МБОУ Балыктахская средняя агропрофилированная школа
Мегино-Кангаласского улуса
Кыыс о±о барахсан.
Разработала: старший воспитатель интерната
Семенова М.М.
с.Балыктах
Ґтµі кµнµнэн, кµндµ тіріппµттэр, учууталлар,о±олор.
Бары билэргит курдук биґиги оскуолабыт агрооскуола буолан кµн бµгµн µлэлии олорор.Биґиги интернатпытыгар агрокомпонент быґыытынан µс хайысханан «Тиэргэн » кулууп µлэлиир..
Тэлгэґэ эмтээх µµнээйилэрэ.Кэрэ-куо.Дьиэ сибэккилэрин кірµµ-харайыы, кэтээн кірµµ, µірэтии.
Бµгµн эґиги бол±омто±утугар «Кыыс-куо» занятиетын билиґиннэриэхпит.
Сыала-соруга:
О±олор бэйэлэрин икки ардыларыгар уонна улахан дьону кытта кэпсэтэр, алтыґар культуураларын тірµттэґии, тутта-хапта сылдьыы быраабылаларын, этикет µірµйэхтэрин иІэрии…
Кыыс о5о барахсан кун сиригэр ытаан эйээрэн, куох окко куолэьийэн тустэ5инэ, уот иччитэ Хатан тэмиэрийэ уоруутуттэн ондос гына-гына чачыгыраччы таьыргыыр,умайан кулубуруур.Кинини корор-харайар,буобэйдиир,иитиэхтиир,умуллубат уьун тыынныыр толкото тустэммититтэн, урдук монуон халлаанна оро харбыалаьан тахсан, кэрэтинэн кэрэхсэтэр,майгытынан маанылатар, ойунэн утуомсуйэр сырдык аанньалламмытынан дуоьуйбутун биллэрэн, махтанар сылаас тыынынан сыт сымар таьааран сылаанньытар.Онон кыыс о5о торообутэ оло5у салгыыр танара илэ бэйэтинэн бу кой бараан уйа5а костубутун курдук санаан, кулуккэ имнэниллиэхтээх, хаппахчыга хатыныллыахтаах, харыстаан иитиллиэхтээх.
О5о-о5о курдук ытаан-ыллаан эйээрэр, суурэн-котон сэрбэкэчийэр, сурэх чопчута, мурун буотэ буолан манньытар, этэн тыынан чуопчааран ийэ-а5а куннэрин таьаарар, куорэгэйдэрин ыллатар, куонэхтэрин оонньотор.
Ситэн-хотон, эт тутан, суьуо5а субуллан, хара5а тырымнаан, кулэн кундулээн, чомчуук тиистэрэ кэчигирээн,кунтэн-кун тупсан чочуллан, торолуйан истэ5ин ахсын харах хайгыыр, сурэх собулуур, унуох сал5алыыр ураты кэрэтинэн умсугута буола улаатар.
Дохсун ытыс тыаьынан, э5эрдэлии корсуо5ун биьиги Кэрэ –Куоларбытын, инникигэ эрэлбитин.
Саха кыыьыгар айыл5а анаабыт ураты киэргэлэ –субуллар суьуо5а буолар. Кырдьыга да5аны, уьун суьуохха туох эрэ таайыллыбат таабырын. Сурэ5и сылаанньытар, киьини тардар угуйар куус баар.Былыргы саха санаатыгар нарын-намчы дьуьуннээх, номо5он быьыылаах кыыс дьахтар то5ус былас да буолбатар,толбонноох суьуохтаах эбитэ уьу. Былыр баай ыал кыыьын батта5ын то5ус суьуох, орто баай ыал , сэттэ, кыра баай ыал ус гына ороллоро.Онтон кэргэннэнэ илик кыыс икки , кэргэннээх биир гына орунэр эбит.Онон сахалар кыыс о5о батта5ын кыра эрдэ5иттэн ууннэрэр,уьатар идэлээхтэрэ, кыыьы батта5ын корорго- харайарга, бэрийэргэ уорэтэллэрэ.Хойуу батах, уьун суьуох кыыс дьахтар киэн туттуута буолара.
Билигин кыргыттарбыт батта5ы корунуу кистэлэннэрин билиьиннэриэхтэрэ.
Кыргыттарбыт баьыыбаларын, миэстэ5итин булан олороргутугар кордоьобун. Бу дьоро кунунэн э5эрдэлиир биьиги кырачаан сулуспут,инники эрэлбит Айыына «О5о саас».
Кыыс о5о саха оло5ор былыр былыргыттан тутаах миэстэни ылара. Саха киьитигэр кыыс диэн тыл сандал сааьы санатара,кэлэр кэскили кэпсиирэ,уунэр уйэни ейдетере.
Бугун биьиги «Кыыс о5о барахсан» аьа5ас кэпсэтиибитин са5алыырбытын кенуллээн.Кыргыттар, ийэлэр, учууталлар санааларын эппиттэрин кэннэ тумугу биьиги убаастыыр коллегабыт Елена Кимовна оноруо5а.
Даниллаах Роза керсуе-сэмэй улэьит дьон.Улэ чааьын кэнниттэн дьиэлэриттэн харыс да халбарыйбаттар.Данил,эдэр сааьыттан ыарыьах буолан, иллэн кэмигэр кинигэ,хаьыат аа5артан атыны билбэтэх киьи,онтон Роза,сылаас сири булан,ейенен олорон быысыбайдыыр, интириэьинэй кинигэни булла5ына, куну-тууну билбэккэ аа5ар дьарыктаах.Иккиэн наадаларыттан атынна санара сылдьыбат дьон.Кинилэргэ ыалдьыт –хоноьо да сэдэхтик сылдьар.О5олоро эмиэ бэйэлэрин курдук ып-ыраас хааннаах, а5ыйах саналаахтар,боччумнаахтар.Уерэхтэригэр ортокуйдар.Онон ким да кулуктээх санааны туьэрбэтэх ыччаттара.Айдаан эмискэ тахсыбыта.Валя алтыс кылааhы бутэриэ5иттэн,уруок уерэтэр аатыран,кенул кеччуйбутэ,уксугэр дьоно утуйбуттарын кэннэ сылдьара,куhа5ан кэмэлдьилээх о5олору булсубута.Манна эhиги санаа5ыт.
Ыал педологигата 139стр.
Маннык сыґыан туохха тиэрдэрий?
«ТаІаскын саІатыттан, чиэскин эдэргиттэн харыстаа»-диэн іс хоґооно баар.Эґиги бу іс хоґоонун хайдах ійдµµгµтµй?
Куруубай куґа±ан, µіхсµµ тыл киґи санаатын алдьатан, дьоґунун тµґэрэр.Ол да буоллар бэйэни кыатына туттубаттан, культура намыґа±ыттан, маатыры туох ис хоґоонно±ун билбэттэн буолуо, куруук ити тахса турар.
Кыыс о±о куґа±ан тылы саІарара, туттара эн санаа±ар сіп дуу? Сыыґа дуу? Маны киґи хайдах туоратыан сібµй?
Урут таба±ы кыратыттан кырдьа±аґыгар, дьахтарыттан эр киґитигэр тиийэ тардаллара.Кэлин табах буортутун ійдіін µгµс µлэ ыытыллар. Кистэл буолбатах биґиги кэрэ куоларбыт тардар тµбэлтэлэрэ баар.Эґиги санаа±ытыгар кыыс таба±ы тардара хайда±ый?Табахсыт кыыґы кытта до±ордоґуон этэ дуо?
Олох уларыйан истэ±ин ахсын киґи ійі-санаата эмиэ уларыйар. Эґиги санаа±ытыгар аныгы, сайдыылаах µйэ кэрэ куота хайдах буолуохтаа±ый?Кини µрдµк анала тугуй?
Саха киґитэ сарсын уот оттуом диэн бµгµн мас мастыыр, кыґын µµт иґиэм диэн сайын от оттуур.Эмиэ ол курдук эдэр сааскар µйэлээххэ µірэннэххинэ олоххун дьоллоохтук олоруон, киртэн-хохтон тэйэ туттуннаххына ыраас чэбэр сылдьыан, кэмнээн-кэрдиистээн кірµлээтэххинэ ір кэмІэ µірµµгµн уґатыан.Киґи кµµґэ-кµдэ±э, оло±о син биир иґиттээх ас тэІэ: тіґі эрдэттэн элбэ±и сомсо±ун да, соччонон эрдэ бµтэр, кэмнээн кээмэйдээн туґаннаххына элбэх сылга тиийэр.
Бµгµн биґиэхэ ыалдьыттаабыт бары учууталларбытыгар, тіріппµттэрбитигэр махтанабыт.Эґиэхэ µлэ±итигэр, олоххутугар ситиґиилэри,доруобуйаны ба±арабыт
Дьоллоох буолуІ!
Эґиэхэ анаан музыкальнай э±эрдэбитин тиэрдэбит «Оскуолабар» трио.
Саха ыала былыр-былыргыттан ыалдьытымсах. Ол сиэринэн ытыктабыллаах ыалдьыттарбытын итии чэйинэн, сылаас аґынан айах тутарбытын кіІµллээн.Уонна санаа атастаґыытыгар ыІырабыт.
«ЗОЖигай» конкурс сценарийа.
Конкурс сыала-соруга:
1.Чіл оло±у пропагандалааґын.
2. 2013 с. ыытыллар олоІхо ыґыа±ар бэлэмнэнии.
3.Тірµт ібµгэбит оонньууларын билиґиннэрии.
4.Оґуохайы, чабыр±а±ы пропагандалааґын.
Бары билэрбит курдук 2013 с.биґиги улууспутугар «ОлоІхо ыґыа±а» ыытыллар. Бу ыґыахха бэлэмнэнэн хас биирдиибит сахалыы таІаґы тктиэхтээхпит, баай ис хоґоонноох фольклорбутун µірэтиэхтээхпит.
Билигин интернат µлэґиттэрин сахалыы ойуулаах, оґуордаах таІастарын сэргии кіріргµтµгэр ыІырабыт.
Саха норуота былыр-былыргыттан баай ис хоґоонноох тылынан уус-уран айымнньылаах.Кини фантазията уратытын,киэІин
образтара кµµстээ±ин, идеята дириІ ис хоґоонноо±ун ханнык ба±арар омук µірэхтээхтэрэ чорботон бэлиэтииллэр. Норуот тылынан уус-уран айымнньыта киґиттэн-киґиэхэ, кілµінэттэн-кілµінэ±э, µйэттэн-µйэ±э бэриллэн, кµн бµгµн тиийэн кэллэ±э.
Биґиги хомуспут, оґуохайбыт Гиннес кинигэтигэр киирдэ. Бу буолар биґиги улахан ситиґиибит.
Бары билэргит курдук, чіл оло±у пропагандалыыр «ЗОЖигай» конкурсу.Бµгµн биґиги оскуолабытыгар бу кокурсу ібµгэбит µтµі оонньууларыгар оло±уран ыытыахпыт.
ЧэйиІ эрэ икки хамаанда±а арахсан, кыра біліхтір «Јбµгэ оонньууларыгар» кµрэхтэґиэ±ин.
Ойбонтон уулааґын.
Кітіх ына±ы туруоруу.
Јґіс торбос.
Орто звено о±олоро баай фантазиялаах дьону µірэтэр, иитэр, куґа±аны кириитикэлиир, µчµгэйтэн µірэр чабыр±ахха кµін кірсµіхтэрэ чабыр±ахсыт тыла сымсатын, туттарын, хаптарын, дьоІІо ис хоґоонун тиэрдэрин кірµіхпµт.
Оґуохай сахалыы уус-уран тыл улуу айымнньыта, олоІхо кэнниттэн 2 миэстэ±э турар фольклор сµдµ айыыта.Оґуохай, ырыа, µІкµµ, поэзия биир сиргэ тµмµллµбµт саха норуотун бастыІ национальнай оонньуута-оґуохай буолар. Билигин µрдµкµ звено о±олоругар оґуохай конкурсун ыытыахпыт.
4 441
9 937 
