Технологическая карта по тувинскому языку на тему: Чорулдээнин тайылбыр домаа 8 класс

Башкының ажыл чорудулгазының сорулгазы

Өөредиглиг: чөрүлдээниң тайылбыр домааның хамааржыр сөстерин, харыылаттынар айтырыгларын, холбажыр аргаларын, кажан бижик демдектерин салырын өөреникчилерге билиндирери;

Кижизидер: уругларны дириг амытаннарга ынак, оларны ажаап карактаарынга кижизидери;

Сайзырадыр: аас болгаш бижимел чугаага нарын домактарны ажыглап тургаш, делгереӊгей кылдыр чугааланып, ажыглап билиринге чаңчыктырары.

Кичээлдиң хевири

Чаа тема тайылбыры.

Чедип алыр түӊнелдери

1. Эртем талазы-биле (дыл): чөрүлдээниң тайылбыр домаа кандыг сөстерге хамааржырын, харыылаттынар айтырыгларын, холбажыр аргаларын, кандыг таварылгаларда бижик демдектерин салырын медереп билген турар.

2. Метапредметтиг (эртемнер талазы-биле) чедип алыр түңнелдер: логиктиг боданыышкынныӊ уткаларын аас болгаш бижимел чугаага чедимчелиг ажыглап билиринге чаңчыктырар.

3. Бот-хуузунда чедип алыр түңнелдер: уругларны долгандыр турар бойдузунга, төрээн черинге хумагалыг, тыва дылынга ынак болурунга кижизидер.

Ажыглаар

методтар, аргалар болгаш өөредилгениң хевири

1. Хайгаарал методу;

2. Беседа;

3. Дедукция;

4. Бөлүк болгаш бот-тускайлаң ажылдаары;

Дерилгези

1.Тыва дылдың 8 класс ному;

2. Интерактивтиг самбыра;

3. Мультимедиа херексели.

Кол билиишкиннер

Кол домак, тайылбыр домак, чөрүлдээниң тайылбыр домаа.

Кичээлдиң

кезектери

Башкының ажыл-чорудулгазы

Өөреникчиниң ажыл-чорудулгазы болгаш күзенчиг чижек харыылары

Чедип алыр түңнелдери

I.Өөредилге

ниң

хевиринге туружу (мотивация).

1. Иштики сагыш-сеткил талазы-биле өөреникчини кичээлге белеткээри.

Азы темаже уругларны хаара тудуп алыры.

-Экии, уруглар! Олуруп алыңар.

-Даштын агаар бойдус силерге кандыг-дыр, уруглар?

-Ынчангаш, бөгүн идекпейлиг ажылдаарыңарны күзедим!

Класстың болгаш өөреникчиниң кичээлге белеткелин хынааш, журнал аайы-биле өөреникчилерни демдеглээр.

Өөреникчи башкы-биле харылзааны тудар, кичээнгейлиг дыңнаар.

Кичээлге белен болур.

1. Бот-тускайлаң чедип алыр түңнелдер.

Өөредилгеге хамаарылгазы эки болуру

2. Медереп билир түңнел.

Кандыг-даа чаа чүүлдү өөренип алыр деп сорулга тургустунуп келир.

3. Кылып чорудуп тургаш чедип алыр түңнел.

Боттары улаштыр ажылдаар деп сорулганы уруглар баш удур салып алыр.

II.Катаптааш-кын. Херек кырында

шенеп өөредири.

Ооң мурнунда өөренген чүүлдерин катаптавышаан, амгы билиг-биле харылзаштырып, оларны чаа билигге ажыглаары.

1. Катаптаашкын

Айтырыгларга харыыладыр:

-Эрткен кичээлде өөренген темаңарга катааптаашкындан кылыптаалыңар.

-Кандыг тема өөренген бис, уруглар? (Даар байдалдың тайылбыр домаа)

-Даар байдалдың тайылбыр домаа деп чүл?

-Ол кандыг айтырыгларга харыылаттынып чоруур?

Презентацияны көөр, башкының тайылбырын кичээнгейлиг дыңнаар.

Башкының салган айтырыгларынга кичээнгейлиг харыылаар.

1. Угаап шиңгээдир түңнелдер: сөс бүрүзү утка илередир дээрзин шиңгээдип алыр;

2. Кылып чорудуп тура, чедип алыр түңнели: сөстерниң уткаларын тодарадып билири;

3. Харылзажылга талазы-биле түңнелдер: бот-тускайлаң ажылдаан соонда, бодалдарын солчуру, бодунуң бодалын шын тайылбырлап, бадыткап шыдаары, кылган ажылындан түңнелди үндүрери.

III.Чаа теманың тайылбыры

-Бөгүнгү ай хүннү ажылчын кыдырааштарыңарга бижээш, чаа өөренир теманы бижип алыңар! (Чөрүлдээниң тайылбыр домаа)

1. Ном-биле ажыл

(дүрүмнү номчуур, ажылчын кыдырааштарынга дүрүмнү бижиир) ар 83-84

1. Таблица-биле ажыл (слайд-биле ажыл)

Чөрүлдээниң тайылбыр домаа кол домакка даар наклонениениң кожумаанга (-за болгаш ооң фонетиктиг вариантылары) –даа деп артынчының; бээриниң турарының падеж кожумактарынга (-га, -да болгаш оларның вариантылары) –даа болгаш –ла деп артынчыларның каттышканы-биле; -даа деп артынчыга бол азы болза деп холбаа сөстерниң каттышканының дузазы-биле холбажыр.

Айтырыглары: канчалза-даа? кандыг болза-даа? канчаар болза-даа?

Чижээ:

1) Алдар аъдым чок-даа болза, арат чазаам албатызы мен. (С.Т.)

2) Ыттар ээрерге-даа, Коккаарак оларны херекке албас. (М.А.)

Презентацияны көөр, башкының тайылбырын кичээнгейлиг дыңнаар, лингвистиктиг терминнерни сактып алыр, дүрүмнү билип алганын чижектер-биле бадыткаар.

Өөренген дүрүмүнге хамаарыштыр башкының айтырыгларынга шын харыы бээрин оралдажыр.

-Чөрүлдээниң тайылбыр домааның айтырыглары: канчалза-даа? кандыг болза-даа? канчаар болза-даа?

Чижээ: Алдар аъдым чок-даа болза, арат чазаам албатызы мен.

1. Медереп билир түңнели: (познавательный) кандыг-ла бир чаа чүүлдү билип алыр деп сорулга тургустунуп кээри.

2. Кылып чорудуп тура чедип алыр түңнели: (регулятивный) бот-боттарының канчалдыр ажылдаарын баш удур боданып алыр.

3. Харылзажылга талазы-биле түңнели: (коммуникатив-ный) бөлүү-биле ажылдап, бодалдар солчуру, кады ажылдап турар эштериниң илередип турар бодалынга каттыжып азы чөшпээрешпейн турарын бадыткап, үнелел бээри.

IV.Быжыглаашкын

2.Мергежилге 175 арын 85.

Онаалгазын бир өөреникчи ыыткыр болгаш тода кылдыр номчуур, тайылбырны кылыр.

3. Чурук-биле ажыл.

(слайдыда)

Онаалга 1: Экранда чурукче кичээнгейлиг көргеш, айтырыгларга харыылаар:

а) Чурукта чүнү көрүп тур силер, уруглар?

б) Мал-маганны кандыг мергежилдиг улус азырап, өстүрүп чоруурул?

в) “Малдыг кижи каас, инектиг кижи тодуг” дээр болгай, чүге ынча дээн деп бодап тур силер?

Онаалга 2: Экранда чурукче кичээнгейлиг көргеш, аңаа даянып чөрүлдээниң тайылбыр домактарын ажыглавышаан, “Хойлуг кижи – каас, инектиг кижи – тодуг” деп кыска 5-6 домактардан тургустунган чогаадыгдан бижиңер. Чөрүлдээниң тайылбыр домактарында бижик демдектерин тайылбырлаар.

3. Бот ажыл (бижимел-биле ажыл)

Онаалгазы:Чөрүлдээниң тайылбыр домааның кол домакка холбажыр аргазын айтыңар.

1. Хойларның уксаазы экижиттинмээн-даа болза, сөөлгү чылдарда олардан эки түңнелдерни ап келген. Күс апраган-даа болза, ыяштар ам-даа ногаан хевээр. Чеже-даа соок болза, уйгу черле чая бээр чораан. Машпал Эртештен хары биче-даа болза, дурт-сынны оон шыырак, сөөккүрү аажок.

Башкының тайылбыры ёзугаар чурук-биле ажылдаар. Сөс-домаан сайзырадып, кол билиглерни шиңгээдип алыр, оларның аразында харылзаазын көөр.

Чуруктуң мурнуку, артыкы планында турар чүүлдерни, чылдың үезин, долгандыр чурумалды долузу-биле сайгарып харыылаар.

Чуруктуң темазын шын тодарадыр, ону бадыткаар.

Башкының берген ажылын бот күүседип, кичээнгейлиг бот ажылдаа

1. Бот-тускайлаң чедип алыр түңнелдер. Чаа билиглерни чедип алыр.

2. Медереп-билип тургаш чедип алыр түңнелдер.

Дыӊнап болгаш бижип ора, херек медээни тодарадыр.

3. Таарыштырар түңнел.

Кылган частырыгларын эскерип билири.

4. Харылзажыр түңнел.

Билдинмейн барган таварылгаларда айтырыглар салып өөренири.

V.Түңнел (рефлексия)

Бажыӊга онаалга:

Самбырада бижээн онаалганы дневниктериңерге бижип алыңар, уруглар. «Эки кижээ эш хөй – Эки аътка ээ хөй» деп тыва улустуң үлегер домаанга даянып, кыска чогаадыг.

1. Демдек салыр:

– Бөгүнгү кичээлде шупту «эр-хейлер» болдуӊар, уруглар. Ынчалза-даа кончуг эки ажылдаан (уругларныӊ аттары) «беш» деп демдекти салыр мен.

1. Катаптаашкын:

– Бөгүн кандыг теманы өөрендивис, уруглар? (Чөрүлдээниң тайылбыр домаа)

3)Чөрүлдээниң тайылбыр домаа кандыг айтырыгларга харыылаар?

–Эр-хейлер! Чижектерин берип кɵрүңерем, уруглар!

Кичээлди түңнеп чугаалаар.

Бодунуң туружун бадыткап тургаш, тайылбырлап чугаалаары.

Бодунуң шилилгезин бадыткап тургаш, тайылбырлап чугаалары.

1. Угаап шиңгээдир түңнелдер: эштериниң харыызын дыңнап тургаш, бодунуң билииниң чедер-четпестерин тодарадыр.

2. Кылып чорудуп тургаш, чедип алыр түңнелдер: айтырыгларга харыылаптургаш, бергедээшкиннерни тодарадып, частырыгларын эдип, бодунуң ажылынга унелел бээр.

3. Угаап шиңгээдир түңнелдер: кичээлге өөренген чүүлүн шын түңнеп, медереп билип алыр.