Tema: Neon elementi.

Tema :Neon

Meýilnama

1 Neon elementiniň açylyşy

2 himiki häsiýeti

3 fiziki häsiýeti

4 alnyşy

5 ulanylyşy

6 izotoplary

7 elementiniň önimleri

Neona birnäçe müň wolt ulanylanda mämişi gyzyl çyra çykýar. Şonuň üçin köplenç ýagtylandyrylan mahabat alamatlarynda ulanylýar. Jorj Klod 1910- njy ýylda neonyň aýna turbalary öndiren ilkinji adamdy. Soňra ilkinji neon mahabat alamatlaryny ýalpyldawuk we öndirýän harplar ýasamak üçin aýna turbalary egdi. Neon ýokary woltly duýduruş görkezijilerde geiger hasaplaýjylarda we telewizor turbalarynda hem ulanylýar. Neon 1898-nji ýylda London uniwerstet kollejinde William Ramsay we Morris Trawers tarapyndan tapyldy. Bu Ramsay täze elementi ilkinji gezek açmagy däldi. 1894-nji ýylda ol weLord Rreýli argony tapdylar . Soňra 1895 –nji ýylda Ramsay dünýäde ilkinji geliý nusgasyny aldy . Neon yşyklandyrylyşyň iki dürli görnişi umumy ulanylýar. Neon ýalpyldawuk lampalar , adatça ýokary naprýa eniýide (2-15 kilowolt) işleýär we ýagty turbalar adatça metr uzynlykda bolýar. Neon geliýden soň iň ýeňil asylly gazdyr. Wakuum çykaryjy turbada gyzyl mämişi öwisýär. Şeýle hem noen islendik elementiň iň dar suwuk diapazonyra eýe -24.55-den 27.05K(- 248.45С den ýa-da 415.21 Fden -410.71 F) . Neon plazmasy adaty naprýa eniýelerde we ähli asylly gazlaruň toklarynda iň güýçli ýagtylyga eýe. Bu ýagtylygyň adam gozine ortaça reňki bu aralykda köp setirler sebäpli gyzyl –mämişi şeýle hem wizual komponentler spektroskop bilen dargadylsa gizlenýän güýçli ýaşyl çyzygy öz içine alýar. Nukleogen neon izotoplary döreýän esasy ýadro reaksiýalry neýtron tutulandan we alfa bölejigi derrew zyňylmagyndan soň degişlikde ²¹Ne we Ne ondirýän ²⁴Mg we ²⁵Mg den başlanýar. Reaksiýalary döredýän neýtronlar esasan alfa bolejiklerinden ilkinji derejeli böliniş reaksiýalary ondirilýär, öz gezeginde urany zaýalamak zynjyralrynda emele gelýär. Üç izotopyň hemmesine seljermek arkally kosmegen komponet magmitiki neondan we nukleogen neondan çözülip bilner.bu,neonyň ýerüsti gaýalaryň we metroitler. Neon gazy iň köp ulanylyş mahabbat alamaylarynda. Neon ýokary wolty görkezijileri ýasaamak üçin hem ulanylýar we galiý neon lazerlerini öndirmek üçin geliý bilen birleşdirilýär. Suwuk neon krigen sowadyjy hökminde ulanylýar. Ýer atmosferasynda 0,0018 göterimi neondyr. Planetamyzda seýrek bolsa-da , neon älemdäki iň köp bäşinji elementdir. Neon agramy boýunça milliardan 5 bölek . mol bilen milliardan 5 bölek. Agramy boýunça 1000 ppm, mol bilen 70 ppm. Neonyň ýarym ömri belli bolan 16-dan 29- çenli we 14 sany izotopy bar. Neon nyşany we 10 belgilli elementdir . Neon adaty şertlerde reňksiz , yssyz inert monatom gazy, howanyň dykyzlygynyň üçden iki bölegi . Azotdan kisloroddan , argondan we kömürturşy gazyndan soň gurak howada galan üç galyndy seýrek inert elementiniň biri hökminde 1898 –nji ýylda (kripton we ksenon bilen bilelikde ) tapyldy aýryldy .Neon tapylan bu üç seýrek gazyň ikinjisi bolup, derrew açyk gyzyl zyňyndy spektrinden täae element hökminde ykrar edildi . Neon ade grek sozinden gelip çykypdyr ,new - täze neos ýeke täk görnişi.