Муниципальный битеу билим бериу учреждения
« Дальний элни битеу билим бериучю орта школу»
Къулийланы Къайсынны поэзиясы.
(6 классда малкъар литературадан дерс)
Дальний элни орта школуну устазы
Къумукъланы Ф.М.
2017ж.
Дерсни темасы: Къулийланы Къайсынны поэзиясы.
Къонгур къая кек кырдык болуп да
Келгенме, поэзия, мен санга…
Къулийланы Къ. ( 2 слайд)
Дерсни мураты: Къулийланы Къайсынны чыгъармачылыгъыны юсюнден сабийлени билимлерин теренлеу. Ата журтха сюймекликлерин кючлеу, анагъа, тиширыугъа, табийгъатха хурмет берирге, бир бирни сюерге, адамлагъа, жерге, шуёхлукъгъа, тенгликге сакъ болургъа кёллендириу.
Дерсге керекли затла: китап, Къайсынны сураты, компьютер, сабийлени дефтерлери.
Дерсни барыуу:
Саламлашыу
Дерсни темасы бла ишлеу
Устаз:
Санга алгъыш эте, чыгъама танга,
Сени унутурча кюн туумаз манга.
Буз кибик суукъ сууларынгдан къандым,
Сени тансыкълап, жилядым, къууандым.(3 слайд)
Сабийле, биз бюгюн халкъыбызны кесини чыгъармалары бла атын битеу дуниягъа айтдыргъан малкъар халкъны ийнагъы Къулийланы Къайсынны жашау эм чыгъармачылыкъ жолуну юсюнден ушакъ дерс ётдюрлюкбюз. Сиз бусагъатда «Туугъан жериме» деген назмусуну кесегине тынгыладыгъыз. Къаллай уллу магъана барды аны хар сёзюнде. Поэтни жашау эм чыгъармачылыкъ жолуну, биз аны алай багъалы нек кёргенибизни юсюнден сёлешейик.
1 чи Окъуучу:
Къулийланы Къайсынны жашау эм чыгъармачылыкъ жолуну юсюнден къысха билдириу.
( 1917 жылда 1-чи ноябрьда Огъары Чегемде туугъанды. Атасы Шуа, Чегем ауузунда айтылгъан уучу, кеси къыйыны бла жашагъанды. Анасы Юзейирхан, Бечелланы Бызанкны къызы, кёп сабийли уллу юйдегиде ёсюп, жашау тиричиликге къаты тиширыу болгъанды. Эри эртте ёлюп, сабийлери бла кеси къалгъанда да, жунчумай, тарыкъмай, къызларын, жашларын адепли, саулукълу ёсдюрюргенди. Кайсын беш-алты жыллыкъ заманында, жайракъ атха минип, уллу жашлагъа тенг болуп, "чаришге" да аз кирмегенди. Кеси алай эсгере эди: "Мен ат жалкъасына алай къаты жабышыучу эдим. Жыгъылсам, аны жалкъасындан ууучум бла бир алмай тюшмез эдим, аны себепли "ат сингир" деп атагъан эдиле манга". Къабарты-Макъарны сыйлы поэти, республикабызны эм Лениничи саугъаланы лауреаты, он жылындан назмула жазып, 17-жыллыгъындан а басмаланып башлагъан эди.)(4 слайд)
2 –чи Окъуучу:
30-чу жыллада Къайсынны биринчи назмулары чыгъа башлайдыла. 1935-чи жылда аны Москвада Театр санатны къырал институтуна окъургъа жибередиле. 1940-чы жылда окъууну бошап, Москвадан къайтады. Педагогика техникумда устаз болуп ишлеп башлайды. Ол жыл "Салам, эрттенлик" деген биринчи китабы чыгъады. (5 слайд)
3 –чи Окъуучу:
1940-чы жылда Къайсын аскерге чакъырылып, парашют бёлюмде къуллукъ эте тургъанлай уруш башланады. Ол, арсарсыз, урушха киреди. Фашистлеге къажау къыйын сермешледен биринде ауур жаралы болуп, госпитальгъа тюшеди. Чувашияда Чебоксары шахарда жараларын бакъдырып, сау болуп, биягъы фронтха къайтады. Поэт урушну жоллары бла кеси ётгени себепли, аны башха жазыучуладан керти, ачыкъ кёргюзтгенди. Ол урушну зараны къуру адамлагъа жетип къалмай, табийгъатха, жаныуарлагъа, къанатлылагъа да жетгенин суратлайды. "Урушну суратлары", "Эшитигиз, таулула","Уллу жигитлик", "Сермешни аллында", бютюн да "Перекоп" бла "Сиваш" деген назмулары сыйлы жерни аладыла. Къайсын кесини "Перекоп" деген циклына Н.Тихоновну "Но мёртвые, прежде чем упасть, делают шаг вперёд" деген сёзлерин эпиграфха алгъанды. Ол фикир керти болгъанына Перекоп бла Сивашны жигитлери да шагъатдыла. (6 слайд)
Устаз:
Уруш деген бетсиз, кюйсюз бла тюбегенме
Мен бюгюн бетден бетге.
Жан жанымда кырдыкланы къучакълап,
Жаш тенглерим жыгъыладыла жерге…(7 слайд)
- деп Къайсын кесини поэзиясы бла жашауну, от кюнлени байламлыкъларын тынгылы ангылатханды.
Окъуучу:
Бу къолларым бла асырагъанма
Къазауатда жоюлгъан солдатланы,
Боз кюнлерине да кёп къарагъанма
Кёзиусюз жукъланып къалгъан отланы…(8 слайд)
Устаз:
Урушну къыйынлыгъындан къутулгъунчу бизни халкъыбызгъа энтта бир къыйынлыкъ келди. Сегизинчи мартны эрттенлиги!...Сабыр тынчлыкъны бузгъан къара эрттенлик!...
Къызгъан темир кибик сёзле бла да,
Къурч къамача кирлик сёзле бла да,
Айталмазса ачыуун ол кюнлени,
Жерге кебин салынмай киргенлени!(9 слайд)
Устаз:
Поэтни кёп чыгъармалары башха тиллеге кёчюрюлгендиле, аны сёзлерине кёп композиторла жырла жазгъандыла
Къайсын хар айтхан сёзюне окъуучусу ийнаныр, андан бир затха юйренир,
аз-кёп болса да бир хайыр алыр деген умут бла жазгъанды. Аны себепли, поэтни хар сёзю, хар назму тизгини бизни барыбызгъа да дерсди.
Окъуучу:
Къулийланы Къайсынны саугъалары:
– Къабарты – Малкъарны халкъ поэти – 1966 ж. «Жаралы таш » деген китабы ючюн РСФСР-ни М.Горький атлы саугъасына; 1974ж. «Жер китабы» ючюн СССР-ни къырал саугъасына; 1985 ж., ол дуниядан кетгенден сора, «Адам. Терек. Къанатлы.» деген назму китабы ючюн Ленинчи саугъагъа тийишли болгъанды. Къайсынны назмуларын биз бек сюйюп окъуйбуз, аланы терен магъаналарына сейир этебиз, къууанабыз.(10 слайд)
Устаз:
Сабийле, бусагъатда уа жазыу ишчик толтурайыкъ. « Къайсыннга сюймеклигим» - деген темагъа гитче сочинения жазыгъыз. (Жазып бошагъандан сора, жазыу ишлерин окъуйдула.)(11 слайд)
Устаз:
Къайсын - гитче халкъны поэтиди, битеу дуния поэзияны керти адамыды. Ол хар заманда кесини халкъыны атындан селешгенди, халкъы ючюн жашагъанды, жашагъанланы эм жашауну сюйгенди. Битеу адам улу аны чыгъармаларыны шаудан сууундан ичип къаннганды. Жашау бла Къайсынны поэзиясы бир бири бла къаты байламлыдыла. Къайсынны жазгъанлары ма аны ючюн ёмюрлюкдюле.(12 слайд)
(«Все еще впереди»- деген жыргъа тынгылайбыз).
Сау болугъуз, багъалы сабийле, манга болушханыгъыз ючюн.
III Юй иш.
Къулийланы Къайсынны кесигиз сайлагъан назмусун келден билип келирге.(13 слайд)
Хайырланган литература:
http://www.elbrusoid.org
http://biography.su
http://wreferat.baza-referat.ru
https://ru.wikipedia.org
2 423
25 668 
