Сабактын темасы: Эне тил тагдыры-эл тагдыры
Сабактын максаты:
Окуучулар кыргыз тилинин улуулугун, корком создорго бай экендигин тушунушот. Ар бир улуттун тарыхы, маданияты, улуулугу эне тилинен байкала тургандыгын баалай билууго багыт алышат. «Онор алды кызыл тил» деген создун айланасында талкуу уюштурулат. Балдар созду барктай билууго, таза маданияттуу суйлоого тарбияланышат. Мамлекеттик тилдин учурундагы кунгой-тескейи жонундо пикир алышат.
Сабактын жабдылышы:Кыргыз тили жонундо жазылган лозунгдар, кыргыз тилиндеги китептер, кыргыз тилинин гиминин тексти
Сабактын журушу:
Онор алды кызыл тил
Кеп корку - тил, ойдун корку – соз болот,
Кишиде – жуз, жуздун корку – коз болот.
(Жусуп Баласагын)
Кыргыз эли тилге, суйлоо маданиятын артыкча маани берген эл болгондуктан, «онор алды кызыл тил» дешкен. Абалкы учурларда бир создон баш алынып, таап айтылган жуйолуу бир соз менен адамдын башы азатка чыккан. Ошон учун чечендик онор адамзаттын соз онорунун, тил маданиятынын торунон орун алган.
Чечендик онор, ири алды, адамдын туубаса таланттуулугуна туздон-туз байланыштуу, келип, эчен, ар кыл чойродо, ар кандайжагдайда кабылып, озунун логикасын, кучун, тапкычтыгын, акыл таразасын, психологиясын сынаган тынымсыз конугуусунун, изденуусунун, аркасында журо-журо калыптанган.
Демек, кыргыз элинин созу багытталган жакка карата таамай, учкул суйлой билген, суроого так, далилдуу жооп таба алган созмоор адамдары, кептин бурун тандап турмок-турмок ыр ношоруно айланта алган ийри ырчылары, алп манасчылары коп, акылдуулугу, кыйындыгы тилинен чыккан чон чойросу болгондугу анык.
Кыргыз элинде уникалдуу токмолук онордун диапазону абдан маштабдуу. Алсак, импровизациялык онордун кылда чокусу- токмолукко жеткен эл шайырлары омурундо коргон, билген, уккан, туйган, ар нерселерди козунчо эле шыдыр ырга салып ар санат кылып же чон дастанга айлантып салган. Ошентип, коломдуу эпосту бир жолу угуп, экинчи жолкусунда озунчо вариациялап айтып кетуу; Арстанбекче бутундой бир доордун турун (болгондо да ага ошол доордун тарыхын, экономикасын, идиологиясын, урп-адат, салт-санаасын сыйгыза) ушунчалык элестуу, топ, ары таамай кылып ыр менен суротун тартып беру; бар билгенин Токтогул, Барпыча терен философиялык социалдык – турмуштук маанайдагы терме, санат кылып нускалап ырдоо; Женижокчо «Аккан сууну» апталап тогуп тугото албоочу касиет- дал ушул токмолуктун натыйжасы.
Элдик чечендердин асыл сапаты турмуштук ар кыл туйундуу маселелерди туура чечмелей билген акылмандыгы, хандан-бектен кайра тартпаган откурлугу, баарына тен караган калыстыгы ондуу уч сапатынан айрыкча корунгон. Бирок, бардык тарабынан топ келген чечендер эл ичинен сейрек чыккан. Манастын учурундагы Байжигит, Ажыбай, Жаныбек, хандын доорунда (14-15-кк) Жээренче, Алдаркосоо, Акыл Карачач, кийинки кездердеги Тилекмат, Мойут, Сарт, Садыр, Кыдыр акелер, Калыгул, Кокотой, Куйручуктар-ошондой чечендерден.
Мына алар тарабынын айтылган берметтей накыл создор, учкул ойлор, туура жооптор:
«Акыл – башта», «Кубат – соокто», «Уят – коздо», «Дуйнодо турмуш – кызык», «Кыял, сана кулук», «Жан – ширин», «Илим – кучтуу», «Уйку – таттуу».
Чечендерге: «Кордук эмне?» - десен, алар: «Орто жашка барганда багы качса, орто жолго барганда аты олсо, карып калган чагында кемпири олсо – ошол кордук» - деп, токтолбой жооп беришкен. Ошентип, чечендер кепти кандай суйлоону жондоп, тилдик каражаттарды так, туура пайдаланууну уйротуп, келегей создорду ондоп айтып, тектеш элдердин создорунон кыргыз тилине кошуп, озулору да жаны создорду жасап, тилдин мол запасын топтоп, биринчи кезекте, тилди байытышты.
Бышыктоо:
Мамлекеттик тил гимни
Созу: Сейит Алтымышовдуку
Музыкасы: Бакыт Алишеровдуку
Тил жаралып Коко-Тенир танынан,
Адамзаттын доолотуно буюрган.
Адам деген туп созунон элимдин,
Кыргыз тили ай- ааламга жанырган
Кайырма:
Кыргыз тили - журогум,
Манас ата туу туткан.
Кыргыз тили - Мекеним,
Менин олком – Кыргызстан.
Мекен тили – Ата Журттун кареги,
Биримдиги, куч – кубаты, тиреги.
Мекен тили куттуу кыргыз элимдин,
Кокурокто согуп турган журогу.
Кайырма:
Мекен тилин ыйык тутуп сактайлы,
Мекен тили - бак талайдын кутманы.
Мекен тили – канн – жаныбыз, туубуз,
Ата Журттун келечеги, ак таны.
Кайырма:
Уйго тапшырма
Мамлекеттик тил гимнин жатка жаттап келуу.
1 856
32 469 
