Учебное методическое пособие по изготовлению цинавки

Ши т?рлері тарихымен танысу

Ши то?у – б?рын к?шпелі ж?не жартылай отыры?шылды?та тіршілік еткен Орта Азия халы?тарына ескі заманнан белгілі ?нер. Зерттеушілерді? айтуынша, ши орау ?нері ?те ерте заманда ХV ?асырдан бастап дамы?ан к?рінеді.  Иран, ?ытай, Мон?олия, Тибет, Ресей, Еуропа б?лігіні? о?т?стік шы?ысында, Орта Азия, Батыс ж?не Шы?ыс Сібірді? о?т?стігінде кездесетін ши ?сімдігі ?аза?станны? дала, ш?лейт айма?тарында, тау беткейлерінде, ?детте, су?а жа?ын жерлерде ?седі. ?ыста мал жайылымына таптырмас б?л ?сімдікті? саба?ын ?аза?тар ши то?у ?шін ?олдан?ан. Мірді? о?ындай т?п-т?зу, ?рі ?те берік келетін шиді? саба?ы т?рмыста орны ерекше материалды? бірі ретінде к?деге асты. Ыдыс-ая?, ?азан-оша?тан бастап, киіз ?йді? ??рамдас б?лігі ретінде, ?оршау ретінде де ?олданыл?ан ши о?ан салын?ан ?демі ою-?рнегімен, келісті бейне-суретімен ?й ішін де безендіріп т?ратын.

Негізінен ши б?йымын сырт?ы к?рінісіне ?арап, ?ш т?рге б?леді. Олар – а? ши, ораулы ши ж?не шым ши. ?аза? хал?ыны? т?рмыс-тіршілігінде б?л атал?андарды? ?р?айсысы ?з орнымен ?олданылады.

Киіз басу?а, с?згіге, мал сой?анда етті? астына салу?а, ??рт-ірімшік жаю?а ?ре ретінде, сондай-а? ?йді? т?бесін сыларда біркелкі тегіс, ?рі ы??айлы болу ?шін а? шиді ?олдан?ан. А? ши дегеніміз –?абы?ынан аршыл?ан, оралмай то?ыл?ан ши. А? шиді ?аза? «?ре ши» деп те ата?ан.

?н бойы т?тас оралмай, ?р жерінен аралатып оралатын шиді орама ши немесе ораулы ши деп атайды. ?р т?сынан ?рнек сала орал?ан б?л ши т?рі к?біне с?ндік ?шін ?олданыл?ан, я?ни ?й ішін безендіріп, ою-?рнекпен, т?рлі бейнемен суреттелген. Сондай-а? орама шиді шым шимен бірге киіз ?йді? керегесін айналдыра т?ту ?шін пайдалан?ан.

Біркелкі орал?ан ?рнекті шиді шым ши деп атайды. Б?л шиді кейде «жез ши» деп те атау ерте уа?ытта?ы жез орал?ан кезден ?ал?ан болса керек. ?н бойы ?рнектелген шым ши киіз ?йге, ас-су, ыдыс-ая? т?ратын жерге ?оршау ретінде пайдалан?ан.

А? ши, ораулы ши ж?не шым шиді? жасалу технологиясы.

?аза?ты? ?лтты? ?ол?неріні? ерекше бір т?рі — шым ши то?у. Шым ши то?уда, негізінен, оюды? композициялы? ??рылысты? ма?ызы ерекше. Б?л салада?ы ?аза? шеберлеріні? ?олданып ж?рген ?азіргі барлы? ою т?рлері композициялы? жа?ынан: жекелеген ж?не т?тас ою, бір беткей ?зынды? ою, екі жа?ты ?зынды? ою болып б?лінеді. Шым ши то?у ?нерінде кездесетін ?аза? оюларыны? ішіндегі жо?арыда?ы атал?ан жекелеген ж?не т?тас ою формасын «шаршы ою» деп те атайды. Шым ши то?уда геометриялы? ою элементтері ромбы, т?рт б?рыш, шаршыда?ы ж?лдыз, ?ш б?рыш, к?п б?рышты немесе с?йірлі б?рыштанып келген ромб т?різді болып келеді.