Топурак жер кампасы

Топурак – Жердин кампасы.

жер – топурак

жер-жашоо

Топурак кантип пайда болот?

Топурак тоо тектердин, күндүн ысыгынын, нымдуулуктун, өсүмдүктөрдүн жана жаныбарлардын татаал өз ара аракеттенүүсү аркылуу пайда болот. Тоо тектери топурактын пайда болушуна негиз болуп, анын курамын аныктайт.Аба ырайынын шарттары андагы жылуулук жана нымдуулуктун болушун аныктайт. Топуракта жашаган көптөгөн жаныбарлар – курттар, кумурскалар, коңуздар, меңдер топуракты жумшартып, ага суу менен абанын өтүшүн жакшыртышат. Микроорганизмдер өсүмдүк калдыктарын ыдыратып, андан гумус (чиринди) пайда болот.

Жер бетиндеги топурактын катмары кичинекей - бир нече сантиметрден бир нече метрге чейин. Бирок анын түзүлүшү кылымдарга созулат. Өсүмдүктөрдүн жыш катмары жана жагымдуу шарттарда 1-2 см калыңдыктагы топурак катмарынын пайда болушу үчүн 500 жылдай убакыт талап кылынат.

Жер кыртышын түзүүчүлөр

бактериялар

тоолор

суу

шамал

күн

Мох жана

эңилчектер

Эмне себептен бир жерде кооз токой, ал эми экинчисинде токой жок?

Топурак – бул биздин планетанын катуу кабыгынын үстүнкү катмары, асылдуулугу менен мүнөздөлөт.

Эңилчектер

Өсүмдүктөр

жаныбарлар,

курттар,

личинкалар ж.б.

Микроорганиздер

Жаратылыштагы катуу тектер тынымсыз талкаланууда. Натыйжада майда таштардан, кумдан жана чоподон турган борпоң катмар пайда болот. Анын курамында өсүмдүктөргө керектүү азык заттар дээрлик жок. Ошентсе да, кээ бир жөнөкөй өсүмдүктөр жана эңилчектер бул жерде отурукташат. Алардын калдыктарынан гумус түзүлөт.

Гумус - негизинен органикалык кошулмалар түрүндөгү өсүмдүктөрдүн азыктандыруучу элементтерин камтыган жер семирткичтер

Топурактын түзүлүшү

топурак

кум

аба

суу

гумус

чопо

туздар

микробдор

Топурактар кандай болот?

Боз токой

Сары

Каштан

Солонц

Боз топурак

Кызыл топурак

Кара топурак

Кызыктуу маалымат!

1см топурак 250 – 300 жыл ичинде

20см 5 – 6 миң жыл ичинде

1 м² жерге болжол менен 80 сөөлжан жашайт

Топуракта жашаган жаныбарлар анда суу жана аба оңой өтүүчү өтмөктөрдү жасап, топуракты аралаштырып, өсүмдүк калдыктарын эзишет. Ушундай жол менен алар кыртыштын асылдуулугун жогорулатат.

Топурак эмнеден бузулат?

• Адамдын негизсиз иш-аракети:

• курулуш; парктарды жана скверлерди бузуу; каралбаган мал жаюу; токойлорду кыюу; топурак суу менен жууйт; катуу шамал кургатат;
• курулуш;
• парктарды жана скверлерди бузуу;
• каралбаган мал жаюу;
• токойлорду кыюу;
• топурак суу менен жууйт;
• катуу шамал кургатат;

Топурактарды жок кылуудан коргоо ыкмалары.

• Карды кармоо кыртышта ным топтоо үчүн колдонулат;
• Токойлорду кыюуга жана жердин чоң аянтын табигый өсүмдүктөрдөн ажыратууга болбойт;
• Кургак жерлерге шамалдан тосмо катары баш калкалоочу тилкелерди отургузуу керек. Бул көчөттөр нымдуулукту сактап, аны менен абаны кандырат;
• Көп жылдык чөптөрдү себүү менен кыртыштын бузулушунан сактайт;
• Эңкейиште айдоо: суу агып кетпей, топуракка сиңип кетет

Корутунду: топурак тирүү организмдердин, негизинен өсүмдүктөрдүн таасири астында пайда болот жана өнүгөт. Ал биздин планетанын жашоосунда өзгөчө роль ойнойт - топурак жансыздан жандууга өткөөл звено болуп саналат.

1-тажрыйба

Топуракта аба бар.

• бир стакан суу алып, кургак топурак бир кесек ыргытабыз. Сиз эмнени көрүп жатасыз?

2-тажрыйба

Топуракта суу бар.

Топуракты бир аз жылытып алалы. Топурактын үстүнө муздак айнек орнотобуз. Сиз эмнени көрүп жатасыз?

3-тажрыйба

Тоупракта гумус бар

• Биз топуракты жылытууну улантабыз. Сиз эмнени көрүп, эмнени угуп жатасыз?
• Топурак үстүндө түтүн чыгып, жагымсыз жыт тарайт.

4-тажрыйба

Топуракта чопа жана кум бар

Чириндисинин баары күйүп кеткен кальциленген топуракты бир стакан сууга куюп, аралаштырыңыз. Бир нече убакыт өткөндөн кийин, чөкмө түбүндө пайда болот. Сиз эмнени көрүп жатасыз?

5-тажрыйба

Топуракта туздар бар

• Топурак жайгашкан сууну чыпкалап көрөлү. Стаканга бир нече тамчы тамызабыз. Стаканды оттун үстүнө кармайлы. Суу тез эле бууланып, айнектин үстүндө ак жабын калды.
• Топурак жайгашкан сууну чыпкалап көрөлү. Стаканга бир нече тамчы тамызабыз. Стаканды оттун үстүнө кармайлы. Суу тез эле бууланып, айнектин үстүндө ак жабын калды.

Үйгө тапшырма: «Топурак – жер планетасынын эң чоң байлыгы» деген темада эссе жазуу