Тирәлек факторлары һәм аларның тере организмнарга тәэсире.

Дәрес этаплары.

Укытучы эшчәнлеге

укучылар эшчәнлеге.

1. Оештыру моменты.

1 мин

Исәнмесез укучылар утырыгыз. Бүгенге дәрескә сез яхшы кәеф белән килгәнсездер дип ышанам.Эйдәгез бер беребезгә яхшы теләкләр телик. Нинди телэклэр телэдегез, мин дэ ишетим эле.Мин дә сезгә уңышлар телим

2.Белемнәрне актуальләштерү

5 мин

• Фронталь сорау

Узган дәрестә без нәрсә турында өйрәндек? Слайд 2

Нинди биоценозлар бар ?

Тактада

2 укучы табигый һәм ясалма биоценозларны яза.

Калганнарга фронталь сорау

Нинди организмнар продуцентлар дип атала?НиндиләрКонсументлар дип атала?

Продуцентлар, 1дәрәҗә, 2 дәрәҗә концументларарасында нинди бәйләнеш бар?

Кеше продуцент була аламы? Ни өчен?

Биоценоз – хайваннар, үсем-лекләр,гөмбәләр,лишайниклар һәм бактерияләрдән торган, билгеле бер территорияне биләүче табигый бергәлек

Биоценозларныатыйлар

табигый ясалма

СхемаБиоценоз

тактага яз

Табигый Ясалма

Урман дала елга кыр бакча

аквариум

3Проблема тудыру

3 мин

Табигатьтә организмнар нормаль үссен, яшәсен өчен нинди шартлар кирәк?

Арктикада яшәүче ак аю нинди шартларда яши?

Нэрсә белән туклана?

Ә хәзер ак аюны чүлдә дип күз алдына китерик? Ул чүлдә үзен ничек хис итәчәк? Ни өчен?

Организмнарга тирәлектә нәрсәләр йогынты ясый?

Организмнарга яшәү өчен су һава темпратурасы кирәк

Димәк ана анда яшәү шартлары уңайсыз.Сез санаган су.. һава ..... Болар барысы да тирәлек факторлары яки экологик факторлар дип атала

4.Яңа теманы чыгару

3 мин

Димәк Без сезнең белән бүгенге дәрестә нәрсә өйрәнербез?

без үзебезгә нинди максатлар куябыз? Слайд 3

Теманы дәфтәрләргә язу

“Тирәлек факторлары һәм аларның биоценозларга тәэсире”

3 Слайдта тема һәм максат

• Яңатема

• а) Яшәү тирәлеге

3 мин

Организмнар нинди дә булса тирәлектә яшиләр. Нәрсә ул яшәү тирәлеге?төгәл билгеләмәне дәреслектән табып дәфтәргә язып куегыз. Слайд 4

Укучылар

Рәсемгә карап нинди тирәлекләр бар дип уйлыйсыз? Слайд 5 -6(Слайдтагы рәсемнән яшәү тирәлекләрен атау.)

-барлык организмнар да бер үк төрле тирәлектә яшиләрме?( юк)

Слайдта чыга

Дәфтәрләргә язып кую

Яшәү тирәлеге - тере организмнарга турыдан-туры яки читләтеп тәэсир итә торган шартлар җыелмасы.

Җир-һава, су, туфрак, башка организмнар

Беренчел ныгыту

4 мин

Өстәлдә үзбәя карточкалары ята, биремнәрне үтәгәннән сон эшбезгә критерийларга карап бәя куеп барырбыз Төркемнәрдә эшукучылар 1номерлы биремне аласыз игтибар белән укыгыз. Төркемдә кайсыгыз язып бара,кемнәр ярдәм итә. карточкаларда эш слайд 7

задание № 1. (төркемнәрдә эш ) хайваннарны яшәү тирәлегенә урнаштырыга , хәрефләрен генә языгыз:

а) чуртан; б)яңгыр суалчаны; в)энэ карагы личинкасы; г) сигезаяк д) бака; е) май коңгызы личинкасы; ж) сукыр тычкан; з) аскарида; и) төерчек бактериясе; к) кысла_; л) бөркет; м) күбәләк; н) калььмар; о) озынборын; п) корчаңгы таллпаны.

Нинди билгеләренә карап яздыгыз?Тышкы билгеләре буенча организмнарны кайсы тирәлеккә керүен әйтеп буламы? Үзбәя кую Слайд 8 буенча тикшерегез

Нәтиҗә ясау:

• Яшәү тирәлеге- организмнар яши торган,аларга турыдан –туры яки читләтеп тәэсир итә торган яшәү шартлары җыелмасы.

• Төп дүрт яшәү тирәлеге бар.

• Һәрбер организм билгеле бер яшәү тирәлегенә җайлашкан.

• Хайваннарның тышкы кыяфәтләре, билгеләре буенча кайсы тирәлеккә керүен әйтеп була.

б) “экологик факторлар” дигән терминны һәм аның төрләрен өйрәнү

5.Биотик факторларның тәэсире төрләрен ачыклау

(Слайд 9)

Укучылар рәсемнәрне игътибар белән карагыз һәм сез аларны төркемнәргәгә бүлә,кайсыларын бергә берләштерә аласыз.

Ничә төркем килеп чыкты ? нинди төркемнәр

Нәтиҗә ясау 1.абиотик ф 2. Биотик ф 3. Антропоген фактор

Хәзер дәреслектән 273-274 битләр экологик факторлар белән танышабыз һәм карточкадагы таблицаны тутырабыз.

-“Экологик факторлар” дигән таблица тутыру

• Слайд 10 бунча нәтиҗә ясау экологик факторлар

Слайд 11 буенча биотик факторларның тээсиренэ нәтиҗә ясу

Биотик факторларның тәэсире төрле юнәлештә булырга мөмкин

Факторларны 3 төркемгә бүләләр

Төркемдә сөйләшәләр

Нәтиҗә ясала

1.терек булмаган табигать факторлары

2.терек табигать факторлары

3.кеше тәэсире

Төркемнәрдәэш. Таблица тутыралар

Слайд 10 белән таблицаны чагышрыру

Уңай һәм тискәре

Туры һәм читләтелгән йогынты

4. физкульминут

2 мин

3 төрле экологик факторны өйрәндек, алар класста 3 җиргә ябыштытрылган. Өстәләдән карточкалар аласыз һәм үз урыныгызны табасыз

Ни өчен бу төркемгә килдегез

Кластер төзү

Задание № 3. (төркемнәрдә эш) Табигатьтә куянга нинди экологик факторлар тәэсир итә 2 төркемгә бүлем бирү

Слайд 12

Слайдта күренә 13– нәтиҗә ясау

Билге кую

Антропоген факторның тәэсирен тирэнтен ачыклау

Укучылар кеше нинди патшалыкка керә?

Ни өчен факторларны ойрэнгэндэ кешене аерым төркемгә кертәләр ?

Укытучының укучыларның җавабын тулыландырып,йомгаклап аңлатуы.

Кеше яшәү тирәлекләренә уңай йогынты гына ясыймы, әллә тискәре йогынты да ясыймы ?

Эйдәгез эле белемнәребезгә таянып, дәреслектән файдаланып уңай һәм тискәре тәэсир итүне саныйк эле.

Кайсы тәэсир күбрәк булды? Ни өчен? Нэтиҗә ясау.

Кызыл китап,тыюлыклар,заповедниклар турында әңгәмә

Түбән кама милли паркы турында Ләлә әзерләнеп килгән иде безгә нәрсә сөйли аласың?

Без табигатьне саклай буенча ниләр эшли алабыз?

Укучылар: хайваннар

Кешенең биологик яктан гына түгел социаль ягы да бар ул хуҗалык эшчәнлеге алып бара

Укучыларның җавабы

Укучылар җавабы

Идел-Кама дәүләт табигый биосфера тыюлыгы, “Түбән Кама” Милли паркы

турында укучыларның кыскача информациясе“Түбән Кама милли паркы”.

1991 елда төзелгән.Парк Кама елгасы һәм аның кушылдыклары Тойма, Криуша Танайка, Шильнинка елгалары үзәннәрендә урнашкан. Административ яктан парк ике район территориясендәурнашкан – Тукай һәмАлабугарайоннарында. Милли паркныңмәйданы - 26,5 мең га.. Имезүчеләрнең 42 төре бар. Аларарасындапоши, кәҗәболан, кабан дуңгызы, селәүсен, бурсык, урман сусары, тиен, ләтчәкебек урман хайваннары; сулыклардаһәм яр буйларындаяшәүчехайваннар: кондыз, ондатра, кама, янутсыманэт бар. Шулайук Милли парктагытөнярканаты, зур урман ярканаты, урман тычканы, борындык – сирәктөрләрдәнсаналаларһәм Татарстан Республикасының Кызыл китабынакертелгәннәр.

6.Белемнәрне ныгыту

4 мин

Бүген алган белемнәрне үзләштерүне тикшерү өчен огэ биреме формасында тест эшләрбез. Мин аны сезгә рус телендә әзерләдем.Тестовое задание на соответствие:

Вариант 1

Характеристика фактора среды: Факторы среды:

1. Таяние снега. А) абиотические

2. Увеличение численности консументов. Б) биотические

3. Изменение влажности воздуха.

4. Поедание травы коровой.

5. Постоянство газового состава атмосферы.

6. Наводнение.

Вариант 2

Характеристика фактора среды: Факторы среды:

1. Выпадение дождя. А) абиотические

2. Отстрел браконьерами лосей. Б) антропогенные

3. Изменение направления ветра.

4. Внесение минеральных удобрений.

5. Извержение вулкана.

6. Увеличение длины светового дня.

Җаваплар

Вариант 1

Вариант 2

7. Рефлекция

Дәрескә нәтиҗә ясау,билге кую

7 мин

- Без хэзер тирэлек факторларын нинди төркемнәргә бүлә алабыз?

-Без бүгенге дәрскә куйган максатка ирештекме?

Җөмләне тулылындыр: Мин өйгә кайткач ............. турында сөйли алам

Мин үземне дәрестә ........ хис иттем?

Сез дәрестә үзегезне бәяләп бардыгыз.Кемдә нинди билгеләр күбрәк булды?Мин ул билгеләрне үземнең билгеләр белән чагыштырып сезгә журналга билге куярмын.

1. Өй эше

2 мин

А)54 параграфны укырга,сорауларга җавап әзерләргә

б) табигаттә организмнарның үзара йогынты ясавына мисаллар язарга.

В)Җиребезне саклыйк дигән темага плакат ясарга яки шигырь язарга