Үлгермеуші оқушымен жұмыс дәптері

Жеке оқушымен жұмыс

дәптері

1.СӨЗ БЕН МАҒЫНА

1.Лексика ғылымы нені зерттейді?

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2.Мағынасын жоғалтқан сөздерді тап.

Алма, дәптер, және, қағаз, сайын, көк, да, алтын.

____________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Мәтінді көшіріп жаз.

Жалқаудың жазасы

Баяғыда бір жалқау болыпты. Ол ештеңе істемейді. Ертеден кешке дейін әке-шешесі оны тамақтандырады. Баланы ешкім жұмсамайды. Жұмсағанда бәрібір жалқау істемейді. Баланы бәрі еркелетіп жүре береді. Жалқау орнынан мүлдем қозғалмайды. Бір орында тамақ ішеді, сол орнында ұйықтайды.

Бір күні баланың ата-анасы бір жаққа қыдырып кетеді. Баласын ертіп апарайын десе, жалқау бала көнбейді. Ол орнынан қозғалуға да ерінеді. Анасы баласына жалынады. Жалқау жүрмейді.

Әкесі мен анасы кетеді. Жалқау су ішкісі келеді. Анасын шақырады. Әкесін шақырады. Ешкім келмейді. Үйде ешкім жоқ еді. Жалқау бала даусымды еститін шығар деп, қатты айғайлайды. Даусы да шықпай қалыпты. Орнынан тұрайын десе, тұра алмайды. Өйткені қол-аяғынан күш кеткен. Денесін май басып кеткен. Өз аяғына күші жетпейді. Міне, жалқау болсаң, осылай қор боласың!

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. СӨЗДІҢ ТУРА ЖӘНЕ АУЫСПАЛЫ МАҒЫНАСЫ

1.Сөздің тура мағынасын қалай түсінесің?

______________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Мәтіннен ауыспалы мағынада тұрган сөздерді тап.

Қазақ тілі аса бай тіл, икемді тіл. Орамын, бұрамын тауып, қисынын, орайын келтіріп пайдалансаң бұл тілмен сурет салуға, тас қашап, ағаш, текемет оюға болады-ау. Бұл тілден май тамады десе де сияр.

_________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3.Мына сөздерден тура және ауыспалы мағынаны білдіретін сөз тіркестерін құра.

Жаңа, таяз, суық, жылы.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. КӨП МАҒЫНАЛЫ СӨЗДЕР

1.Өлеңнен көп мағыналы сөздерді тап.

Есік алды ор болды,

Үйдің алды жар болды,

Бай бетке қонды,

Кедей шетке қонды.

Етек-жеңім шолақ болды,

Киюге тоным жоқ-ақ болды.

____________________________________________________________________________________________________________________

2. Мына свздердің бастапқы және ауыспалы мағыналарына сөз тіркестерін құра.

Үлкен, жана, жақын, жеңіл.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Мәтінді көшіріп жаз.

Немересін сынау

Ертеде бір данышпан қария болыпты.

Қарт немересінің жолдасын көреді. Немересінің жолдасына әр түрлі тапсырмалар береді.

Сынайды. Қарт немересіне:

–       Жаман жігіт көрінбейсің, – депті. Немересі:

–       Ата, неге олай дейсіз? – деді. Атасы:

–       «Адамды досына қарап таны», – демей ме, халық мақалы.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. КӨП МАҒЫНАЛЫ СӨЗДЕР

1. Мына сөздерден көп мағыналы тіркестер құра.

Жол, ақ, кір.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Өлеңнен көп мағыналы сөздерді тап.

Екі күймек бір жанға әділет пе,

Қаны қара бір жанның жаны жара.

Ашиды жаның, қайнайды қаның,

Мінездерін көргенде... (Абай)

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3.Мәтінді көшіріп жаз.

Екі дос көше бойымен әңгімелесіп келе жатты. Оның біреуі Ернұр да,

екіншісі Абыз. Абыз аурушаң, көп жүгіре алмайды. Екеуі де сабақты жақсы оқиды.

Алдарынан ит шыға келді. Абыз:

-         Ернұр, қаш, ит келіп қалды, - деп қатты айғайлады.

Ернұр шыбық алып, итке қарсы жүрді. Ашулы ит Ернұрдың шалбарын жыртып тастады.

Үлкендер келіп, Ернұрды құтқарып алды.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

5. ОМОНИМ

1.Омонимнің анықтамасын айт.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2.Сөйлемдегі омоним сөздерді тап.

Күймеге Құнанбай қасына, Ызғұттыдан басқа, Ұлжан келіп отырды. Қасым айтпайтын сөзді қайным айтты.

(М.Әуезов)

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Мына сөздерге омонимдік мағына беретін сөйлемдер құра.

Ақтау, көктеу, түс.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

6. ОМОНИМ

1.Омонимнің көп мағыналы сөздерден айырмашылығын айт.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Төмендегі сөздерге омоним сөздер жаз.

Таң, қал, тақ, қаз.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________

3.Мәтінді көшіріп жаз.

Босқа өткен күн

Ермектің ағасына досы Марат келіп:

–       Менің бүгінгі күнім босқа кетті, – деді.

Досы кеткен соң Ермек ағасынан:

–       Күн қалай босқа кетеді? Барлық күн бірдей емес пе? – деп сұрады.

– Барлық күннің уақыты бірдей, – деді ағасы, – бірақ істелінген жұмыстары әр түрлі. Сол күннен бастап Ермек ұйықтардың алдында ағасына не жасағанын айтып:

–       Менің бүгінгі күнім босқа кеткен жоқ па? – деп сұрайды.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________________________________________________________

7. СИНОНИМ

1.Төмендегі сөздерге синоним болатын сөздерді жаз.

Ұстаз, ақын, үй, құрметтеу.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2.Синонимнің омонимнен айырмашылығы неде?

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3.Мәтіннен синоним сөздерді тап.

Адамның асқан сұлулығы - оның сезгіштігі, қарапайымдылығы, тілектестігі, ниеттестігі.

(В.А. Сухомлинский)

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

8. СИНОНИМ

1.Синонимніц омонимнен айырмашылығын түсіндір.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Төмендегі сөздерге синонимдік қатар құра.

Май, ас, қанағатсыз, халық.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________

3.Мәтінді көшіріп жаз.

Маңдай тер

Хамит атасымен әңгімелескенді ұнатады. Бақ ішінде жеміс егеді, шаршамайды.

-         Ата, маңдай тер деген не? – деп сұрады бірде Хамит.

Атасы ойланып қалды. Хамитпен тоғайға келді. Қолына күрек ұстатты:

-         Қане, екі-үш көшет қазып ал!

Хамит қатты терледі. Үйге келген соң да атасы үндемеді.

Күзде атасы Хамитті ертіп бақ ішіне келді. Қып-қызыл алманың біреуін үзіп, қолына ұстатты. Сондай дәмді!

- «Маңдай тер» деген осы, Хамитжан. Хамит атасын құшақтай алды.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

9. АНТОНИМ

1.Төмендегі сөздердің антонимдерін тауып жаз.

Суық, қатты, төмен, биік, жоқ.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2.Бір-біріне антоним болатын сөздерді орын-орнына қой.

Жаман, дос, жақсы, адал, қас, үлкен, арам, кіші, кең, жас, аз, ақымақ, ашық, ақылды, жабық, тар кәрі, көп.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3.Антоним болатын сөздерді тап.

Сөз бен қылық суық кеңілді жылытады, жылы көңілді суытады.

Сипақтап көп сөйлегенше, аз сөйле де дәл айт. (Ғ.Мұстафин)

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

10. АНТОНИМ

1.Омонимнен антонимнің айырмашылығын айт.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________

2.Төмендегі сөздерден антонимдік қатар құра.

Түзу, теріс, қалың, оң, араз, қисық, жұқа, тату, қатты, жыртық, жұмақ, бүтін, артық, қиын, кем, оңай.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3.Мәтінді көшіріп жаз.

Қайырымдылықтың құдіреті

Табиғат-Ананың Жер, Су, Ағаш деген үш ұлы болыпты. Олар өте ақылды, мейірімді екен. Табиғат-Ана бір күні ұлдарын шақырып алып:

- Адамдарға жақсылық еткен ұлыма үлкен сый тартамын, - деп уәде береді. Ұлдары анасының айтқанына қуанып, адамдарға жақсылық жасапты. Ұлдары:

- Апатай, сіздің сұлулығыңыздың сыры неде? – дегенде, Табиғат-Ана:

- Аяулы ұлдарым, бұның сыры - сендердің адамзатқа жасаған қайырымдылықтарыңда, - деп жауап береді.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________

11. ТАБУ

1.Табу дегеніміз не?

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2.Мына сөйлемнен табу сөздерін тап.

- Ойбай, Тентекжан, жүр, ауылдың адамдары жүгіріп келеді, - деп, шелегін жерден көтеріп-ақ алды.

(Б.Майлин)

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3.Төмендегі табу сөздер кімдерге арналғанын тауып жаз.

Ақылдас, тетелес, көзжақсым, еркебала, ортаншым, еншілес, кішкенем.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

12. ЭВФЕМИЗМ

1.Төмендегі сөздердің эвфемизмін тап.

Құрт ауру, қылтамақ, керең, мүгедек.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2.Сөз тіркестерінен эвфемизмді бір бөлек, дисфемизмді бір бөлек топтап жаз.

Аузы жеңіл, шірік неме, сылтып басады, жаман ит, кұлағы мүкістеу, нұры кеткен, жымсымасы бар, мес қарын, сасық ауыз.

Эвфемизм	Дисфемизм

3.Төмендегі сөздерді эвфемизмге ауыстырып жаз.

Өтірікші, сатқын, ұры, сұмырай, надан.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

13.ДИСФЕМИЗМ

1.Мәтіннен эвфемизм мен дисфемизмдерді тап.

Ағайын арасында аз үйлі кедей болғанмен, Айнабай деген - бірді-бірге соғып, екі елдің арасына от салып тұтандырып жүретін бір қызыл көзді бәле. Әлдеқалай бір жерде кездесе қалса, Күлзипа ұялып-қызарып, тәңірге жазады да қалады.

Қайнағаң ылғи айтад: «Осы ауылдағы бозөкпе жігіттерден келіндерім асыл, келіндерім қымбат,» - дейді. Бетім-ай, мына көргенсіз не дейді? Саған күлтектейтін заман бұл емес, күліңді аспанға ұшырамыз! Оңбаған шірік, сайтан сабағын оқып не болмақшы екен?

(Б.Майлин)

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2.Мына дисфемизмдердін синонимдерін тауып жаз.

Оңбаған, қайыршы, жалмауыз, кеңкелес, ұятсыз.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________

3.Мәтінді көшіріп жаз.

Мейірімді бала

Қытай жұртында ескі заң бар, біреуді алдаса, кісінің қолын кеседі. Бір адам осындай іспен кінәлі болыпты. Кінәлі адамның қызы әкесі үшін жауап беретіндігін айтады.

- Патша, - деді қыз, - менің әкем жазаға лайықты, сол үшін қолынан айрылу керек еді. Мінеки, әкемнің қолы, - деп өзінің қолын көтерді. Бұл қол – атамның қолы. Бірақ бұл қол бала-шағаны асырай алмайды. Осы нашар қолды кесіп, бала-шағаны асырайтын қолын атама қалдырыңыз.

Патша баланың мейірімділігіне риза болып, әкесін кешіріпті.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________

14. ТҰРАҚТЫ СӨЗ ТІРКЕСТЕРІ

1.Тұрақты тіркес деген не?

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Тұрақты тіркестердің мағынасын түсіндір.

Төбесі көкке жетті, жерге қар атты, жер-жебіріне жетті, түйені түгімен жұтқан, мұрнынан шаншылып жүр, көзін тырнап ашқалы.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3.Көп нүктенің орнына астындагы керекті сөздерді қойып, тұрақты тіркестер жаса.

Жерден жеті ... тапқандай, ит ... түрғысыз, ішкен ... бойына тарамады, көзіне көк ... үймелетті, қолынан ... елі тастамады.

Керекті сөздер: байласа, қоян, екі, асы, шыбын.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

15. ТҰРАҚТЫ СӨЗ ТІРКЕСТЕРІ

1.Төмендегі тұрақты тіркестердің мағыналарын түсіндір.

Мойнына бұршақ салып тігеді, бір тарының қауызына сыйғызды, діні қатты, отқа май құйды, жыртысын жыртты.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________

2.Көп нүктенің орнына керекті сөздерді қой.

Бет моншағы __________, қой үстінде бозторғай ___________, қара жер

хабар ___________, ақ сүтін ____________, жазған құлда шаршау _________.

Керекті сөздер: жұмыртқалады, үзілді, сауды, жоқ, бермесін.

3.Мәтінді көшіріп жаз.

Нағыз адам

Далада құдық бар. Оның қасында бір үй тұр. Ол үйде ата мен немере тұрады.

Бір күні арқан үзілді де, шелек құдыққа түсіп кетті. Немересі мен атасы шөлдеді.

Үшінші күні бір жолаушы келіп тоқтады. Шелегін алды, су алып ішті. Қалған суды төкті де, жүріп кетті.

–       Бұл қандай адам? – деп сұрады немересі.

–       Бұл адам емес, – деп жауап берді атасы.

Кешке бір жолаушы келіп тоқтады. Ол арбасынан шелек пен арқан алды. Су ішті. Арқаны мен шелегін құдыққа қалдырды.

–       Бұл қандай адам? – деп сұрады немересі.

–       Бұл - нағыз адам, – деп жауап берді атасы.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________

16. МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕР

1.Мәтелдердің тұрақты тіркестерге қандай ұқсастығы бар?

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2.Төмендегі мақал-мәтелдердің жалғасын жаз.

а) Ит тойған жеріне, ...

э) Ана сүтін ақтамағанды, ...

б) Ит үреді, ...

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3.Төмендегі мәтелдердің синонимдерін жаз.

а) Ұлық болсаң, кішік бол.

ә) Кісі елінде сұлтан болғанша, өз еліңде ұлтан бол.

б) Бұралқы ит үргенімен жағар.

в) Соқыр атқа қотыр ат үйір.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

17. МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕР

1.Көп нүктенің орнына тиісті сөзді қой.

а) Көз корқақ, _____________батыр.

ә) Әке – асқар _________________ ,

Ана – _________________бұлақ.

б) Тіспенен түйгенді _____________ шешеді.

2.Мақал-мәтелдің жалғасын тап.

а) Ананың көңілі балада,

.............................................

ә)Атадан жаман ұл туса,

Елінің малын жейді.

.............................................

.............................................

б) Аяғы жаман төрді былғайды,

.....................................................

в) Қайтып кірер есікті, ..............................

г) Көп түкірсе, ...........................................

3.Мәтінді көшіріп жаз.

Ғұлама ғалым

Ертеде бір ғұлама ғалым болыпты. Ол бір адамдардың байлықты жақсы көретінін байқады. Ғұлама ғалым айтты: «Сен ешқашан байлыққа жете алмайсың. Себебі адамда төрт байлық бар. Олар: денсаулық, білім, өнер, бақыт. Сендерде денсаулық бар. Денің сау болса, білім аласың. Ал білімің болса, сенде ақыл да, өнер де болады. Осылардың барлығының жемісін көріп, бақытты боласыңдар», - дейді.

____________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

18. СӨЗДІК ҚОР ЖӘНЕ СӨЗДІК Қ¥РАМ

1.Мәтіннен сөздік қорға жататын сөздердің астын сыз.

Музыканың негізгі мақамы адамның эстетикалық қажетін қанағаттандыру. Бұл поэзияға да ортақ қажет, өйткені тіл мен музыка тілі бір-біріне етене қатысқан кезде музыканың әсерлілігі арта түседі.

(Әл-Фараби)

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2.Мына сөздерден сөздік құрамға кіретін сөздерді тап.

Ана, парта, дос, адал, аялдама, кеден, баяндама, синоним, анықтауыш, сақа, тырма, кітап.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3.Мәтіннен сөздік құрамға кіретін сөздерді бір бөлек, сөздік қорға кіретін сөздерді бір бөлек жаз.

Біздің Қазақстанда өте сирек кездесетін элементтер бар. Асыл тастар қаншама! Меруерт, маржан, інжу, жақұт, гауһар - не керек, бәрі бар. Бұл жөнінен бар ғой, бұл жөнінен біздің Қазақстан бүкіл дүние жүзіне әйгілі.

(Т.Әбдіков)

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

19. КӨНЕРГЕН СӨЗДЕР

1.Жырдан көнерген сөзді тап.

Бадана көзді кіреуке

Жауға қарсы жетпеген,

Жел айырдың оғы өтпеген,

Сатуға басын сұрасаң,

Мың ділдә да жетпеген. («Ер Тарғын» жыры)

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2.Көнеріп барып қайта жаңарған сөздерді тап.

Бесік құда, барымта, қалыңмал, ораза, пітір, дуан, наурыз, хан, аламан, қазан айы, қызыл әскер, шиті мылтық.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3.Мәтінді көшіріп жаз.

Құрақ көрпе

Қарлығаштың үйіне ауылдан әжесі келді. Ол кісі жиналып қалған матаның қиықтарын көріп:

-         Мұны не істемексіңдер? – деді. Қарлығаштың апасы:

-         Қабылдау пунктіне өткіземіз бе, білмеймін.... – деді.

-         Мен құрақ көрпе жасап берейін, - деді әжесі.

Құрастырып, қиықтарды тіккенде әдемі «құрақ көрпе» болып шықты. Бұған апасы қуанып, әрі таңданып қалды.

-         Қалдықты да пайдаға жаратқан жөн! Үнемділік – үстеме дәулет, - деді әжесі.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________

20. ЖАҢА СӨЗДЕР

1. Төмендегі сөздерден жаңа сөздерді теріп жаз.

Мектеп, карта, телевизор, аялдама, кеден, өнеркәсіп, қағаз, оқулық, баспасөз, ғарыш, әмбебап, желтоқсан айы, сынып, қорғаушы, сұраныс, тапсырыс, асаба, оқушы, ұстаз.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________

2.Өлеңде жаңа мағынаға ие болган көнерген сөзді тауып, оның жаңа мағыналарына мысал жаз.

Бала болдың, жас болдың,

Жамандыққа ермедің.

Төре болдың, бас болдың,

Жалғандыққа ермедің.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Төмендегі сөздерден жаңа сөздерді теріп жаз.

Мектеп, карта, телевизор, аялдама, кеден, өнеркәсіп, қагаз, оқулық, баспасөз, ғарыш, әмбебап, желтоқсан айы, сынып, қорғаушы, сұраныс, тапсырыс, асаба, оқушы, ұстаз.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

21. ЖАЛПЫЛАМА ЛЕКСИКА

1.Төмендегідей сөздер қай тілден кірген?

Дүние, хабар, азамат, баға, сәби, ұлыс, нөкер, жасақ, қоян, құрылтай, бөшке, божы, бишік, барқыт сіріңке, шайнек.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________

2.Төмендегі диалект сөздердің әдеби баламасын жаз.

Нән, әйдік, шырпы, оттық, жуалдыз, чербек, борми, алажақ, бережақ, күн баю, айылдап келу.

Үлгі: жуалдыз - тебен ине.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3.Мәтінді көшіріп жаз.

Ғұлама адам

Ертеде бір ғұлама ғалым болыпты. Ол бір адамдардың байлықты жақсы көретінін байқады. Ғұлама ғалым айтты: «Сен ешқашан байлыққа жете алмайсың. Себебі адамда төрт байлық бар. Олар: денсаулық, білім, өнер, бақыт. Сендерде денсаулық бар. Денің сау болса, білім аласың. Ал білімің болса, сенде ақыл да, өнер де болады. Осылардың барлығының жемісін көріп, бақытты боласыңдар», - дейді.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

 

22. КӘСІБИ СӨЗДЕР МЕН ТЕРМИН СӨЗДЕР

1.Төмендегі сөздерден кәсіби сөзді бір бөлек, термин сөзді бір бөлек жаз.

Озон, футбол, режиссер, тарақ балта, керме ара, пышқы, шербек, синоним, архаизм, массаж, синус, косинус, жер суы, топырақ суы, сарын суы, қайтырма су, ызғар су.

Кәсіби сөздер	Термин сөздер

2.Термин сөздер қанша түрлі жолмен жасалады? Төмендегі сөздерді терминдердің жасалу түріне қарай ажыратып жаз.

Ғарыш, опера, карта, қондырғы, елтаңба, сынақ, роман, драма, физика, химия, бөлшек сауда.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________

3.Мәтінді көшіріп жаз. Мәтіннен термин сөздерді тап

Қолдан тоқылған жүн орамалға қанша оранса да, дірдектеп тоңып тұрған. Іңкамал апай география сабағында Индия жағалауларына жақын жердегі ғажайып Цейлон аралы туралы әңгіме айтып тұр. Мектеп картасында Цейлон құрлықтың емшегінен шалқар мұхитқа абайсыз тамып кеткен бір тамшы ғана сияқты.

(Ш. Айтматов)

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________

23. КӘСІБИ СӨЗДЕР МЕН ТЕРМИН СӨЗДЕР

1.Мәтіндегі термин сөздерді теріп жаз.

Белоктың құрамына азоты бар органикалық заттар жатады. Олардың құрамы өте күрделі және әр түрлі. Олар организмде аса күрделі қызметтер атқарады.

(Ә.Ізтаев, Б.Отыншиев)

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________

2.Төмендегі сөздерден балық шаруашылығына байланысты сөздерді бөлек, мақта шаруашылығына байланысты сөздері бөлек жаз.

Жылым, сүзекі, қауашақ, қоза, қозапая, қорма, шөктірме, көсектеу, шит егу, азна, күнжара.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________

3.Мәтінді көшіріп жаз.

Көл

Біздің ауылда көл бар. Ол кішкентай. Көл жағасы қамыспен қоршалған. Жағасында бақалар секіріп жүреді. Көлдің әр жерінде үлкен тастар да бар. Бұл кішкене ғана көл болса да, біздің ауыл үшін өте керекті су. Көлдің суы таза әрі тұщы. Біз көлге шомыламыз. Балалар көл жағасында жақсы ойнайды.

Су адам өміріне өте қажет. Адамға сусыз өмір жоқ. Су адамға тазалық береді. Су болмаған жерде тазалық болмайды. Сусыз жерде адамдар түрлі ауруларға ұшырайды. Сондықтан сулы жерлердің суын сақтап таза ұстау керек.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________

24. ТІЛ ДЫБЫСТАРЫ. ҚАЗАҚ ӘЛІПБИІ

1.Төмендегі әрбір сөзде қанша дыбыс, қанша әріп бар?

Астана, тәртіп, жазушы, алтыбақан, кітап, оныншы, нан, кесек, нәресте.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2.Қазақ тіліне тән дыбыстарды жаз.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

1.Төмендегі сөздерге тиісіпі дыбысты қой және сол сөздерге синоним сөздер жаз.

Үл...ілі, е...еу, қай...р, қор...ақ, жо...ары, мейірі...сіз, м...йдан.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

25. ДАУЫСТЫ ДЫБЫСТАР

1.Мәтіндегі дауысты дыбыстардың астын сыз.

Ұзақ жолды қысқарту үшін, айдалада жортқан Акан Мөңкеге неше түрлі қызықты ертегі, дастан, айтып, ара-тұра ән салып, кішіпейіл ақын баламен тең құрбысындай сыр шерткен. Ақтоқты, Ұрқия, Жамалдардың қайғысын айтып, ара-тұра күрсініп, жапанның сары даласында ұзақ мұңды күйге түскен. (С.Жүнісов)

2.Мәтіндегі жуан дауыстылардың астын бір, жіңішке дауыстылардың астын екі сызықпен сызып шық.

Ағайдың биыл отыз жеті мүшеліне толып, кемеліне келген кезі. Алтын зерлі айыр қалпақ пен өңіріне, жаға-жеңіне зер тұтқан жібек шапан тал бойына құп жарасып, тақ үстінде айбындап отыр. (Қ.Жұмаділов)

3.Мәтінді көшіріп жаз.

Оқушы Имаш үйінен шықты. Ол мектепке келе жатыр. Теміржол бойымен жүріп келеді. Кенет ол желінің үзілгенін байқады. Осы кезде алыстан поездың будақтаған түтіні көрінді. Имаш оны апаттан сақтамақ болды. Бала ақ көйлегін шешіп алды. Көйлегін бұлғап поезға қарсы жүрді. Машинист оны байқады. Поезд үзілген желіге жетпей тоқтады.

Апаттан сақтағаны үшін теміржолшылар Имашқа алғыс айтты.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

26. ДАУЫСТЫ ДЫБЫСТАР

1. Жуан және жіңішке дауыстыларды жаз.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2.Мәтіндегі сөздерді жақтың қатысына қарай және еріннің, езудің қатысына қарай топтап жаз.

Ісіңізге, еңбегіңізге, оқуыңызға нағыз адамгершілікпен кіріссеңіз, сөз жоқ, жеңіске жетесіздер. Сіздің мінез-қасиетіңізде адамгершілік бірінші болып орын алса, шыншыл, батыл, тиянақты, жігерлі және кішіпейіл адам болған болар едіңіз.

(Қ Сәтбаев)

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3.Өлеңнің авторы кім? «Отырардың күйреуі» деген тақырыпта әңгіме жаз.

Алты ай бойы ерлік салтқа орын берген Отырар,

Алты ай бойы алапатта жеңілмеген Отырар

Алты-ақ күнде жермен-жексен қирады.

Ақыл-ойын жалындатқан,

Өнер, ғылым шамын жаққан

Ұлы қала Азияның маңдайына сыймады.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

27. ДАУЫССЫЗ ДЫБЫСТАР

1.Мәтіннен дауыссыз дыбыстардың астын сыз.

Абай - өз заманының жаршысы. Оның шығармалары - сол заманның шежіресі. Оларда сол кездегі қазақ қауымының тұрмыс-тіршілігі барлық ерекшеліктерімен, тек өзіне ғана тән белгі-бедерімен, өзіндік бояу өрнектерімен мейілінше айқын да толық бейнеленген. Абайға баратын жол - ұзақ жол.

(Ж. Смагұлов)

2.Төмендегі сөздерге керекті дыбыстарды жаз және қандай дыбыс екенін айт.

Бота...өз, ше...ара, бейс...бі, қысты...үні, Жомарт...ек, қа...арман, гау...ар, Сар...арқа, ба...ыт.

3.Мәтінді көшіріп жаз.

Дәріден де күшті ем

Нағима апай бүгін ауырып отыр. Дәрігер шақыртқан жоқ. Сабақты тастап кете алмады. Балаларды ойлайды. Сабақта көңілсіз, үнсіз отыр. Балалар да мұғалімнің ауырғанын білді. Олар тыныш отыр. Мұғалімнің үстелінің үстіне біреуі алма, біреуі кәмпит, енді біреуі тоқаш, құрт қойып жатыр.

- Апай, мынаны жеңізші. Мүмкін, жазылып кетерсіз, - дейді балалар.

Нағима апай оларды құшақтап:

- Сендерге рақмет, балалар. Маған алма, кәмпит емес, сендердің түсінгендерің дәріден де күшті ем,- дейді.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________

__________________________________________________________

28. БУЫН. ТАСЫМАЛ

1.Төмендегі дыбыстардан буын құрайтын дыбыстардың астын сыз.

Д, қ, ө, ж, с, е, ш, і, т, з, ү, л.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2.Төмендегі сөздерді буынға бөліп жаз.

Қағаз, бүкіл, алтын, жаңа, мақта, көреген, тамыз, таныс, жайна.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3.Мәтіннен тасымалдауға болмайтын сөздердің астын сыз.

Қорқыт ата - кемеңгер, ойшыл, сазгер, қоғам қайраткері. Ол - Сыр бойындағы оғыз тайпаларын; шыққан тарихи тұлға. Оның Сыр өңірінен шыққаны айғақтармен дәлелденген. Профессор Ә.Қоңыратбаев 1986 жылы өлеңдерін қазақ тіліне аударып шығарды. Ғалым М.Байділдаев ардақты бабамыздың 20-дан астам күйін нотаға түсірген.

(«Қазақ әдебиеті» газетінен)

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

29. БУЫН

1.Төмендегі мәтіндегі сөздерді буынға бөліп жаз.

Мен жастарға: «Алдарыңда таудай талап тұр. Өмір үшін талмай ізденіңдер?» - дер едім. Жастары тоғышарлық, бойкүйездік дертінен аулақ, сергек, сезімтал болған жарасады. (Ғ.Мүсірепов)

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2.Тасымалдауға болмайтын сөзді және буынды тап.

Ата-ана, жасырынбақ, ат, шебер, бет, талап, көктем, көк, жаз, ай, жұлдыз, мол, айқын.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3.Мәтінді көшіріп жаз.

Ақтөс

Менің итім бар. Оның аты – Ақтөс. Ақтөс біздің үйдің бір мүшесі болып кетті. Ол - қазақы төбет. Оны атам алып келген. Ақтөс - менің бала күннен досым. Кешке дейін мен Ақтөспен аулада ойнаймын. Ол да мен секілді кішкентай. Ол өте ақылды. Атам Ақтөсті бала күннен үйретті. Ақтөсті жиі аңға алып шығады.

Ақтөс - менің балалығымның естелігі.

 ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

30.ТАСЫМАЛ

1.Төмендегі сөздерден ашық буынды тап.

Жазушылар, Алматы, кәсіпкер, ел, бала, жақын, тасымал, қырман, жемістер, алтын, қазық.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2.Дауыстыдан бастап тасымалдауға болатын сөздерді және тасымалдауға болмайтын сөздерді тап.

5 кг, ақ, 10 см, тай, сиыр, М.Әуезов, Қазақстан, жақ, кітапхана, жазық, жуық, қиын, тау.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3.Мәтіндегі сөздерді буын түрлеріне қарай талда.

Өзінің жазба сөзін саналы түрде және еркін пайдалану үшін, алдымен басқалардың жазба сөзіне түсіне білу өте қажет. Баланың сөз қоры жеткілікті болғанда ғана, өз пікірін айтып, басқалардың сөздерін дұрыс ұға алады.

(Т.Тәжібаев)

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

31. ҮНДЕСТІК ЗАҢЫ. БУЫН ҮНДЕСТІГІ

1.Буын үндестігі туралы айт және төмендегі сөздерді буынға бөл.

Жарнама, алма, тау, кұлын, жұлдыз, әке-шеше.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________

2.Жуан буынды сөзді бір бөлек, жіңішке буынды сөзді бір бөлек, аралас буынды сөзді бір бөлек жаз және мысал келтір.

Аймақ, жұмыс, Кішітау, бүйір, Жезқазған, геометриялық, қазіргі, сал-сері, географияда, оңтүстік, кездесулер, қыз-келіншек.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3.Мәтінді көшіріп жаз.

Нан қадірі

Әжем екеуміз көшеде келе жатырмыз. Жерде жатқан жарты күлше нанды көрдік. Әжем нанды алды. Оң қолының саусағын алдымен нанға бір тигізді, сонан соң маңдайына бір тигізді.

-Кейбір балалар нанның қадірін білмейді, - деді әжем ренжіп, нанды жерге лақтырып тастайды. Сосын әжем нанды алды. Қол орамалына орады. Екеуіміз үйге келдік. Әжем нанды қайда қоярын білмей, сәл ойланып тұрды да:

- Бұл нанды торғайлар жесін, - деп әжем нанды үгітті. Оны тақтайға салды. Нанды терезенің алдына қойды.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________

32. ДЫБЫС ҮНДЕСТІГІ. ОРФОГРАФИЯ МЕН ОРФОЭПИЯ

1. Мына сөздердің айтылуын жаз.

Көзқарас, шекара, бейсенбі, білекте, қашса, шашса.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Төмендегі сөздерден айтылуы бойынша жазылған сөзді тап және оны дұрыс жаз.

Қонысбай, дүйсембі, сенбі, жұмышшы, бірқатар, сүссе, Жүсіппек, жасса, балмұздақты, Талдығорған, әлдегім, Меңдіқүл.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Мәтінді буын және дыбыс үндестігіне қарай талдап шық.

Дене шынықтыру жаттығуларымен шұғылдансаң, дәріге пысқырып та қарамайсың. Дене шынықтыру жаттығулары әр адамның жасына, әл-қуатына сәйкес әрқилы болу қажет. Орта жастағыларға салт атпен қыдыру тиімді болса, күш-қуаты кеміген кекселерге жаяу жүргені пайдалы. Сондай-ақ бозбалаға қолайлы тағам қарттарға зиянды болуы ықтимал.

(Ибн Сина)

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

33. ЕКПІН ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ

1.Мына мәтіннен сөз екпінін тап.

Жастардың бүгінгі міндеті - оқу, білім, тәрбие жұмыстары. Сондықтан, жастардың жалпы назары мектепке аударылуы керек.

(Ғ. Мұратбаев)

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2.Төмендегі шешендік сөзден ой екпінін тап.

Бостандықтың қадірін

Жабылғанда білерсің.

Қалтандағы ақшаңды

Қағылғанда білерсің.

Денсаулықтың қадірін

Ауырғанда білерсің.

Ақ бетіңнің қадірін

Қан кеткенде білерсің. («Шешендік сөздер»)

3.Мәтінді көшіріп жаз.

Мейірімді аңшы

Ерлан жетінші сыныпта оқиды. Ол аң аулағанды жақсы көреді. Нұржан өзінің жаңа тымағын киіп, Ерланға мақтанады. Нұржан:

- Әкем қоян атып әкелді. Әжем қоянның терісінен тымақ тігіп берді,- дейді. Ерлан оған қатты қызығады. Қоян ұстап алғысы келеді. Ерлан талдардың арасына тұзақ құрады. Таңертең ерте тұрып тұзаққа барады. Тұзаққа екі қоян түсіпті. Ерлан қатты қуанады. Қояндар қорқып, Ерланға қарап отыр. Ерлан оларды аяп кетеді. Тұзақты қиып жібереді. Қояндар қаша жөнеледі. Оған Ерлан да қуанады. Өзінің үлкен жақсылық жасағанын сезінген сияқты.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

34. СӨЗЖАСАМ

1.Туынды сөздердің түрлерін ата.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2.Төмендегі сәздердің сыңарларын тап және қандай жолмен жасалғанын айт.

Мая-

Жалт-

Қалт-

Тақ-

Үлгі: асты-үсті.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3.Мәтінді сөздің жасалуына қарай талда.

Көшпелі сахаралықтың ішіп-жері де, киінері де малмен табылады, жанның тыныштығынан гөрі оған мал қымбат... Оның малды қалай қастерлейтінін, бала-шағадан бұрын осы мал амандығын сұрауының өзі-ақ парақ-парақ қып жазған түсіндірмелерден де артық дәлелдейді... Сәлемдесу дәстүрі халықтың сипатының бір белгісі сияқты. (Ш.Уәлиханов)

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________