«ұлттық өнерді ұлықтаған өрендер»

«ҰЛТТЫҚ ӨНЕРДІ ҰЛЫҚТАҒАН ӨРЕНДЕР»

Халық әртістері ағайынды Абдуллиндер атындағы Шығыс Қазақстан өнер училищесінің оқытушысы Рысханов Шалхар Рысханұлы

Музыка мамандығының кәсіби білім беру саласы әркезде тиянақты дайындықты талап ететіні белгілі. Орта арнайы оқу орындары саналатын музыка немесе өнер колледждері, сондай-ақ училищелері талапкерлерді қабылдау барысында олар таңдаған мамандықтарының сол уақытқа дейінгі дайындығына басты назар аударады. Емтихан байқау ретінде өткізіліп, мамандық пәнінен орындаушылық шеберліктерімен бірге музыкалық сауаттары, есту, есте сақтау қабілеттіліктері сыналады.

Бұл тарапта мектеп жасындағы балаларға қосымша білім беріп, шығармашылық дарындылықтарымен жұмыс жүргізетін балалар музыка мектептері (БММ) мен балалар өнер мектептері (БӨМ) қызметтерінің қажеттіліктері айқын екені сөзсіз.

Алпыс жылдық тарихы бар Халық әртістері ағайынды Абдуллиндер атындағы Шығыс Қазақстан өнер училищесі кәсіби мамандарды даярлауда облысымыздағы білім ордалары көшбасшыларының бірі ретінде осы түйткілді мәселені шешу барысында ауқымды жұмыстар жүргізуде. Облыс көлеміндегі мектеп ұстаздарына әдістемелік көмек көрсету, оқушыларына кәсіби бағдар беру ісін әруақытта маңызды санап, бұл тарапта қыруар шаралар өткізуде.

Оқытушылар құрамы консерватория, өнер институты мен академиясы сынды бірегей жоғары оқу орындарын тәмамдаған мамандармен жасақталған әлеуеті жоғары өнер училищесі өнерге бой ұрған оқушылардың талпынысын қолдап, болашағын музыкамен байланыстырғысы келген жас дарындар үшін зор мүмкіндік туғызып, оқу орнының қабырғасында 2000 жылы мамандандырылған 7, 8, 9 сыныптарын ашты. Еліміздегі атаулы білім беру мекемелерінің арасында алғаш жүзеге асқан бұл жоба өзінің барлық тараптан тиімділігін көрсетіп, білім сапасының жоғарылығын дәлелдеді. Ұстаздық еңбек жолымды тікелей осы арнайы сынып оқушыларымен бастағандықтан, мақаламның негізгі бөлігін жас өнер иелерімен жасаған жұмысыма арнаймын.

Аты атап көрсетіп тұрғандай мамандандырылған сыныпта жалпы білім беру пәндерімен қатар оқытылатын музыкалық пәндер барлық жүктеменің 30% құрап, оқушылардың таңдаған аспаптарын жіті меңгеріп, музыкалық білімнің бастапқы бөлігімен толық танысуын міндеттейді. Ескеретін жәйт: жоғарыда аталған сыныптарға оқушыларды қабылдау түрлі деңгейлі дайындықпен: БММ немесе БӨМ, яғни музыкалық сауаты бар; сонымен бірге дайындықсыз, жалпы білім беретін мектептерден қатар жүргізіледі. Негізгі міндет: үш жыл ішінде барлық оқушылардың білім деңгейін ортақ сатыға жеткізу. Бұл мақсат кәсіби біліктілік пен аса ыждаһаттылықты қажет етеді.

Музыка өнерінің құдіреттілігі сол: бұл қабілеттілік адам баласының біріне табиғи беріледі, бірін еңбекпен дарын иесі атандырады. Дегенмен, киелі өнердің тоқсан тоғыз пайызы еңбек, тек бір ғана пайызы дарындылықты талап ететінін өскелең ұрпақтың санасына сіңіруді ұстаз алғашқы сабақтан қолға алуы қажет. Өмірге енді өзіндік көзқарасын қалыптастыра бастаған өрімдей баланың дарындылығына дұрыс бағыт беріп, өнердің хас шебері атандыру ұлы жеңіспен пара-пар.

Мамандандырылған сыныпқа қабылданса да алғашқы уақытта көпшілік баланың бойында күдік пен сенімсіздік болатыны заңдылық. Жаңа ортаға бейімделу, жаңа пәндердің қосылуының кей уақытта кері әсері де көрініс тауып жатады. Бұдан басқа баласының музыкаға пейілі болмаса да жалпы мектептің жүктемесіне шыдамағандықтан ата-ананың қалауымен «дарыны бар сияқты» деп өздерін алдап, ой астарында уақыт оздыратындар да кездеседі. Сондықтан осы бастапқы мезеттегі ата-ана-оқушы-ұстаз арасындағы байланыстың нық бекуі талай істің ақ-қарасын ажыратады және дұрыс бағытқа кепіл болады. Әр оқушының мінез-құлқы мен жан-дүниесіне талдау жасау арқылы әрбіріне жеке байланыс орнатып, тұлға ретінде тәрбиелеу – мұғалімнің басты парызы. Оқытушы үшін маңызы зор тағы бір мәселе – дүниетанымы бір ортаға тоғысып, өзіндік пікірі қалыптасқан баланың ата-анасы қатарында сеніміне кіру. Сонда ғана оқушы абыройы мен беделі биік ұстазын пір тұтады. Сөз арасында айтып кеткен қабілеттілік ұғымы мамандық пәнінің оқытушысынан көрегендік пен ұтқыр ойларды және батыл шешімді талап етеді.

Уақыт талабына сай жаһандану дәуірі аталатын қазіргі ақпарат ғасыры білім берудің озық үлгілерін тауып, заманауи жаңашылдыққа ұмтылуға негіз болады. Сондықтан болар оқушы әр сабақтан тың дүниені күтеді. Кеңестік кезеңнен қалған сабақ берудің «академиялық» түрі біздің мамандығымызда қажеттілігінің шамалы екенін көрсетуде. Қазіргі кезде алдыңа келген әр оқушының білерін «сұрай» келумен қатар «сынай да» келетіні бесенеден белгілі. Тосын сұрақтарымен толық ақпаратқа қол жеткізер сәтінде мұғалімнің тосылып қалуы жеке басына ғана емес, жалпы ұстаз қауымына сын боларын әрбірі жете сезінгендері жөн. Бұл тұста ұстаздың басымдылығын көрсетер салмақты ойлары мен сауатты жауаптары болмақ.

Оқу бағдарламасын негізге ала отырып, тәжірибені өзіндік тұжырымдарыма сәйкестендіре келе, арнайы сыныптың әр оқу жылына жылдық жұмыс жоспарын құрамын. Соған сай, алғашқы жылы оқушыны аспапты меңгерудің негіздеріне баулысам, келесі жылында дәстүрлі күйшілік мектептерімен таныстырамын, ал соңғы оқу жылында оқушының кәсіби орындаушылық шеберлігін арттыруға көңіл бөлемін.

Аспапты алғашқы қолына ұстаған күнінен бастап әрбір шәкіртіме аспаптың тарихымен таныстырып, киелілігін дәріптеймін. Оқушылардың әрқайсысының талғамдарын дәл табу көздеген мақсатқа жетуге жасаған сәтті қадам деп есептеймін. Сабақтарды кезекті сынақ немесе емтиханға дайындықпен шектемей, оқушының өзіндік шығармашылық жұмыстарымен байланыстыру арқылы пәнге деген құштарлығын оятып, жаңа қырынан таныту – мен үшін толағай табыстарға бастама. Бүгінгі күнгі толассыз ақпарат арнасының пайдасы мен зиянының ара-жігін ажыратып оқушыға түсіндіру өзімдік ой-үдемнің кезектісі. Олай дейтінім, мысалы: күйлердің түпнұсқасын жеткізуші орындаушыларды тыңдау күй болмысын толық түсінуге септігін тигізсе; заманауи ағымға бұрмалап орындағандардың көпшілігі ұлттық өнеріміздің құндылығын түсіреді. Тағы тоқталар жәйіт, менің ойымша домбырашының орындау мәнері оның темпераментін анықтап, бүгінгі күнде орындаушылықтың жеңілтек түрі жастар арасында белең алып бара жатқанын баса көрсетуде. Оған батыстан келген қазіргі заманғы мағынасы жоқ музыкалық ағымдар басты ықпал етіп, електеушілік сипатты белең алдыруда. Оның алдын-алуда күйшілерден қалған алтын қордың пайдасы зор.

Дарынын қанаттандырып, қадамын ұштаған оқушыларды жеке орындаушылықпен бірге ансамбльдік, яғни топтық орындаушылыққа машықтандыру – шығармашылығымның тың бағытына бастау болды. Қызығы мен қиындығы мол осынау игі іс жаңа репертуарды жасақтауда, оқушылардың өзіндік таңдауларын қалыптастыруда бастамашылдық қасиеттерін арттырды. Бұл тарапта оқушылардың мамандығы бойынша аспаптарды меңгеруімен бірге, қажеттілік барысымен өзге де аспаптарда ойнауды игеруі олардың орындаушылық шеберліктерінің жоғары деңгейге көтірілгенін көрсетті. Тәлім алушылардың үздіктері ой жүйріктіктерін шыңдап, оқушы бола тұрса да шығармаларды ансамбльге өңдеумен шұғылданып, болашағынан зор үміттер күттіре бастады. Оқушылардың түрлі шараларда өнерін пысықтатып, ширыққандарын шын додаларда қосу мен үшін үлкен жігер мен шыдамдылықтың сыны болды. Бұл кезді де ұстаз мәрттігін «шытқа буатын» мезгіл деп атауға тұрарлық. Өйткені: «бәйгеге қосамын деп» ұтылған жағдайда шәкіртіңнің сағы сынып, көңіліне қаяу түсері шындық. Сондықтан оқушыға сол мезетте рухани қолдау көрсету ауадай қажет. Ең бастысы, өнер жолында жас буынды «жұлдыз» емес, негізгі мақсат - өнердің шынайы жанашыры ретінде тәрбиелеуді өзіме қағида санадым. Байқаған жанға бұл жерде оқытушы тек мұғалімдік рольді ғана емес, сонымен қатар, «психолог, бапкер, жанкүйер» тұлғасын сомдай білуі керек.

Уақыт ағымынан қалыспай осы қыруар шаруаның зор нәтижесін көру менің де бағыма бұйырған тарту деп санаймын. Ерен еңбекті еш етпей, талай байқау бәсекелерінде бақтары жанып, сан мәрте олжалы оралулары абыройымызды асырып, мәртебемізді көтерді. Елдің алғысына бөленіп, құрметтеріне ие болып жүрген М.Төреханұлы, Ж. Дәуітұлы, А.Акияшев және Е.Ринатов сынды шәкірттерімді әр кез мақтан тұтамын. Алдағы уақыт еншісінде сол тұғырдан түспей дәстүрлі жолды жалғастыру міндеті тұр.

Халқымыздың бағына біткен ұлы өнер – киелі күйшілік дәстүрі. Ғасырлар бойында қазағымның тарихын тартып, шерін тарқатқан ұлы дала сазы көбесі сөгітілмей елдің көшімен еріп, бұл ғасырға жеткені - өнердің мәңгілік екенін тағы бір мәрте дәлелдеді. Сол игі істі жалғастырып, ұлттық құндылығымызды ұрпаққа табыстау біз үшін аманат.