Тхак1уэм и лэжьыгъэм дриплъэжурэ

1 слайд

Темэр: «Тхак1уэм и лэжьыгъэм дриплъэжурэ!»

2 слайд

Мурадыр: предметым ехьэл1ауэ ящ1эпхъэр тхак1уэм и творчествэм теухуауэ ящ1эр егъэбыдыл1эн; абы и хъэт1ым адрейхэм къахэщхьэхук1ыу хэлъым гу лъегъэтэн. 3 слайд

Хуэзыгъасэ: я гупсысэр къа1уэтэфу егъэсэн, щ1эрыщ1э къызэращ1ар къагъэсэбэпыфу егъэсэн, жьэры1уатэу бзэм зегъэужьынымк1э яхэлъыпхъэ щытык1эхэр, я творческэ зэф1эк1ыр егъэф1эк1уэн.

Гъэсэныгъэм ехьэл1ауэ: ц1ыхугъэм, дахагъэм, пэжыныгъэм, анэдэлъхубзэр ф1ыуэ лъагъуным, псалъэм пщ1э хуащ1ыфу, гуп-гупк1эрэ лэжьэфу егъэсэн.

Ди1эну ехъул1эныгъэхэр: тхак1уэм и тхыгъэ куэд къац1ыхун, и лэжьыгъэм дихьэхын.

Къэгъэсэбэпыпхъэхэр: Нало Заур и сурэт, тхыгъэхэм хуащ1а сурэтхэр, тхылъ къыдигъэк1ахэр, презентацэр, интерактивнэ доска,тетрадь, ручкэ.

4 слайд

Хэтынухэр: егъэджак1уэ езыгъэк1уэк1ыр, къэпщытак1уэхэр, 7- классым щ1эс еджак1уэхэр гупит1у гуэшауэ.

Ек1уэк1ык1эр:

Макъамэр къоуэ.

- Егъэджак1уэм: Фи махуэ ф1ыуэ, ц1ык1ухэ! Фи махуэ ф1ыуэ, жюри лъап1эм! Псоми, псоми сэлам гуапэ фызох ик1и фыкъызогъэблагъэ

«Тхак1уэм и лэжьыгъэм дриплъэжурэ» зыф1этща зэпеуэм.

Ди зэпеуэм кърихьэл1ащ хьэщ1эхэу: ди егъэджак1уэхэр, еджак1уэ ц1ык1ухэу 5-7 классхэм щеджэхэр. 5 слайд

Зэпеуэнухэщ: 7 классхэм щеджэ еджак1уэхэр гупит1у гуэшауэ.

Ди къэпщытак1уэхэр: еджап1эм и унаф1эщ1 (и ц1эр, адэц1эр жы1эн), егъэджак1уэхэу:( т1у е щы , я ц1эр,унэц1эр жы1эн ирагъаджэ предметыр къи1уэн) зы еджак1уэ 10-11 классым щеджэ (и ц1эр унэц1эр жы1эн)

6 слайд

- Егъэджак1уэм:

Дэтхэнэ зы тхак1уэри усак1уэри езым хуэдэхэм къахощ зытеусыхь 1уэхугъуэхэмк1э, а 1уэхугъуэхэр къызэригъэлъагъуэ 1эмалхэмк1э, и бзэм и шэрыуагък1э, гупсысэ дахэу и псалъэм хухэлъхьэхэмк1э. Ар, къапщтэмэ, елъытащ ц1ыхум игъуэта гъэсэныгъэм, щ1эныгъэм, и гъащ1эр къызэрек1уэк1ам, и акъыл ухуэк1эм, и гу къабзагъэм, гупсысэм и кууагъым, псалъэры1эзагъым, лэжьэк1эм. 7 слайд

Ц1ыхур дунейм зэрытет къудейк1э думылъагъу куэд, ф1агъыуи щыщ1эныгъэуи, тхак1уэ-усак1уэм и 1эдакъэщ1эк1ым хэплъэгъуэнущ. Псэм и дахэр, акъылым и куур тхыгъэм хьэлэмэту къегъэнахуэ Нало Заур . 8 слайд

Нобэ дэ дгъэлъэп1эну дыхуейт тхак1уэ – усак1уэ гъуэзэджэ Нало Заур Мыхьэмэт и къуэр.

- Егъэджак1уэм: 9 слайд

Адрей усак1уэхэми хуэдэу Налор хэкум, ц1ыхугъэ дахэм, лъагъуныгъэм яхуэусащ, усэбзэк1э гу хэлъхэр къи1уэтащ, дахагъэмрэ пэжыгъэмрэ я пщ1эр къи1этащ. 10-11 слайд

Налом и усэ нэхъыф1хэм пасэу гу лъатащ адыгэ поэзиер ф1ыуэ зылъагъухэм, ик1и ди литературнэ критикхэм усак1уэм и ц1эр ф1ык1э къра1уащ тхущ1 гъэхэм.

- Егъэджак1уэм: Нало Заур тхыгъэ куэд итхащ. Иджы абы и тхыгъэ дапщэ феджами къэтщ1энщ. Ди зэпеуэр лэжьыгъибл мэхъу.

12 слайд

1.Зэгъэц1ыхун.

2. Тхыгъэхэр.

3.Псысэжьейхэр.

4. Кластер.

5.Псалъэжьхэр.

6.Усэ къеджэн.

7.Синквейн.

-Егъэджак1уэм:

Аращи щ1ыдодзэ ди зэпеуэм: Мы утыкум иджыпсту щызэпеуэнущ гупит1. Абыхэм я ц1эхэри дахэщ езы ц1ык1ухэм хуэдэу- «Дыгъэ», «Мазэ». Къызогъэблагъэ гупит1ыр сценэм.

Лэжьыгъэ къэс балл бжыгъэ яхуэвгъэувынур «1»-м къыщыщ1эдзауэ «5»-м нэск1эщ.

13 слайд

1.Япэ лэжьыгъэр – «Зэгъэц1ыхун» (гупым я ц1эр, ф1эхъус жа1эн)

Утыкум къыдогъэблагъэ япэ гупыр – зыкъыдагъэц1ыху.

Утыкум къыдогъэблагъэ ет1уанэ гупыр – зыкъыдагъэц1ыху.

2. Ет1уанэ лэжьыгъэр-«Тхыгъэхэм я ц1эр къэщ1эн»14 слайд

-Егъэджак1уэм: гуп къэс тхыгъэ пычыгъуэ щырыщ.

«Дыгъэ» гуп:

1…Жэмал игук1и и псэк1и гуф1эрт.Асыхьэтым абы къилъэгъуащ ди зауэл1хэм зи 1эхэр 1этауэ къаху нэмыцэ фашистхэр .Жэмал къыщылъэтри япэ дыдэ ит нэмыцэ к1ыхь уэдыкъуам 1эшт1ым хуищ1ащ. Лейтенантым ар щилъагъум , дыхьэшхащ.( «Бжьыхьэ мэзым къыщыхъуар»).

2…Хьэрхьупхэр –щэ? Ахэри дахэ дыдэхэщ. Пщэдджыжьым жьыуэ и пэ папц1э ц1ык1ухэмк1э жыгым теу1уэу къудамэм къытот1ысхьэ. «П1у-п1у-п1уп1, вак1уэ дэк1, къыдыхьэж»,- жи1эурэ къоджэ ар.(« Гъатхэ»)

3…- «Иджы,- къыщ1игъужащ Залым и адэм,- щ1ымахуэр сыт хуэдизк1э мытк1ийми, уеблэмэ сабийхэр щыщтэркъым. Ахэр насыпыф1эхэщ…

(« Щ1ымахуэм»)

«Мазэ» гуп:

1…-Агрономри,инжененрри,егъэджак1уэри,шоферри- а псоми я 1эщ1агъэхэр ф1ыщ,абыхэм куэду дэ дахуейщ. Фэ инженер е егъэджак1уэ фыхъун папщ1э, ф1ыуэ феджэн хуейщ.(«Сыту уеджэну?»)

2…Назир аргуэру бгыпэм къытеувэри къежьащ. Арщхьэк1э аргуэру къэджалэри,уэскурийм хуэдэу,къеджэрэзэхащ.(«Лъэрыжэежэх»)

3…- Уэлэхьэ,сэ уэ нэхърэ нэхъ щхьэхынэ сымыгъуэтыжын: уэращ сэ си хущхъуэгъуэр!- жи1эщ,аби Дыгъужьыр къепхъуэри, Хьэп1от1ыр ишхащ. Дыгъужьым и ныбэр хъужри ежьэжащ. Мис аращ щхьэхынэм къыщыщ1ар.

( «Щхьэхынэмрэ Дыгъужьымрэ»)

Къэпщытак1уэхэм нэхъ къыхэжэнык1а гупыр къыжа1э лэжьыгъит1ымк1э.

- Егъэджак1уэм:

Япэ илъэсхэм щыщ1эдзауэ Нало Заур хэтщ 1уэры1уатэ зэхуэхьэсыжыным, езыми нэгъуэщ1хэми ятхыжахэр тхылъ щ1ауэрэ къыдэгъэк1ыным, литературэмрэ 1уэры1уатэмрэ щ1эныгъэ хабзэк1э джыным.

Абы итхащ «Джэгуак1уэмрэ усак1уэмрэ», «Лъабжьэмрэ щхьэк1эмрэ», «Мазэм ф1эк1а зыми имылъэгъуар», «Къэбэрдей литературэм и тхыдэм теухуа очеркхэр», усэ тхылъ зыбжанэ, новеллэхэр, къебжэк1 ц1ык1ухэр, таурыхъхэр.

3.Ещанэ лэжьыгъэр –«Псысэжьейхэр» 15 слайд

Гуп къэс псысэжьейуэ т1урыт1 гъэхуауэ, гук1э къеджэн:

«Дыгъэ» гупыр къоджэ псысэжьейхэм:

«Аргъуеймрэ жыгымрэ»

Аргъуей гуэр жьым ирихьэжьауэ ихьырт. Ипэк1э плъэри,езым хуэзанщ1эу зы жыг щыту къилъэгъуащ.

_Ей-ей,тек1 си гъуэгум узоуд!-жи1эри Аргъуейр жыгым егуоуащ.

Арщхьэк1э жыгым зигъэхъеякъым. Жыгыр дыкъуакъуэти, Аргъуейр дыкъуакъуэмк1э дихри ежьэжащ.Аргъуейр къеплъэк1ри, Жыгыр дыкъуакъуэу щилъагъум, къызэк1иек1ащ, жи:

-«Тек1»,бжес1атэкъэ насыпыншэ!-жи1эри.-Мис иджы уэ уи зэранк1э узэгуэзудащ.

«Сэ нэхърэ нэхъыжь здэщы1э сывмышэ…»

Еуэри, Къэзанокъуэ Жэбагъы 1уэхук1э къуажэ гуэр к1уат. Зыщ1ып1э ирагъэблэгъэн хуейтэкъэ- «неблагъэ» щыжра1эм:

- Сэ нэхърэ нэхъыжь здэщы1э сывмышэ, - къажри1ащ.

-Утшэнкъым, нак1уэ уэ, неблагъэ! – жа1эри унагъуэ гуэрым яшащ.

Здашам гущэм хэлъ дзадзур гъуэгыу ирохьэл1э.

-Iыхьы, сэ нэхърэ нэхъыжь здэщы1э сывмышэ жыс1атэкъэ,-жи Жэбагъы.

-Хэт уэ нэхърэ нэхъыжьу мыбы щыпльагъур?- ягъэщ1агъуэ хэгъэрейхэм.

-Сабийр хэт нэхъри нэхъыжьщ, - къажре1э Жэбагъым.

«Мазэ» гупыр къоджэ псысэжьейхэм:

« Адэм и уэсят»

Зы л1ыжь гуэрым къуищ и1эт,жи, щыри зэгурымы1уэу. Л1ыжьым и л1эгъуэр къыщысым, щ1алищыр къриджэри, бжэ къуагъым къуэлъ жыхапхъэр яритащ:

-Мыр схузэпыф1щ1ык1ыт, си щ1алэхэ, -жи1эри.

Нэхъыжьыр е1эри хузэпыщ1ык1акъым.Курытми хузэпыщ1ык1акъым. Нэхъыщ1эри пэлъэщакъым. Щыри зэде1эри -зыри яхуещ1акъым.

Жыхапхъэр л1ыжьым къа1ихри, зэпкърихщ аби, къамыл зырызурэ зэпищ1ык1ри яхуидзыжащ:

- Зэхэфщ1ык1а?- жи1эри.

- Сыт абы зэхэпщ1ык1ыну хэлъыр?- зоплъыж зэшхэр.

- А си делэ гуп,-жи л1ыжьым, - абы хэлъщ 1ущагъэм и 1ущагъэжыр: жыхапхъэ къузам ещхьу фызэры1ыгъмэ, зыри къыфпэлъэщынукъым; фызэрымы1ыгъмэ, фызэк1эщ1ачынщи зырызыххэу фаук1ынщ.

«Л1ыжь -фызыжьымрэ нысэ жейнэдымрэ»

Л1ыжь –фызыжьым нысэ къашат, жи.Нысэр жейнэду къыщ1ок1ри, къулъшыкъу пщ1ондэ къэушыркъым, шэджагъуэ мыхъуауи къэтэджыркъым. Щымыхъужым, тхьэмадэмрэ гуащэмрэ зэгуро1уэри , нысэм и щхьэгъубжэ лъабжьэм щ1оувэр аби, зэщохьэ, зэток1ие,зодауэ, нысащ1эр ягъук1ытэн я гугъэу. Нысащ1эр къоушри, лэгъунэ щхьэгъубжэр къызэ1уегъэж:

- Сыт къэхъуар, апхуэдизу щхьэ фызэрыгъэк1ийрэ?- же1эри ину мэхущхьэ.- Пщ1ыхьэп1э хьэлэмэт слъагъуу сыкъэвгъэушащ…

Л1ыжь-фызыжьыр зоплъыжри:

- Тхьэ, мы пщ1ант1эр зыпхъэнк1ыным щхьэк1э дызодауэм,-жи гуащэм, нысащ1эм къыгуры1уэн и гугъэу.

- Сыт-т1э а мыхьэнэншэм щхьэк1э фыщ1ызэрышхыр!-жи нысэм.-Нобэ дадэ ирепхъэнк1, уэ пщэдей пхъэнк1.

Нысащ1эм, щхьэгъубжэр зэхуещ1ыж аби, зегъэук1уреиж.

-Къэпщытак1уэхэм нэхъ къыхэжэнык1а гупыр къыжа1э. (баллхэр жа1э)

4.Епл1анэ лэжьыгъэ - «Кластер» ягъэзащ1э. 16 слайд

- Егъэджак1уэм:

Къэбэрдей литературэм новеллэ жанрым нэхъ зыщезыгъэужьахэм ящыщ зыщ Нало Заур.Абы и прозэр къуэпс зыкъомк1э адыгэ 1уэры1уатэм пыщ1ащ, абы хуэдэ дыдэу Налор литературэ зызыузэщ1ам щыгъуазэ къудейм къыщымынэу, нэгъэсауэ прозаик 1эзэщ.

«Ц1ыху напэ» балладэм хэт «удымрэ» «л1ыжьымрэ» я кластер ягъэзащ1э. Пхъэидзэк1э гупхэм къыхах кластер ящ1ыну образыр.

«Дыгъэ»:

1еягъ

мыгъуагъэ

напэншэ

Уд

бзаджэнаджэ

гущ1эгъуншэ

«Мазэ»:

ф1агъ

л1ыгъэ

пэжагъ

Л1ыжь

ц1ыхугъэ

къабзагъэ

-Къэпщытак1уэхэм нэхъ къыхэжэнык1а гупыр къыжа1э.

- Егъэджак1уэм:

Адыгит1 зэгурымы1уэу зэдауэ хъурэ, а зэпаубыдам теухуауэ Къэзанокъуэм и псалъэ зыгуэрым къихьмэ, а псалъэм дауэр иухыу щытащ, жа1э л1ыжьхэм. Апхуэдэ пщ1э и1ащ, иджыри щи1э къохъу псалъэжьым.

Нало Заур зэхуихьэсыжащ псалъэжьхэр, щэн1уатэхэр, нэщэнэхэр,сэлам щапхъэхэр, пщ1ыхьэп1эм ехьэл1а псэлъафэхэр, гыбзэхэр, закъуэм и хъуэхъухэр,1уэхуублэхэр, щ1алэ ц1ык1ухэр зэрызраушт псалъэхэр, къызэрылэхэр, къуажэхьхэр, псынщ1эрыжы1эхэр, гу1э псэлъафэхэр, псэлъафэ зэмыфэгъухэр.

- Егъэджак1уэм:

Иджы девгъэплъыт ц1ык1ухэм псалъэжьхэр зэрыфщ1эм .

5. Етхуанэ лэжьыгъэ – «Псалъэжьхэр» 17 слайд

Псалъэжьым и пэ щ1эдзэр егъэджак1уэм же1эри и к1эухыр ц1ык1ухэм пащэж.

«Дыгъэ» гупым щхьэк1э псалъэжьхэр:

1. Акъылыр нэмысщи… (былымыр насыпщ)

2. Къуэпсыр к1уэдмэ… (лъабжьэр быдэщ)

3.Лъэщ нэхърэ… (1ущ)

4. Чэнджащэ … (щыуэркъым)

5.Убзэ псалъэ и куэдщи, щхьэхынэ…(щхьэхынэ щхьэусыгъуэ и куэдщ)

6.Хьэрэмым хьэрэм… (къешэ)

7.Гупсыси псалъэ,… (зыплъыхьи т1ыс)

8.Анэ зимы1эм гу1эр … ( и махуэщ)

«Мазэ» гупым щхьэк1э псалъэжьхэр: 18 слайд

1.Делэр мылъкум … (егъэудафэ)

2.Псэр щэи напэ… (къэщэху)

3.Хамэ хэку сыщытхъэ нэхърэ… (си хэкужь сыщыл1э)

4.Гъунэгъурэ… (гъуэншэджрэ)

5.Пц1ыупс и к1апсэр… ( к1ыхьщ)

6.Адыгэл1рэ л1ы… (бэшэчрэ)

7.Бгым нат1эк1э … (еуэ)

8. Е ул1эн… (е ул1ын)

-Къэпщытак1уэхэм нэхъ къыхэжэнык1а гупыр къыжа1э.

6. Еханэ лэжьыгъэ-«Усэ къеджэн»19 слайд

-Егъэджак1уэм:

Гу лъумытэнк1э 1эмал зимы1эщ усэ гъэпсык1эм: ар 1эк1уэлъак1уэ къудейм къыщынэркъым, ат1э уигу зыхуэмызэгъэн лъэпкъ къыхимынэу псалъэхэр дахэу зэрегъэк1у, макъ зэпэджэжхэмк1э егъэдахэ, гъэ1угъуаф1э, гукъинэж ещ1 Нало Заур.

«Дыгъэ» гуп: Еджак1уэр (усэ къоджэ)

«1уащхьэмахуэ»

Iуащхьэмахуэ, дадэ махуэ,

Махуэ бзыгъэр къытхуэгъэпс!

Ди хэку дахэм, ди гъуэгу захуэм

Дыгъэ махуэр къыхуегъэпс!

Къруубзэу ди уэрэдхэр

Уафэ щ1агъым щ1ремык1!

Уабгынэну тхьэ1ухудхэм

Ауи я гумм къыремыгъэк1!

Iуащхьэмахуэ, ди тхьэ махуэ,

Уи гущ1эгъур къытхуегъэпс!

Ди лъэпкъ дахэм пщэдей махуэр

Илъэс мину къытхуэгъэпс!

Къамылыфэу къафэрейхэр

Уи псэ къабзэм лъэгъэ1эс!

Ди щ1алэжьу лажьэрейхэм

Къафэрейхэр ялъыгъэс!

Адыгэбзэу ди Тхьэм и бзэр

Бзэрэбзэху фымыгужьей.

Е сэ си Тхьэ,уафэ къабзэр

Уэредадэм къегъэжьу!

«Мазэ» гуп: Еджак1уэр (усэ къоджэ)

«Анэ»

Хъийм ик1ауэ бийхэм загъэпхъашэт,

Шэхэр уэфу къуажэ ц1ык1ум дапхъэрт,

К1ыф1у,щ1ы1эу щ1ыунэ бэнзэвым

Ист фыз гуэр и бынхэм тегузавэу.

Бийм а махуэм шэуэ къиут1ыпщыр

Къыщыуэжырт анэм и гу пщтырым.

Шэхум хуэдэу, сабий нэк1ухур фагъуэт,

Гужьеяуи зыхуашийрт анэбгъэм.

Ажал л1ык1уэу бий топышэ ц1ывхэм

Я фий макъыр зэхихыхук1э анэм

Къыбгъэдэс и бынхэм я щхьэ пц1анэм

Ятырипхъуэрт 1элъэщ1 к1апэ пхъашэр,

Жьыбгъэр зымыубыдыу а щэк1 ц1ырхъым

Пхымык1ын къыф1эщ1у бий топышэр.

-Къэпщытак1уэхэм нэхъ къыхэжэнык1а гупыр къыжа1э.

- Егъэджак1уэм: Ди зэпеуэм зы лэжьыгъэ щыдгъэзэщ1эжынщ.

7. Ебланэ лэжьыгъэ - «Синквейн». 20 слайд

«Дыгъэ» гупым: «тхак1уэ» псалъэм синквейн хузэхэлъхьэн.

Тхак1уэ

Гъуэзэджэ,щэджащэ

Матхэ,зэхелъхьэ,къегупсыс

Тхыгъэ ф1ыуэ зэхэзылъхьэ ц1ыху

Щ1эныгъэл1.

«Мазэ» гупым: «усэ» псалъэм синквейн хузэхэлъхьэн.

Усэ

Дахэ,гъэхуа

Доджэ, зыдогъащ1э, догупсыс

Тхыгъэ хьэлэмэт занщ1эу удихьэхыу

Псалъэ.

-Къэпщытак1уэхэм нэхъ къыхэжэнык1а гупыр къыжа1э.

Къэпщытак1уэм: Гуп тек1уам саугъэтхэр идот. Пашэныгъэр куэдрэ Тхьэм къывит! Фэри, ц1ык1ухэ, сынывохъуэхъу ехъул1эныгъэ фи1эну!

Егъэджак1уэ:21 слайд

Нало Заур и 1эдакъэщ1эк1хэр дигу къэдгъэк1ыжащ и лэжьыгъэм дриплъэжащ.Тхьэ арэзы къыфхухъу, ди зэпеуэм фызэрыхэтам щхьэк1э.Абдежым ди зэ1ущ1эр ик1эм нэсащи сэлам фыдохыж.

Узыншэу фыщыт!22 слайд

Зэпеуэр джэгук1э зэхуэщ1ыжын.

16