Толуктооч 8-класс

Ар дайым ачык кабагым, Дайым даяр сабагым Саламаттыкты тилеймин, Саламатсыарбы балдарым. Анда эмесе сабагыбызды баштайын.Силер менен кыргыз тили сабагында жолугуп жатканыма аябай кубанычтамын

Сабактын темасы :Толуктооч Сабактын максаты: А)Толуктооч туралуу кеңири маалымат алабыз Б)Толуктоочтун аныктооч жана бышыктоочтон болгон айырмачылыгын аныктап билебиз В)Сабак өтүү менен бирге эле адептүүлүккө,ыймандуулукка тарбияланасыңар Тесттик тапшырманы иштейбиз 1.Сүйлөмдө зат же заттык маанидеги сөздөр менен байланышып,анын ар түрдүү маанисин,белгисин билдирген сөздүн аталышы: А)айкындооч Б)аныктооч В)толуктооч Г)бышыктооч

2.Синтаксис илими эмнени үйрөтөт?

А)Сөз айкашы жөнүндөгү илим

Б)Тилдин морфологиялык түзүлүшүн үйрөтүүчү илим

В)Тыбыштар жөнүндөгү илим

Г)Суйлөм,анын түзүлүшү ,сөз айкашы,алардын түрлөрү жөнүндөгү илим

3.Сүйлөмдүн грамматикалык негизи кайсы?

А)негиз деген жок

Б)айкындооч мүчөлөр

В)ээ жана баяндооч

Г) жай ,суроолуу,илептүү

4.Сүйлөмдүн айкындооч мүчөлөрү кайсылар?

А)баш мүчөлөр

Б)ээ,бышыктооч

В)ээ,баяндооч

Г)аныктооч,толуктооч,бышыктооч

№

Толуктооч жана анын

1

Багындыруучу түгөйү

Кандай суроого жооп берет?

Китепке карады

Кайсы сөз түркүмү?

Эмне аркылуу байланышты?

164-көнүгүү

Сүйлөмдүн мүчөлөрү

• Баш мүчөлөр
• Ээ
• Баяндооч

• Айкындооч мүчөлөр
• Аныктооч
• Толуктооч
• Бышыктооч

Толуктооч анын мүнөздүү белгилери.Толуктооч сүйлөмдө кыймыл-аракет багытталган затты атап көрсөтөт.Болгондо да,сүйлөмдүн аркандай мүчөсү билгизген кыймыл-аракетти түз жана кыйыр багытталган ордун көрсөтөт. Толуктооч табыш,барыш,жатыш,чыгыш,жөндөмөлөрү жана атооч жөндөмөлүү сөз менен жандоочтун тутуму аркылуу уюшулат. Суроолору кимди?эмнени?кимге?эмнеге?кимде?эмнеде?кимден?эмнеден? Ким менен?эмне менен?ким жөнүндө?эмне жөнүндө?ким аркылуу?эмне аркылуу?

Мисалы:Ал сөзүн бүтүрдү.

Мен аны сага айтканмын.

Сенден күтөбүз.

Эмки иш Жапарда калды.

Мен ал жөнүндө айтып олтурганым жок.

Элебес менен бардым.

Мен иш туралуу айтып жатамын.

Толуктооч башкаруу байланышын уютурат. Сүйлөм тутумунда толуктооч багындыруучу сөз менен,негизинен,башкаруу жолу боюнча байланышат.Алардын башкаруу жолу боюнча байланышынын өнүмдүү каражаты барыш,табыш,жатыш,чыгыш жөндөмөлөрүнүн мүчөлөрү жана толуктоочтук милдет аткарган затка тизмектеле айтылган жандоочтор болуп эсептелет.

Ачууну акыл басат.

Адам адамга доо.

Башыңдан ким сыласа ,машаягың-ошо.

Жоргочон менен жол жүрбө.

Сураганга бекер бер,суусаганга жеке бер.

Отун албаганга от жактырба.

Ал сөзүн бүтүрдү. Табыш башкаруу байланышы

Толуктоочтун маанисине карай бөлүнүшү

• Тике толуктооч
• Кыймыл-аракеттин таасирине
• Толук дуушар болгон затты көрсөтүп,дайыма табыш жөндөмөсүндө турат.
• М: Турмушту ак ниеттиктен артык эч нерсе көркүнө чыгара
• албайт

• Кыйыр толуктооч
• Кыйыр түрдө багытталган затты көрсөтүп,дайыма барыш,жатыш,чыгыш жөндөмөлөрүндө турат.
• М: Бала Султанмуратка карайт.
• Мурунку күнү Шамбет Жеңишбегинен кат алган.

Түзүлүшүнө карай

Жөнөкөй толуктооч

Татаал толуктооч

• М: Суусаганга бекер бер.
• Ак жибек кофтасы шамалга бүлкүлдөт.

• М: Өзүм билбегенди башкалардан сурабайм.
• Орус тилин жакшы билет.

Толуктоочтун милдетин төмөнкү сөз түркүмдөрү аткарат: 1.Зат атооч: Темирди ысыгында сок,кепти кызуусунда айт. 2.Ат атооч: Өзгөнү сыйлаганың – өзүңдү сыйлаганың. 3.Заттык маанидеги сөз түркүмдөр: а) сын атооч:Жакшыга сөз илешет,жаманга чөп илешет. Б) сан атооч:Алтоону балдар куттукташты. В) атоочтук: Экскурсиядан келгендерге жолуктум. Г) кыймыл атооч: Барууга шар жок

Тике толуктоочторду тапкыла. «Манастан» үзүндү Кыйшайганды оңдогон, Кыйшыкты оңдоп болжогон. Кылт эттирбей Манасты, Кыйын жолдо оңдогон. Үзүлгөндү улаган, Чачылганды жыйнаган. Айкөл Манас шеринин, Таалайына табылган.

Жөнөкөй жана тутумдаш толуктоочторду ажыраткыла Эрдик күн сайын кыйынчылыктарга туруштук берип,талбай күрөшүүдөн башталат. Өзүң билбесең билгенден үйрөн.Кулак укканды көз көрөт.Өтүгү жокко өзүм барам.Тону жокко айта бар. Жаратылышыңдан жаранын оозун ачууга куштарсың.Уйкусу качканга түн узун.Биз үчүн мындайлар оор жумуш деле эмес.Бирдики миңге татыйт.