Tema: Kobolt elementi.

Tema:Kobalt.

Meýilnamasy:

1. Kobaltyň açylyşy.

2. Kobaltyň fiziki häsiýeti.

3. Kobaltyň himiki häsiýeti.

4. Kobaltyň izoloplary.

5 Kobaltyň alnyşy.

6. Kobaltyň ulanylyşy.

7. Kobalt elementiniň önümleri.

,,Kobalt” ady gelip çykyşy boýunça Nems ,,Kobold”-goňur, gnome. Ot açylanda düzmünde arsen kobalt bar minerallar üýtgäp durýan zäherli zyňyndylar arsen oksidi. Olary öz içine alýan magdan magdançylardan dag ruhy kobaldyň adyny alýan minerallar. Gadymy Norse kümüşiň gaýtadan işlenmegii bilen erediýjilerden zäherlenmegi munuň hilleri bilen baglanyşdyrdy. Bu gelip çykyşy kobaltň ady meňzeýär nikel adynyň peýda bolmagy (nemes Nikel-erbet, derwüş Nikel. Içinde 1735-nji ýyylda Şwesiýaly mineralogçy Georg Brandt ozal näbellibir zady izolirlemegi basardy. Sakson polimetaldan metal magdany, kobalt diiýip atlandyrdy we 341 atly dissertasiýasynda beýan etdi. Onda, köplenç bismut diýip ýalňyşýan täze ,,ýarym” tapmagyň mertebesiniň bardygyny görkezdi. Şeýle hem aýna gök reňkli bu elementiň birleşmelerniň gadymy Assiriýada we Wawilonda ulanylandygyny anyklady. Şeýle-de bolsa, basda Brandtyň açyşy 31 gazyp almak üçin 41 sany Käbir alymlar şwesiýalylar tarapyndan tapylan metalyň ,, ýörite toprak” bilen maddalaryň galyndysydygyna ynanýarlar. 1781-nji ýylda fransuz himigi Pýer Josef Makert munuň garaşsyz elementdigini subut etdi. 1830-njy ýyllarryň ortalarynda fransuz weterinariýasy Çarlz Askin kobalt-nikel magdanyny agartma bilen bölmek uusulyny döretdi. Sooň bu usul kämilleşdirilip, senagat önümçiligine girizildi!.

Fiziki häsiýetleri: Kobalt iki modifikasiýada bar bolan gaty metal. Otag temperaturasynda 427^oC çenli üýtgemelerde durnukly bolýar. 427^oC-den ereýän nokada (1494^oC) temperaturada, kobaltyň B-modifikasiýasy durnuly. Kobalt-Ferromagnit, Kýuri nokady 1121^oC. Oksidleriň inçe gatlagy oňa sary reňki berýär.

Himiki häsiýetleri: Howada kobalt 300^oC-den ýokary temperaturasynda durnukly kobalt oksidi, Spinel GURAMASY bolan çylşyrymly Co304 oksidi bolup, düwünleriň biri bölegini Co₂ ionlary, beýlekisi Co₃+ionlary, eýeleýän kristal gurluşynda, CoO-ny emele getirýär. 900^o C-den ýokary temperatura bolýar. Ikihili kobalt oksidleri dikeldilip bilner. Wodorod:

Co₃O₄+4H₂=3Co+4H₂O

Kobalt(III) oksidi kobalt(II) birleşmelerini hasaplamak arkaly alyp bolýar, Mysal üçin:

4Co(OH)₂+O₂₂C₀₂O₃+4H₂O

Ulanylyşy:Kobalt birleşmeleri adama gadymy döwürlerden bäri mälimdir. Ilkibaşda kobalt bezeg we amaly sungat, aýna, emal, fartor we keramika we ş.m. Önümçilikde gök boýag hökmünde ulanylýardy. Kobolt farfor we keramika aýratyn çuň gök reňk bilen tapawutlanýarr. Kobalt boýaglary iň gadymlaryň arasynda bolup, Ýewropada we Aziýada bezeg we aaly sungat merkezleriniň köpüsinde ulanylypdyr. Hytaýda keramika reňklemek üçin kobaltyň ulanylmagy farforyň ýaýramady bilen hasaplanýar. Mawy kobalt äýnekler, emeller, boýaglar Wawilonyň we Gadymy Müsüriň guburlarynda miladyndan öňki 2600-nji ýyldan gijä galman tapylýar. Tutankhamunyň mazarynda aýnadan ýasalan, gök reňklenen we mis ulanman, eýsem zatlary hem tapdylar.

Önümleri:Kobalt polatlary işlemek gurallaryny döretmek üçin ulanylýar: burawlar, kesiji weş.m. Kobalt we hrom erginleri öz adyny emeli hemra aldy. Olaryň gatylygy gaty ýokary. Şeýle hem poslama garşylyk we biologiki bitaraplyk sebäpli protezda käbir spellitler ulanylýar.