"Тундук Тянь-Шань".

Тундук Тянь-Шань

Сабактын максаты:

• Тундук Тянь-Шандын физикалык-географиялык абалы жана тоолору, ѳрѳѳндѳрү жѳнундо маалымат аласынар.
• Карта менен иштоо, ой жугуртуу,эске тутуу кондумдорун онуктурушот.
• Жаратылышты сактоого алардын коздун карегиндей сактоого тарбия аласынар.

Дал келтир

• Какшаал
• Кыргыз Ала-Тоо
• Талас Ала-Тоо
• Кунгой Ала-Тоо
• Чон-Алай
• Тескей Ала-Тоо
• Сары-Жаз
• Иле Ала-Тоо

• Каракол
• Талгар
• Жениш
• Семёнов
• Чок-Тал
• Ленин
• Батыш Аламудун
• Манас

Гладиатордун кылычы

10

1

5

9

4

2

6

3

8

7

Жаны тема:

• Тундук Тянь-Шань аты корсотуп тургандай, Кыргызстандын тундук жагын ээлеп жатат. Ал тундугунон жана батышынан мамлекеттик чек ара, туштугунон табигый чектер- Кунгой Ала-Тоосунун, Кыргыз Ала-Тоосунун жана Талас Ала-Тоосунун суу болгучтору менен чектешет.
• Жалпы аянты 26 мин км 2ге жакын. Чыгыштан батышка 535км, эн кенири жери 105км Чуй ороонундо. Эн бийик жери Батыш Аламудун чокусу4895 м. Эн жапыз жери Камышановка кыштагына жакын 530м.

Т үндүк Тянь-Шандын ѳрѳѳндѳрү

• Талас ѳрѳѳну
• Чуй ѳрѳѳнү
• Кемин ѳрѳѳнү

Чоң Кемин өрөөнү - Күңгөй жана Иле Ала-Тоолорунун ортосунан орун алган. Уз. 120 км, туурасы 1-10 км, өрөөндүн башы (чыгышы) Кемин-Челек тоо тоомуна такалып, аягы (батышы) Чүй өрөөнү менен туташат. Түндүк-батышынан Кемин тоосу менен чектешет. Деңиз деңгээлинен бийиктиги 1340 жден (Чоң Кемин суусунун чаты) 3200 мге чейин (Ак-Суу жана Челек сууларынын кошулган жери). Рельефи бардык жерде бирдей эмес. Жинди-Суудан чыгышты карай аянты 406 км2 келген байыркы мөңгүнүн аракетинен пайда болгон тепши сымал өрөөн - Көк-Ойрок (уз. 35 км, туурасы 0,5-1 км) жайгашкан.

Чүй өрөөнү — Түндүк Теңир-Тоодогу ири өрөөн . Түштүгүнөн Кыргыз Ала-Тоосу , түндүгүнөн Чүй Иле тоолору менен чектелген. Чүй дарыясынын ортоңку агымында жайгашып, түштүк чыгыштан түндүк батышка 250 км аралыкка созулат. Аянты 32 миң км2. Өрөөндүн чыгыш жагы кууш (10–12 км) жана туюк келип, Боом капчыгайы аркылуу Ысык-Көл өрөөнү жана Ички Теңир-Тоо менен байланышат. Батышы жазы (90– 100 км) жаанчык келип, бара бара Казакстандын Моюнкум чөлдөрүнө өтөт

Талас Ала-Тоосу – Түндүк Теңир-Тоодогу ири кырка тоо. Кыргыз Ала-Тоосунан Корумду суусу аркылуу бөлүнүп, кеңдик багытта батышты карай Каратоого (Чакпак ашуусуна) чейин созулуп жатат. Уз. 260 км, эң жазы жери 40 км. Орт. бийикт. 3930 м, эң бийик жери – Манас чокусу (4482 м). Суу бөлгүчү аскалуу, кыр чокулары пирамида сымал. Рельефтин альп, эрозия, эрозия-аккумуляция типтери калыптанган. Капталдары асимметриялык түзүлүштө. Тескей беттери (түн.) жазы, күнгөйү (түш.) тик, кыска. Түн. капталы Күркүрөө, Карабуура, Үрмарал, Бешташ, Калба, Үчкошой ж. б. Суулардын капчыгайлары ж-а өрөөндөрү м-н тилмеленген. Ашуулары: Өтмөк (3330 м бийикте), Беш-Таш , Кара-Буура . Түн.-батыш бөлүгүнөн түн., түн.-чыгышты карай Арчалуу (3377 м), Үчбулак (3469 м), Бакайырчоку (4451 м), Көккыя (3140 м) тоо тармактары таркалат. Түш.-чыгышта Италбарс (2293 м), Башка-суу (2565 м), Арпатектир (3206 м) ж. б. Тоо тармактары созулуп жатат

Кыргыз Ала-Тоо, тоо – Түндүк Теңир-Тоодогу ири кырка тоо. Ысык-Көлдүн батышындагы Кызыломпол тоосунан Тараз шаарына (Казакстан) чейин кеңдик багытта созулуп жаткан ири жана татаал антиклинорий. Чүй өрөөнүн  Талас ,  Суусамыр ,  Кочкор өрөөндөрүнөн бөлөт. Узундугу 454 км, эң жазы жери 40 км. Орт. бийикт. 3700 м, эң бийик жери 4895 м (Батыш Аламүдүн чокусу). Чыгыш тарабында чокулары 4000 мден жогору. Түштүк капталынан Төөашуунун тушунда Талас Ала-Тоосу, Ысыката ашуусунун тушунда Карамойнок тоосу айрылат.

Талас Ала-Тоосу  –  Түндүк Теңир-Тоодогу  ири кырка тоо.  Кыргыз Ала- Тоосунан  Корумду суусу аркылуу бөлүнүп, кеңдик багытта батышты карай Каратоого (Чакпак ашуусуна) чейин созулуп жатат. Уз. 260 км, эң жазы жери 40 км. Орт. бийикт. 3930 м, эң бийик жери –  Манас чокусу  (4482 м). Суу бөлгүчү аскалуу, кыр чокулары пирамида сымал. Рельефтин альп, эрозия, эрозия-аккумуляция типтери калыптанган. Капталдары асимметриялык түзүлүштө. Тескей беттери (түн.) жазы, күнгөйү (түш.) тик, кыска. Түн. капталы Күркүрөө, Карабуура, Үрмарал, Бешташ, Калба, Үчкошой ж. б. Суулардын капчыгайлары ж-а өрөөндөрү м-н тилмеленген. Ашуулары:  Өтмөк  (3330 м бийикте),  Беш-Таш ,  Кара- Буура . Түн.-батыш бөлүгүнөн түн., түн.-чыгышты карай Арчалуу (3377 м), Үчбулак (3469 м), Бакайырчоку (4451 м), Көккыя (3140 м) тоо тармактары таркалат. Түш.-чыгышта Италбарс (2293 м), Башка-суу (2565 м), Арпатектир (3206 м) ж. б. 

Кыргыз Ала-Тоо

Талас Ала-Тоо

«Сыйкырдуу тамга» Т, К, С. Тоо- Ѳрѳѳн- Дарыя- Шаар- Кыштак- Тоо чокусу-