Тике жана кыйыр сөз 9 - класс 2- сабак 4 - чейрек

Сокулук району Краснооктябрь № 2 орто мектеби

Кыргыз тили жана кыргыз адабияты мугалими

Маматаева Динара Султанбековна

Салам, менин окумуштууларым!

Жагымдуу маанай

• Жетпей турган максат болбойт.
• Жете албаган адам болот.
• Күлүк болгуң келсе,
• Өзүңдү - өзүң камчыла.

Сабактын темасы

Тике жана кыйыр сөз.

Сабактын максаттары:

• Тике жана кыйыр сөз тууралуу маалымат алышат.

• Тике сөздү кыйыр сөзгө, тескерисинче кыйыр сөздү тике сөзгө айландырып сүйлөмдөрдү жана тексттерди түзө алышат.

• Кебинин тактыгына жана тууралыгына маани берүүгө багыт алышат.

Үй тапшырмасын текшерүү

Төл жана бөтөн сөздөрдү катыштырып текст түзүп келүү.

Тема: «Биз Коронавирусту жеңебиз!»

Өтүлгөн теманы кайталоо

• Төл жана бөтөн сөздөрдүн тыныш белгилерин тууралап койгула.

Мисалы:

• Бул сабакта мен силерге өзүбүздүн Ата Мекенибиз жөнүндө айтып берем деп Жамийла шашпай сабагын баштады.
• Карачы, эне деди ал шолоктоп күн мынтип жаркырап турса, Касым келбейт ээ

3 Бир акылман Тескери билгендик такыр билбегендиктен жаман экен деген экен.

Текшерип чыккыла

1. «Бул сабакта мен силерге өзүбүздүн Ата Мекенибиз жөнүндө айтып берем», - деп Жамийла шашапай сабагын баштады.

2. «Карачы, эне, - деди ал шолоктоп, - күн минтип жаркырап турса, Касым келбейт ээ?»

3. Бир акылман: «Тескери билбегендик такыр билбегендиктен жаман», - деген экен.

Жаңы теманы түшүндүрүү

• Кепте бөтөн сөздөрдүн колдонулушу айтыла турган ойдун ар түрдүү жагдайларына байланыштуу ар кандай мүнөздө болот.

Мисалы:

• Элибизде : Баатыр согушта, акыл ачуу келгенде, дос зарылдыкта сыналат», - деген нуска бар.
• Баатырдын согушта, акылдын ачуу келгенде, достуктун зарылдыкта сыналары жөнүндөгү нуска кеп элибизде кылымдан айтылып келе жатат.

Тике сөз

• Башка бирөөнүн сөзүн өзүнун сөздүк тутуму жана грамматикалык түзүлүшү боюнча эч өзгөрүүсүз ошол калыбында колдонулган бөтөн сөздүн бир түрү тике сөз деп аталат.
• Мисалы: Акылмандан: «Илим деген эмне?» – деп сураганда, - «Адамдарды ажырата билүү, - деп жооп бериптир.

Эсиңерге түйгүлө

• Тике сөздү өз калыбында сактоо, аны төл сөз менен байланыштыруу үчүн деп, дейт, дептир, деген экен деген этиш сөздөр колдонулат.

Мисалы: «Адеби жаман элди бузат», - деген макал бар.

Мисалы:

Элде: «Өмүрдүн узундугу анын мазмунуна карай бааланат», - деген макал бар.

Эл өмүрдүн узундугун анын мазмунуна карай бааланарын эскертет.

Кыйыр сөз

• Тике сөздүн алгачкы грамматикалык түзүлүшү, лексикалык курамы жагынан айрым бир өзгөрүүлөргө учурап, бирок андагы негизги мазмун сакталуу менен айтылса, кыйыр сөз деп аталат.

Бышыктоо

230 – көнүгүү

• Алды менен бөтөн сөздү түрлөргө ажыраткыла( тике жана кыйыр). Андан кийин тике сөздү кыйыр сөзгө, кыйыр сөздү тике сөзгө айландыргыла.
• Мисалы: «Тянь – Шань кышта жылуу, жайда салкын», - деп Мидикең ырдаган экен бир кезде.
• Мидикең Тянь – Шандын кышта жулуу, жайда салкын экенин ырдап өткөн.

Жыйынтыктоо

• Мен билдим …
• Мен үйрөндүм …
• Мен түшүндүм …

Үйгө тапшырма берүү

• 233 – көнүгүү
• Схеманын негизинде сүйлөм түзгүлө

Саламатта болгула!