Упражнения по тувинскому языку на темы: Чүве ады, демдек ады, сан ады, наречие

Тыва Республиканың Ѳѳредилге болгаш эртем яамызы

Муниципалдыг бюджеттиг өөредилге чери

Кызыл хоорайның Лидия Сергеевна

Новикова аттыг 7 дугаар ортумак ниити билиг школазы

Мергежилгелер

Темазы: Чүве ады, демдек ады, сан ады, наречие

Тыва дыл болгаш англи дыл башкызы

Санаа Сай-Хонаш Валерьевна тургускан.

Сөзүглел

Муң тос чүс чээрби бир чылдың чазы Таңды-Уула сынының өвүр талазынга кедергей эрте дүшкен. Үш айның чаазы үнгелек чыдырда Шивиттиг хемниң Согуна-Тайга талазында белде аалдарның суксуну үзүлген. Чажыпкан тараа ышкаш, сайырлар аксында төөгү шагның өдек черлеринде аалдар хемче дарый көжер ужурга таварышкан.

Аскыр өөрү, үжен шаа чылгызын дагдан хемче киир сүрүпкенинден бээр үш-ле хонганда, анчыг медээ аалдардан аалдар чедир тарай берген. «Эрткен дүне Шивиттиг ооруу-биле хөй эвес санныг октуг-боолуг актар эрткен. Одарга чораан хойдан элээн кашты чыдазы-биле өттүр шашкылааш, кашты артып алганнар...» «Дидиртдидир» дээн чугаа хемни куду баткаш, өг бүрүзүн таварааш, Дус-Даанда кыштагларже чаңгыс-ла хүн иштинде четкен. Даван-даяа дозуңгаан, тургузу мунуп каапкан аъттар адаа-мадаа кылаштажып чораанын дыңнааш, Амырың чылгызын ончалаары-биле аъттаныпкан. Ол дүне актарның хонган черинге келген. Ында кара кулун кежин танып кааш-ла чүвениң байдалын билип каапкан. Амырыңның аскыр өөрү чылгызында богбаларындан эгелээш шупту чааш. Изин көөрге, улуг дыка-даа сывырташпайн, чадагай кажаага кииргеш, тудуп мунгулапкан болганнар. (Э. Донгак)

Чүве ады

Мергежилге 1. Бердинген сөзүглел иштинден укталган чүве аттарын ушта бижээш, оларның тургузуун бижимел-биле сайгарыңар. Чүве аттарының чогаадылга кожумактарын шын бижиирин чугаалаңар.

Мергежилге 2. Бердинген сөзүглелден чүве аттарын тыпкаш, олар домактың кандыг кежигүннери болурун чугаалаңар.

Мергежилге 3. Бердинген сөзүглелден чүве аттарын тывыңар. Оларның долу морфологтуг сайгарылгазын бижимел-биле кылгаш, тургузуун сайгарар.

Демдек ады

Мергежилге 4. Сөзүглелди номчуңар. Демдек аттарынга айтырыгларны салбышаан, домактың кандыг кежигүннери болурун тодарадыңар. Укталган демдек аттарының тургузуун тайылбырлаңар.

Мергежилге 5. Сөзүглелден демдек аттарын тыпкаш, олар кайы чадазында ажыглаттынганын тайыбырлаңар.

Мергежилге 6. Номчааш, дүжүрүп бижиңер. Дакпырлаан ажык эвес үжүктерлиг демдек аттарының адаан шыйып. Шын бижиирин тайылбырлаңар.

Сан ады

Мергежилге 7. Бердинген сөзүглелден сан аттарын тывыңар. Оларны бөлүк аайы-биле аңгылап ушта бижиңер.

Мергежилге 8. Сөзүглелден чоокшуладыр сан аттарын тывыңар. Олар кылдыныгның санын көргүзерде кандыг сөстер-биле каттышканын айтыңар.

Наречие

Мергежилге 9. Бердинген сөзүглелден наречиелерни тыпкаш, оларны утка болгаш тургузуг талазы-биле сайгарыңар.

Мергежилге 10. Сөзүглелден наречиелерни тыпкаш, олар кайы бөлүкке хамааржырын айтыңар.