рле тамырларга кушымчалар ялгану: баллы – медовый, сладкий, баллы (биш баллы система) – пятибалльная система; мине – меня (винительный падеж); очсыз – бесконечный, очсыз – дешевый; карга – ворона, карга – снегу (направительный падеж); с?ял – сухая мозоль, с?ял – прислоняйся.

7) Гади с?зтезм?л?рне? “чит” конткстка эл?геп, фразеологик ?йтелм?л?рг? ?йл?н?е: йолдыз санау, к?п т?я?, бил б?г?, бармак янау, тупикка утырту, эреп кит?, аяк сузу, ч?чл?ре ?р? тору, ма?гай тирен т?г?, бит кызару.

Х?зерге татар теле омонимнарга бик бай. К?з?т?л?р к?рс?т?енч?, татар телене? с?злек составы ?с? процессында омонимнар кимем?г?н ?, киресенч?, артып барганнар. Алар телебезне? байлыгын, аны? горизонталь ?сешен билгели торган лексик бер?млекл?рд?н ис?пл?н?л?р.

Шулай итеп, ?йтелешл?ре берт?рле, ? м?гън?л?ре т?рле булган с?зл?р омонимнар дип атала. Татар теленд? омонимнарны? 20л?п тибы бар. Алар ?ч группага б?лен?л?р.

Беренче группаны ике т?рле м?гън?ле с?зл?р т?шкил ит?.

Икенче группага ?ч т?рле м?гън?ле с?зл?р кер?.

?ченче группа омонимнарга ?чт?н артык м?гън? белдер?че с?зл?р кер?.

Омомнимнарны? гад?тт? бер ?леше т?рле с?зл?рне? аваз т?зелеше ягыннан очраклы р?вешт? ?зара охшашуларыннан туган. Икенче ?леше ис? бер с?зд? т?рле-т?рле лексик ??м грамматик м?гън?л?рне? барлыкка кил?е ??м алар арасындагы семантик б?йл?нешл?рне? б?тенл?йг? ?зел?е н?ти??сенд? барлыкка килг?н.

1.2. Омонимнарны т?ркемл??.

Татар теленд?ге омонимнар ясалышлары, лексик-семантик ??м грамматик м?гън?л?ре, ?йтелеш ??м ясалыш ?зенч?лекл?ре буенча бернич? т?ркемг? б?лен?.

Ясалышы буенча татар теленд?ге омонимнар т?б?нд?геч? т?ркемл?н?:

1) Т?п омонимнар: ач – голодный, ач – открой; к?л – зола, к?л – смейся; к?н – кожа выделенная, к?н – соглашайся; к?я – мелодия, к?й – горюй; уй – дума, уй – вырежь; яз – весна, яз – пиши.

Т?п омонимнар гад?тт? тамыр с?зл?рд?н тора ??м бер и?екле була.

2) Ясалма омонимнар: ата – отец, ата – стреляет; алма – яблоко, алма – не бери; батыр – герой, батыр – топи;  карга  - ворона, карга – в снег (провалиться); саулый – ягненок, саулык – здоровье; туган – родня, туган – родился; урам – улица, урам – жну.

Ясалма омонимнарны? берсе тамыр, ? икенчесе кушымчалы була, к?бр?к ике и?ект?н тора.

Лексик-семантик ??м грамматик м?гън?л?ре ягыннан омонимнарны? 4 т?ркемен к?рс?терг? була.

1).Лексик омонимнар: бал – мед, бал – вечер танцев; кабак – тыква, кабак – веки; ис – память, ис – запах; баш – голова, баш – начальник; сыз – черти, сыз – уходи. Лексик омонимнар тамыр с?зл?рд?н ген? торалар ??м бер ?к с?з т?ркемен? кер?л?р.

2) Лексик-грамматик омонимнар. Бу т?р омонимнарны? берсе бер с?з т?ркемен?, ? икенчесе икенче с?з т?ркемен? кер?. Аларны т?б?нд?геч? группаларга м?мкин: 1. Исем – боерык фигыль (биз – миндали, биз – отвыкай; кыр – поле, кыр – скобли; тап – пятно, тап – найди); 2. Исем – хик?я фигыль (кала – город, кала – остается; таба – сковородка, таба – находит; чиг? - виски, чиг? - вышивает); 3. Исем – исем фигыль (агу – яд, агу – течь, литься); 4. Исем – алмашлык (бу – пар, бу – этот); 5. Исем – сан (й?з – лицо, й?з – сто); 6. Исем – р?веш (с?злекч? - словарик, с?злекч? - по словарю; кодача – сватья, кодача – по-свату); 7. Фигыль – ярд?млек с?з (?т? - проходит, ?т? - очень (усилительная частица); 8. Алмашлык – ярд?млек с?з (ни – что, ни – союз); 9. Модаль с?з – ярд?млек с?з (б?лки – может быть (модальное слово), б?лки – противительный союз).

3) Грамматик омонимнар. Грамматик омонимнар ?зл?ре ике т?рле була.

4) Фразеологик омонимнар. Боларга контекстка б?йле, ягъни шартлы (факультатив) фразеологик ?йтелм?л?р кер?: аяк чалу, к?йм?се комга тер?л?, салам кыстыру, аякка басу, арка кашу, кул сузу, кул тигез?, к?з ачып йомганчы, тез ч?г?. Китерелг?н ?йтелм?л?р бер очракта фразеологизм, ? икенчесенд? туры (т?п яки номинатив) м?гън?л?ренд? кил?л?р.

?йтелеш-язылыш ?зенч?лекл?ре буенча татар теленд? омонимнар д?рт т?рле.

1) Саф омонимнар. Саф омонимнарга гад?тт? лексик омонимнар кер?, алар теге яки бу грамматик формаларны алганда да, нигезд?, бер-берл?рен? омоним булып калалар: ат – лошадь (аты, атлыр, атны), ат – имя (аты, атлар, атны); сыз – черти (сызыгыз, сызсыннар), сыз – уходи (сызыгыз, сызсыннар); без – шило (безне), без – мы (безне).

2) Омофоннар. Омофоннар дип язылышлары т?рлеч?р?к булган омонимнарга ?йт?л?р: сылу (сыйфат) ??м Сылу (ялгызлык исеме), искер? ??м ис кер?, аталу ??м ат алу, чиген? ??м чи ген?, болынны (т?шем килешенд?ге исем) ??м болынны (лы) – сыйфат.

 3) Омоформалар. Омоформаларда бер с?з т?ркеменн?н булган с?зл?рне? аерым формаларына икенче с?з т?ркеменн?н булган с?зл?рне? аерым формалары туры кил?: б?лм? - комната (исем, баш килешт?, берлект?), белм? - не дели (боерык фигыль, юклыкта); суга (исем, юн?леш килешенд?), суга (хик?я фигыль, х?зерге заманда, берлект?, 3 нче затта).

4) Омографлар. Болар – бер ?к т?рле язылып та, басымнары аркасында т?рлеч?р?к ?йтел? торган омоним с?зл?р: аерма (исем) ??м аерма (фигыль), басма (исем) ??м басма (фигыль), торма (исем) ??м торма (фигыль).

ИКЕНЧЕ Б?ЛЕК. ТАТАР ТЕЛЕНД? ГРАММАТИК ОМОНИМНАРНЫ? БЕР Т?РЕ БУЛГАН СИНТАКСИК ОМОНИМНАР

2.1.ТЕЛД? ОМОНИМНАРНЫ? ГРАММАТИК ТОРЛЭРЕ

Телд? с?зл?р ген? т?гел, грамматик формалар да омоним була алалар. Грамматик формаларга с?зне? т?рле р?веше, андагы кушымчалар, ярд?млекл?р яки шула бел?н т?зелг?н т?рле-т?рле синтаксик конструкциял?р кер?. ?йтелеше бер ?к, м?гън?се б?тенл?й башка булган грамматик формалар грамматик омонимнар булалар.

Лексик, лексик-грамматик ??м грамматик омонимнарны с?зл?рне? яки грамматик формаларны? к?п м?гън?лелеге бел?н буташтырмаска кир?к. К?п м?гън?лелект? бер ?к с?зне? яки бер ?к грамматик форманы? м?гън? ягыннан теге яки бу д?р???д? тармаклануы к?з алдына килеп баса.

Омонимнарда ис? м?гън?не? алай тармаклануы гына кретерий була алмый.

Омонимнар – м?гън? ягыннан бе-берсен? ?ич т? якын булмаган аваздаш с?зл?р яки аваздаш грамматик формалар.

С?зне? яки грамматик форманы? омоним булуы аларны? очраклы р?вешт? аваздашлыгыннан яки к?п м?гън?ле с?зл?рне? кайбер м?гън?л?ре бер-берсенн?н бик нык ераклашудан килеп чыга. Шулай ук фонетик-грамматик формаларны? тарихи ?сеш-?зг?решл?ре д? лексик яки грамматик омонимнарга ?ирлек була ала.

Грамматик омоним м?сь?л?н лексик омонимнарга караганда катлаулырак. Шуны? ?стен? бу тема тел белеменд? ?ле ныклап тикшерелм?г?н д?.

Грамматик омонимнар т?р ике т?рг? б?лен?: омоморфемалар ??м омомодельл?р.

Омоморфема – телене? морфологик т?зелешенд? к?бр?к очрый. Аваз составы бер ?к,  л?кин грамматик м?гън?се б?тенл?й башка булган ясагыч яки т?рл?ндергеч кушымчалар омоморфемалар булалар.

Н?рс?не? д? булса, билгесен белдер?че ал с?зен? дыр омоморфемасы ялганса, омоморфема хасил була, ч?нки бу очракта ул с?з бер-берсенн?н бик ерак торган ике т?рле грамматик м?гън?не а?лата.

2.2. телд? Синтаксик омонимнарны? кулланылышы

Татар теленд? синтаксик омонимнарны омомодель дип й?рт?л?р. Омомодель ул т?зелеше, формасы берт?рле, ? грамматик м?гън?се т?рлеч? булган ??мл? яки ??мл? кис?кл?ре ??м ?йл?нм?л?р.  М?с?л?н, Китап – белем чишм?се. ?йтерсе?, укытучы китап тоттырмады, канат тагып ?иб?рле а?а.

Татар теле синтаксисында омомодельл?р к?п т?гел.

1.Ия бел?н туры т?мамлык моделе. Мисал:

Шундый тын, яхшы ?авада

Безне? утынчы ис?

Алны, артны, у?ны, сулны

Белмич? утын кис?.

(Г.Тукай “”Ш?р?ле”)

Ия бел?н т?мамлык омомоделе, мисалдан к?ренг?нч? (утынчы –ия, утын –х?б?р), т?мамлык ноль формадагы т?шем килешенд? торган очракка кайтып кала, ягъни биред? ия д?, х?б?р д? килеш к?рс?ткече ягыннан бер ?к т?рле була.

2. Урын, максат, с?б?п х?лл?р ??м кыек т?мамлык моделе. Мондый синтаксик омоним т?мамлык та, урын максат ??м с?б?п х?лл?ре д? бер ?к форма   – юн?леш килеше кушымчасы бел?н белдерелг?н була:

Бик матур бер айы кичт?

Бу авылны? бер егет

Кик?н урманга утынга

Ялгызы бер ат ?игеп.

(Г.Тукай “”Ш?р?ле”)

Биред? урманга с?зе – урын х?ле, утынга – максат х?ле булып кил?.

3. Урын х?ле бел?н с?б?п х?ле моделе – ?г?р алар чыгыш килеше кушымчасы бел?н белдерелс?л?р:

Суы?нан анда баткак, монда баткак,

Сине? бар белг?не? ?ир былчыратмак.

Юешлект?н иген, ашлык черидер,

Мужиклар, яумаса иде, дип телидер.

(Г.Тукай)

Тау астынан бик матур елга ага.

Без м?кт?пт?н кайтабыз.

Беренче мисалда – с?б?П х?ле, калган икесенд? - урын х?ле булып кил?.

4. Т?мамлык ??мл? бел?н с?б?п ??мл? моделе - ?г? алар юн?леш килеше кушымчасы бел?н белдерелс?л?р т?б?нд?геч? була. Мисал::

Сез ?ырлаганга барыбыз да сокланып тордык.

Б?ген, сез ?ырлаганга, концерт бик ?анлы ?тте.

Беренче очрак – т?мамлык ??мл?, икенчесе – с?б?п ??мл? була.

5. Ия ??мл? бел?н т?мамлык ??мл? моделе.

Сизел?: ?тте яшь вакытлар, ?итте гомерем яртысы.

(Г.Тукай)

Мин бел?м: алар с?з беркетк?нн?р. (М.Горький).

К?рен? (ки), авылны? саф ?авасы ??м андагы физик хезм?т сезне б?тенл?й ныгыткан.

Барыбыз да к?рзбез (ки), ?вылны? саф ?авасы ??м андагы физик хезм?т сезне б?тенл?й ныгыткан.

Беренче ??м ?ченче мисаллардагы иярчен ??мл?л?р – ия ??мл?, калганнарында – т?мамлык ??мл?.

ЙОМГАК

?з ?тк?нен? ?йл?неп карау ??м шул ?тк?нне гыйльми ?йр?н? ф?нне? ?итлекк?н ??м ?сешт? булуын к?рс?т?. Башка барлык ф?нни дисциплиналар кебек ?к, татар тел белеме эзлекле ?сеш тарихына ия ??м ??рвакыт ?ткен т??риб?г? таянып эш ит?.

К?ренекле тел галиме Б.А.Серебренников с?зл?ре бел?н ?йтк?нд?: «Телес? нинди ф?нне? тарихын ?йр?н? аны? ?тк?н юлы, шушы юлда булган у?ышлары ??м ялгышлары турында иск? т?шереп кен? калмый, ? кил?ч?кт?ге эзл?н?л?рне? юн?лешен ??м ысулларын да к?рс?т?, тикшерен?чел?рне ?лг?рл?ре ясаган хаталардан кис?теп т? куя ?ле[3]».

?зебезне? хезм?тебезд? без татар теленд? сентаксик омонимнар турында ?йр?ндек. Аларны? килеп чыгышына ??м т?рл?рен? к?з?т? ясадык. К?з?т?л?рд?н чыгып ?ентекле анализ бирерг? тырыштык.

Курс эшебезне башкару вакытында татар теленд? синтаксик омонимнар турында ?йр?нг?нд? тубэндэге н?ти??г? килдек:

– Татар тел белеменд? ?йтелешл?ре берт?рле, ? м?гън?л?ре т?рле булган с?зл?р омонимнар дип атала; татар теленд? омонимнарны? 20л?п тибы бар. Алар ?ч группага б?лен?л?р; омомнимнар т?рле с?зл?рне? аваз т?зелеше ягыннан очраклы р?вешт? ?зара охшашуларыннан ??м бер с?зд? т?рле-т?рле лексик ??м грамматик м?гън?л?рне? барлыкка кил?е ??м алар арасындагы семантик б?йл?нешл?рне? б?тенл?йг? ?зел?е н?ти??сенд? барлыкка килг?н; татар теленд?ге омонимнар ясалышлары, лексик-семантик ??м грамматик м?гън?л?ре, ?йтелеш ??м ясалыш ?зенч?лекл?ре буенча бернич? т?ркемг? б?лен?;

?йтелеш-язылыш ?зенч?лекл?ре буенча татар теленд? омонимнар д?рт т?рле: саф омонимнар, омофоннар– язылышлары т?рлеч?р?к булган омонимнар; омоформалар – бер с?з т?ркеменн?н булган с?зл?рне? аерым формаларына икенче с?з т?ркеменн?н булган с?зл?рне? аерым формалары туры кил?; омографлар – бер ?к т?рле язылып та, басымнары аркасында т?рлеч?р?к ?йтел? торган омоним с?зл?р.

Сайлап алаган курс эшебезне? темасын ачар алдыннан алдыбызга куйган бурычларны кыскача йомгак ясый алдым дип уйлыйм. Анализ ?чен алган хезм?тл?рне кыскача анализлап, ачып бир? алдым дип саныйм.

Безнен фикеребезчэ, мондый т?р эзл?н?л?рне д?вам ит?, бик к?пл?рд? кызыксыну уятыр, кил?ч?кт? ?леге тема татар теле белеме ?лк?сенд? актуаль темаларны? берсе булыр.

КУЛЛАНЫЛГАН ?Д?БИЯТ

1. Абдуллина Р. Паронимнар ??м парономаслар// Ф?н ??м м?кт?п.— 1997. - №6-7. 
2. Алпаров Г. Грамматика нигезел?ре турысында,— “М?гариф”, 1925, № 10-11, 100-112б.
3. Алпаров Г. Сайланма хезм?тл?р (Татар  грамматикасы ??м гомуми тел белеме м?сь?л?л?ре). –Казан: Татгосиздат,1945.- 330б.
4. Б?широва И. Б. С?з бел?н сур?т ясау.— Казан, 1974. 
5. Б?широва И.Б. Х?зерге татар ?д?би теле. Семасиология (махсус курс программасы). – Казан, 2003
6. В?лиди ?. Татар телене?  грамматикасы.- Казан, 1919.- 175.
7. Ганиев Ф.?. Х?зерге татар ?д?би теленд? с?зьясалышы .- Казан: М?гариф, 2006.- 271б.
8. Гоб?ев Г. Телд?ге лексик-грамматик омонимнар//Совет м?кт?бе.— 1981. -  №10.  
9. ?х?тов Г. Х. Х?зерге татар телене? лексикологиясе.— Казан, 1979. 
10. З?киев. М. Туган тел ?сеше.- Казан, 1967.- 84 б.
11. З?киев. М. Х?зерге татар ?д?би теле. Казан, 1974, 335 б.
12. Ибраhимов С.И. Сандугач теле кир?к. – Казан: Тат.кит.н?шр., 2008,
13. Ибраhимов С.И. Синтаксик стилистика.– Казан: Тат.кит.н?шр., –1989
14. Ибраhимов С.И. Татар телендэ синтаксик омонимнар.– Казан: Тат.кит.н?шр., – 1976.
15. Корбангалиев М.Х. Татар теле методикасы./ М.Х. Корбангалиев. – Казан, 1918, 423 б.
16. Курбатов X. Татар теле грамматикасы // Совет Татарстаны. - 1954, 26 ноябрь.
17. Поварисов С. Ш. С?з ??м с?нгатьле с?йл?м. — Уфа, 1997.
18. Поварисов С. Ш. Тел— к??еле? к?згесе.— Казан, 1982. 
19. Рамазанов Ш. Татар теле буенча очерклар.- Казан: Татгосиздат, 1954.-200 б.
20. Сабиров К. Татар теленд? паронимнар.// Совет м?кт?бе. —1963. - №2.
21. Сафиуллина Ф. С. Х?зерге татар ?д?би теле. Лексикология.- Казан: 1999.
22. Сафиуллина Ф. С., Ризванова Л. М. Татар телене? омонимнар с?злеге.—К., 1997. 
23. Сафиуллина Ф.С., З?киев М.З. Х?зерге татар ?д?би теле: Лексикология, фразеология, фонетика, графика ??м орфография, с?з ясалышы, морфология, синтаксис. – Казан, 1994.
24. С?лимг?р?ева Б. С. Х?зерге татар теленд? омонимнар.—Уфа: 1982.
25. Серебренников Б.А. .“О материалистическом подходе к явлениям языка” ”.-М.:Наука, 1983.-34
26. Татар телене? а?латмалы с?злеге,-Т.1, Казан,, 1977; т.2., 1979; т.3.1981.
27. Татар телене? а?латмалы с?злеге: 3 т. [= Толковый словарь татарского языка: в 3 т.]. Т.1. А-Й / СССР ФА КФ Г.Ибрагимов исеменд?ге Т?ТИ; - Казан: Татар. китап н?шр., 1977.- 476 с.
28. Татар телене? а?латмалы с?злеге: 3 т. [= Толковый словарь татарского языка: в 3 т.]. Т. III. Т-h. / СССР ФА КФ Г.Ибрагимов исемд?ге Т?ТИ; T?з.:.- Казан: Татар.китап н?шр, 1981.- 832 б.
29. Тумашева Д. Х?зерге татар  ?д?би теле.- Казан ун-ты н?шр., 1978.- 221б.

[1] Сафиуллина Ф. С. Х?зерге татар ?д?би теле. Лексикология.— Казан: 1999.- 9 б.

[2] Сафиуллина Ф. С. Х?зерге татар ?д?би теле. Лексикология.— Казан: 1999.- 9 б.

[3] Серебренников Б.А. .“О материалистическом подходе к явлениям языка” ”.-М.:Наука, 1983.-34