Transpiratsiya jarajayniga tashqi muhit omillarining ta’siri. O`simliklarda suv balansi va so`lish

Mavzu: transpiratsiya jarajayniga tashqi muhit omillarining ta’siri. O`simliklarda suv balansi va so`lish

O`simlik tanasida suvning bug`lanishini kuzatib bo`lmaydi. Suvning big` holiga kelishi fizik jarayon bo`lib uning o`simlik tanasidan bug`lanishi esa organizm uchun xos fizalogik jarayon hisoblanadi. Bunga transpiratsiya jarayoni deyiladi.O`simlik tanasidan suv bir tekis bug`lanmaydi avvalo ko`proq bug`lanadi keyinchalik tempratura ko`tarilishi bilan bargdagi og`izchalar (hujayralar suvsizlanib) yopilib qolishi tufayli bug`lanish sekinlashadi.

Transpiratsiya jarayonining ahamyati quyidagilardan iborat.

• A) Suv va suvda erigan moddalarni o`simlikning yuqorida joylashgan organlariga yetkazib beradi.
• B) Fotasintez jarayonining to`xtovsiz davom etishini ta`minlaydi, transpiratsiya jarayoni tufayli barg og`zchalari ochiq bo`lib, uning to`qimasiga CO 2 gazi o`tishiga imkoniyat yaratiladi.

• C) Tashqi muhitga nisbatan o`simlik tana tempraturasining ancha past bo`lishi tufayli uning kuchli quyosh nuri ta`siriga bo`lgan bardoshliligi ortadi.
• D)Fernentlarning jadal ishlashi , moddalarning harakatlanib turishi nafas olishning narmol o`tishi o`simlik to`qimasida suvning yetarli bo`lishi transpiratsiyaga bog`liq

Barg og`izchalari

O`simlik tanasidan bug`langan suvning ko`p qismi bargda joylashgan og`izchalar orqali tashqi muhitga chiqadi .O`simlikning yashash sharoiti va turiga qarab og`izchalar bargning ustki va pastki(orqa) tomonida joylashgan bo`ladi. O`rta hisobda 1mm.kv sathida 50-500 donagacha barg og`izchasi joylashadi.

Barg og`izchalari loviyasimon hujayralardan tashkil topgan.

Suv o`simlikning barg epidermis hujayralari va barg joylashgan og`izchalari orqali tashqi muhitga chiqarilsa ya`ni bug`lantirilsa og`izchalar orqali bo`ladigan transpiratsiya deyiladi. Agar suv barg epidermis hujayralarining kutikula qavati orqali bug`lantirilsa kutikulyar transpiratsiya deyiladi.Yosh o`simliklarda kutikulyar transpiratsiya kuchli bo`ladi, so`ngra barg epidermis kutikula qavati qalinlashgachog`izchalar orqali bo`ladigan transpiratsiya kuchayadi.

Barg og`izchalari orqali bo`ladigan transpiratsiya jarayoni ikki fazadan iborat: Birinchi fazada mezofil hujayralari suv bug`iga aylanib , hujayra oraliq bo`shliqlarida to`planadi. Ikkinchi fazada esa shu bug` holidagi suv og`izchalar orqali diffuzyalanib tashqi muhitga chiqariladi.

Transpiratsiya jadalligi

• Transpiratsiya jarayonining kuchli yoki sust bo`lishi havo namligiga bog`liq ya`ni havo namligi ko`p bo`lsa transpiratsiya jadalligi sekinlashadi, namlik kamayganda transpiratsiya jadalligi keskin oshadi

Transpiratsiya jadalligiga yorug`likning ta`siri katta, O`silik qorong`ulikdan yorug`likga olib chiqilsa, uning transpiratsiya jadalligi 30%-40% tezlashadi quyosh nuri bevosita o`simlikga tushirilsa Transpiratsiy jarayoni yanada kuchliroq o`tadi. Kuchli shamol ta`sirida ham transpiratsiya jadalligi kuchayadi.

Transpiratsiya jadalligi sitoplazmaning o`tkazuvchanligiga, qoplovchi to`qimalarning tuzilishiga, og`izchani qamrab turuvchi hujayralarning jadalligiga va kalloidlar tomonidan suv malekulalarini bog`lab turadigan kuchga bog`liq

• O`simliklarning tuproqdan suv qabul qilishi, uning ildiz, poya va barg orqali yer ustki organlariga yetkazib, bug`lantirib turishi o`simlikning suv balansini tashkil etadi

O`simlik to`qimasidan bug`lantirilgan suv miqdori qabul qilingan suv miqdoridan ko`p bo`lsa suv tanqisligi paydo bo`ladi. Suvning o`simlik tanasi orqali to`xtovsiz xarakatlanib turishiuchun suv tanqisligi 5-10 % dan oshmasligi kerak. Agar tuproqda namlik kamayib ketsa, suv tanqisligi 25 % gacha ko`tariladi. Nnatijada o`simlik so`liydiuning o`sishi va rivojlanishi sekinlashadi.

O`simliklarda suv tanqisligi ikki xil ko`rinishda bo`ladi:

Vaqtinchalik so`lish

Uzoq davomli so`lish

• Bunda transpiratsiya jarayonida sarflangan suv miqdori ko`p bo`ladi ildizlar suvni yetkazib ulgirmaydi.Oqibatda to`qimalarigina emas balki o`simlik poyalari ham so`lib qoladi

• Bunda o`simlik barglarigina so`liydi, poyalari esa turgor xolatini saqlab qoladi. Bunday o`simliklarda kundizi xosil bo`lgan suv tanqisligi ertalabgacha qoplanadi

O`simliklar suvga bo`lgan talabiga ko`ra quyidagi guruhlarga ajratiladi: Bular: Gidrofitlar Gigrofitlar Mezofitlar Kserofitlar

Gidrofitlar bu guruhga kirgan o`simliklarning xayot jarayonlari suv ichida davom etadi. Gidrofitlar suv yuzasida, suv ichida osilgan xolda suv ostidagi buyumlarga yopishib ildiz va rizoidlar yordamida suv ostiga o`rnashib hayot kechiradi.

Gigrofitlar suv bosgan dalalarda botqoq yerlarda daryo va ko`l qirg`oqlarida hayot kechiradigan o`simliklar kiradi. Masalan qamish, shakarqamish, va madaniy o`simliklardan sholini ko`rsatish mumkin. Mezofitlar Suv bilan yetarli darajada ta`minlangan madaniy o`simliklardan g`o`za, karam, kartoshka, va boshqalarni ko`rsatish mumkin.

Kserofitlar qurg`oqchilikga chidamli bo`lib ular cho`l va quruq dashtlarda xayot kechirishga moslashgan. 4 ta turga bo`linadi: 1. Sukkulentlar 2.evkserofitlar 3.Gemikserofitlar 4.Efemeroidlar

E`tiboringiz uchun raxmat