Термодинамиканын 1- закону

• Сабактын темасы: Термодинамиканын биринчи закону

• Сабактын максаты:
• а) билим берщщчщлщк: Термодинамиканын биринчи законун билет.
• б) ёнщктщрщщчщлщк: Термодинамиканын биринчи законун тщрдщщ процесстерде колдонулушун тщшщнщп, ал процесстерде жумуш чоъдугу эмнеге барабардыгын тщшщнщшёт.
• в) тарбия берщщчщлщк : Ъз\н-ъз\ контролдоо сезимине ээ болуп сын къз карашын ън\кт\р\\гъ, тереё жана кеёири ой ж\г\рт\\гъ тарбияланышат

Кърсътк\чтър:

Жогорудагы максаттарга жетет, эгерде студенттер:

• Термодинамиканын биринчи законун билишсе;
• Термодинамиканын биринчи законун тщрдщщ процесстерде колдонулушун тщшщнщп, ал процесстерде жумуш чоъдугу эмнеге барабардыгын тщшщнщшсё;
• Ъз\н-ъз\ контролдоо сезимине ээ болуп сын къз карашын ън\кт\р\\гъ, тереё жана кеёири ой ж\г\рт\\гъ тарбияланышса;

• Ът\лгън сабакты кайталоо:

1. Жаратылышта энергия жоктон пайда болбойт, бардан жок болбойт, ал бир тщрдён экинчи тщргё, бир формадан экинчи формага ётёт. Бул механика курсундагы энергиянын айлануу жана сакталуу закону болуп эсептелет.

Ал эми жылуулук кубулуштарына тиешелщщ (таралган) болгон энергиянын айлануу жана сакталуу закону термодинамиканын биринчи закону деп аталат.

Эгер, система туюк болбосо, анда толук энергиянын ёзгёрщшщ системанын щстщндё аткарылган жумушка барабар.

,

,

,

Системага берилген жылуулук саны анын ички энергиясын жогорулатууга жана сырткы кщчкё каршы жумуш аткарууга жумшалат.

Системага берилген жылуулук саны анын ички энергиясын ёзгёртщщгё жана сырткы кщчтёрдщн системасынын щстщнён аткарган жумушуна жумшалат.

2.Изохора процесси

Бул процессте кёлём ёзгёрбёйт, ошондуктан газ аткарган жумуш нёлгё барабар, б.а. же , .

ички энергиянын ёзгёрщшщ системага берилген жылуулук санына барабар. Эгерде газ ысыса , . Системанын ички энергиясы чоъо ё т.

Газ муздаса жана

ички энергия азаят

Изотерма процеси

Бул процессте температура турактуу. Идеалдык газдын ички энергиясы ёзгёрбёйт. Эгер газга жылуулук берилсе, б.а. , болуп, анда оъ жумуш аткарылат. Тескерисинче, газ айлана чёйрёгё жылуулук берсе , . Газдын щстщнён сырткы кщчтёрдщн аткарган жумушу акыркы учурда оъ болот.

Изобара процесси

Бул процессте системага берилген жылуулук саны системанын ички энергиясын ёзгёртщщгё жана турактуу басым кезиндеги жумуш аткарууга кетет, б.а. . Эгерде газ ысыса ал кеъейет да оъ жумуш аткарылат, б.а. болот да бир эле учурда ички энергиясы чоъоюп, болот.

Газ муздаса сырткы кщчтёр ага карата терс жумуш аткарышат () жана ички энергиясы кичирейет, б.а. болот.

Адиабата процесси

Жылуулук туюкталган (изоляцияланган) системадагы процесс адиабата процесси деп аталат.

Бул учурда системада айлана-чёрё менен жылуулук алмашуу болобойт. болот да . Системанын ички энергиясынын ёзгёрщшщнён жумуштун аткарылышы болот.

Адиабаттык кеъейщщ кезинде газдын муздашы жер атмосферасында зор масштапта болуп ётёт.Ысыган аба жеъил болгондуктан ёйдё кётёрщлщп кеъейет,себеби улам кётёрщлгён сайын абанын басымы азаят.Бул кеъейщщ муздоо менен коштолот.Натыйжада суу буулары конденсацияланып,булуттар пайда болот.

Ошентип идеалдык газдын ички энергиясы изотерма процессинде гана ёзгёрбёйт, изохора процессинде ал жылытуунун да , жумуш аткарылуунун да эсебинен ички энергия ёзгёрёт.Ал эми адиабата процессинде жылуулук алмашуу болбогондуктан ички энергиянын ёзгёрщшщнщн эсебинен жумуш аткарылат,б.а. дан болгондуктан .

Бышыктоо щчщн кёнщгщщлёрдщ иштёё:

• 30кПа басым астында газга 60кДж жылуулукту бергенде, ал изобаралык кеъейип ички энергиясы 45кДж го кобойдщ. Газдын кёлёмщ канчалык чоъойгон.
• 600 Дж жылуулук санын алып, газ 200 Дж жумуш аткарат. Газдын ички энергиясы канчалык кёбёйгён?
• 360 Дж жылуулук санын алган газ, ички энергиясынын ёзгрщшщнё караганда 5 эсе кичине жумуш аткарды. Газ кандай жумуш аткарган?

Щйгё тапшырма берщщ: Мисал иштеп келщщ, ётщлгён аныктамаларды, формулаларды жаттоо.

• 100 КПа басым астында газ изобаралык 0,2 м 3 кеъейди. Бул учурдв ал 25КДж жылуулукту алды. Газдын ички энергиясы канчалык кёбёйгён?
• 400 Дж жылуулукту алган газдын ички энергиясы 120 Дж кёбёйдщ, ал эми кёлёмщ изобаралык 20 л кеъейди. Газдын басымы кандай болгон. Жообун КПа менен бергиле.