Саха тылыгар аһаҕас уруок. 2 кылаас.
Учуутал: Басыгысова М. А. – 2 кылаас салайааччыта.
Темата: «Хоһулаһар бүтэй дорҕооннор».
Сүрүн сыала: саха төрүт тылыгар хоһулаһар бүтэй дорҕооннор баалларын билиэхтээхтэр. Хоһулаһар бүтэй дорҕооннору сатаан истэр, сөпкө этэр, суруйар үөрүйэхтэрин сайыннарыы. Тылга хоһулаһыыны, сэргэстэһиини була үөрэнии.
Ытык өйдөбүллэри иӊэрии түмүгэ (личностные результаты): төрөөбүт тыл төрүт айылгыта, үйэлээх үгэһэ, этигэн кэрэтэ норуот тылынан уус – уран айымньытыгар уонна тылыгар иӊмитин – сөӊмүтүн билэр.
Үөрэх сатабылларын сайыннарыы түмүгэ (метапредметные результаты): тылын сайыннарар сыалы – соругу таба туруорунар, сатаан былаанныыр, туох ханнык түмүккэ кэлиэхтээҕин быһа холоон билэр. Тугу билэрин – билбэтин өйдүүр. Бииргэ алтыһан үөрэнэр, үлэлиир араас ньыманы баһылыыр (пааранан үлэ). Кэпсэтэр үөрүйэҕин, кэпсэтии сиэрин тутуһар.
Тустаах үөрэх предметин үөрэтии түмүгэ (предметные результаты): сахалыы таба суруйар, сурук бэлиэтин быраабылатын билэр. Хоһулаһар бүтэй дорҕооннору сатаан истэр, сөпкө этэр, суруйар, булар, араарар. Саныыр санаатын сааһылаан, өйдөнүмтүөтүк, тиийимтиэтик этэр.
Уруок хаамыыта:
1. Киирии чааһа.
- Дорооболоруӊ, оҕолоор! Настарайыанньаҕыт хайдаҕый? Уруокка улэлиир турукка, бэлэмӊэ киирдибит дуо? Бүгүн биьиги уруокпутугар ыалдьыттар бааллар. Кинилэри кытта дорооболоһуоҕуӊ, истиӊ мичээрбитин бэлэхтиэҕиӊ уонна уруокка көхтөөхтүк кыттыыны ылыаххайыӊ. Сөбүлэһэҕит?
2. Барбыты хатылааһын.
- Саха тылыгар ханнык дорҕооннор баалларый?
- Аһаҕас дорҕооннору ааттаталааӊ.
- Аһаҕас дорҕооннор хас араастаахтарый? (Кылгас, уьун аһаҕас дорҕооннор уонна дифтонг)
- Бүтэй дорҕооннору ааттаталааӊ. [б], [г], [ҕ], [д], [дь], [й], [к], [л], [м], [н], [ӊ], [нь], [п], [р], [с], [һ], [т], [х], [ч].
- Бүтэй дорҕоон аһаҕас дорҕоонтон атына диэн туохха буоларый?
(Бүтэй дорҕоон аһаҕас дорҕоонтон атына диэн, этэргэ салгын иӊнэ – иӊнэ тахсар.)
3. Теманы, уруок сыалын таһаарыы.
Слайдаҕа ойуулары көрөн, тыллары таһаараллар. Тэллэй, хаххан, соттор, сибэкки, хаппах, икки, түннүк, сэттэ, баттах, халлаан.
- Бу тыллар тугунан бэйэ бэйэлэригэр маарынныыллар эбитий? (Хоһуласпыт бүтэй дорҕоонноох тыллар.) Бу тыллары тэтэрээккитигэр сүһүөхтээн суруйуӊ.
- Хайдах суруйдугут? (Дуоскаҕа суруйан көрдөрөллөр. Оҕо бэйэтин баҕатынан.)
- Көрүӊ эрэ, хоһуласпыт бүтэй дорҕонноргут хайаатылар? (Сүһүөхтүүргэ икки аӊы арахсар эбит…)
- Эһиги санааҕытыгар, бүгүӊӊү уруокка туох туһунан кэпсэтиэхпитий? Тугу гыныахпытый?
- Тугу билэн барыахтаахпытый дии саныыгыт? (Оҕолор бэйэлэрин санааларын этэллэр.) - - Туох сыалын бүгүӊӊү уруокка туруорабыт? (Бэйэлэрэ сыал туруораллар, сабаҕалааһыннарын этэллэр.)
4. Учебнигынан үлэ.
Кинигэбитин 26 страницаҕа арыйабыт, быраабыланы көрөбүт. Ким ааҕан иһитиннэриэй?
Эрчиллии 66, стр. 28. Оруолларынан ааҕаллар. Ханнык тылга сэргэстэспит уонна хоһуласпыт бүтэй дорҕоон баарын бэлиэтииллэр.
5. Пааранан үлэ. Бэриллибит текстан хоһуласпыт бүтэй дорҕоонноох тыллары булан, аннынан тардыӊ.
Тойон тиит курдук
Туруору уҥуохтаах,
Баараҕай тиит курдук
Байах көрүҥнээх,
Үрүт күүстээхтиҥи
Бүлтүгүр сарыннаах,
Алын күүстээхтиҥи
Айгыгыр быһыылаах,
Бысталаабыт тиит курдук быччыҥнаах,
Хастаабыт тиит курдук сотолоох,
Эрэдэһиннээх үүн тиэрбэһин курдук
Эрилкэй харахтаах,
Улуу тайах
Уллугун уҥуоҕун
Умса туппут курдук
Уһун муруннаах,
Киирэн эрэр күн
Сардаҥатын курдук чабырҕайдаах,
Алтан ууһа
Аалбытын курдук
Нарын уостаах,
Көмүс ууһа
Көрбүтүн курдук
Көнө тиистээх,
Куртуйах улар
Кутуругун нуоҕайын курдук
Куударалаах баттахтаах,
Модьу моһуоннаах,
Быһый быһыылаах,
Күүстээх көрүҥнээх,
Көнө уҥуохтаах, -
Киһи эбит.
(Сергей Степанович Васильев – Борогонскай
“Күн Эрили” олоҥхоттон)
- Бу текст ханнык айымньы буоларый? Ким суруйбутуй?
- Олоӊхо диэн тугуй? (Оҕолор бэйэлэрин санааларын этэллэр)
6. Физ. тохтобул
Сөпкө тыына үөрэн.
Муннугунан дириӊник күүскэ эҕирийэн, искэр тыын ыла – ыла, хаста да «һуу-у, һуу-у» диэн үргүлдьү үрэр курдук таһаар. 3-4 хатылаа.
Айаххын киэӊник ат, күөмэйиӊ ис өттүттэн, түөһүӊ иһигэр баар салгыны «а-а-а-а» дорҕоонунан тыыныӊ бүтүөр диэри таһаар.
Тылгын имит.
Тылгынан тииһиӊ ис өттүн ыраастыыр курдук хамсат.
Чуолкайдык саӊар.
Ноннох – ныннах
Ноннох – нуннух
Нэннэх – нинник
Ноннох – нүннүк.
Топпороӊноон, толлороӊноон,
Хааман – сиимэн туллараӊнаан,
Тугу барытын токкоолоон,
Туһа киһи, кыра киһи.
7. Индивидуальнай үлэ. Хоһоону ааҕан бараннар, ханнык тылга сэргэстэһии, ханнык тылга хоһулаһыы баарын истэн быһаараллар, бэлиэтииллэр.
Сэттэ өӊнөөх кустукчаан
Сиргэ түһэн олорууй?
Оҕолордуун, дьоннордуун
Ойон – көтөн оонньоһууй!
Петр Тобуруокап.
Кэрэ бэйэлээх сибэккилэр
Кэмчиэриһэн тураллар.
Кырдалларга, хонууларга
Көбүөрдүү тэлгэммиттэр.
Үөрэнээччи айымньытыттан.
Өс хоһооннорун ааҕыӊ уонна ханнык түбэлтэҕэ этиэххэ сөбүн быһаарыӊ, холобурдааӊ.
Аччыгы аһат, тоӊмуту ириэр.
Тыала суохха мас хамсаабат.
Кырдьык үрдүгэр сымыйа ыттыбат.
Күөскүн эрдэ өрүнүмэ.
Бу өс хоһоонноруттан биир сөбүлээбиккитин суруйуӊ, хоһуласпыт бүтэй дорҕооннорун бэлиэтээӊ.
8. Бэйэни сыаналаныы. Рефлексия. Түмүк.
Бүгүӊӊү уруокка мин биллим…
Тугу интириэһиргээтим…
Туохха ыарырҕаттым…
Бэйэбин хайдах сыаналыыбын…
Туох түмүккэ кэлэбит?
- Хоһуласпыт бүтэй дорҕоону хайдах этэбит? (Биир дорҕоон курдук иккиэннэрин силлиһиннэрэ этэбит: чиӊник, кытаанахтык.)
- Хоһуласпыт бүтэй дорҕоону сүһүөхтүүргэ хайыыбытый? (Икки аӊы арахсар.)
- Сөп, маладьыастар, туруоруммут сыалбытын ситтибит. Барҕа махтал актыыбынайдык кыттыыгыт иһин!
9. Дьиэҕэ үлэ. Хоһуласпыт бүтэй дорҕоонноох тыллары туттан, кылгас кэпсээн эбэтэр хоһоон суруйуу. Оҕо бэйэтэ талар.
- Дьиэҕэ үлэбитин сурунабыт.
- Маладьыастар, аныгыскы уруокка көрсүөххэ диэри! Кыттыбыккыт иһин баһыыбаларыӊ, куруутун өссө да көхтөөх буолуӊ!
456
104 745 
