Урок по чеченской литературе Х.Саракаев "Дарц"

Хьехарсахьтан ц1е:

Саракаев Хьамзат «Дарц».

1алашонаш.

1аморан: дешархойн хаарш зер, 1амийнарг карладаккхар;

кхиоран: «Дарц» Хь. Саракаевн дийцар довзийтар, йаздархочун дог - ойла а гойтуш; берашна дийцаран коьрта маь1на, хьекъал довза 1амор, 1аьнан буьрса суьрташ довзийтар, 1аламе безам кхоллар;

кхетам - кхиоран: 1аламе болу безам алсамбаккхар.

Билгалбаьхна кхиамаш: бераша шайн белхан план х1отто хуур ду; берашна 1емар ду шайна хетарг ала, вовшех дагабовла; берашна хуур ду кхеташ ч1ога, хезаш йеша, берашна хуур ду 1аьнан суьрташ дахка шайн дешнашца, берашна хуур ду къастош йеша, хьехархочун т1едилларца оьшу к1айдарг каро и д1айеша.

Ц1ера болх таллар.

Аг1о 77 - 80 йеша.

Мотт шарбарехь болх бар.

Ма - ма - ма - дуьхьал йола Ама.

My - му - му - ковд1аделла, бог1у му - у.

Ми - ми - ми - схьало соьга лами.

Мо - мо - мо - сох катуьйхи цхьаммо.

- Д1айеша меллаша, йуха чехка.

1аьржа буьйса,

Аьрга кхор,

Аьрха говр.

Уьйт1арчу керта,

Даржош 1аьржа верта,

Иккхира къорза олхазар.

- Д1адеша чехкаалар. Дагахь 1амаде.

1алашо йовзийтар.

- Муьлха произведени йоьшур йу вай тахана?

Х1ун болх бийр бу вай иза толлуш?

- Суна йевзар йу...

Суна 1емар ду…

Суна хуур ду...

- Вай тахана д1адоьшур ду Хь. Саракаевн «Дарц»

ц1е йолу дийцар.

Саракаев Хьамзат Бекович

(1927 – 1913)

1. Саракаев Хьамзат Бекович нохчийн сийлахь йаздархо,

публицист ву. Хьамзат Саракаев вина 1927 – чу шарахь

31 декабрехь Веданахь. Россин Йаздархойн союзан декъашхо ву

Саракаев. Цо нохчийн матте даьхна Толстойн дийцарш:

«Хаджи – Мурад», «Казаки», «Набег», «Рубка леса».

Саракаевс ша йазйина произведенеш: «Ибрагим Бек»,

«Эдалханан некъаш», «Эдалханан доттаг1ий», «Малхана

т1аьхьа» и. кх. д1.

Саракаев Хьамзата белхаш бина Нохч – Г1алг1айн редакцехь

воккхачу редакторан даржехь, «Низам», «Вайнах»

журналашкахь, «Терк» газетехь. Дукха йу Саракаевс берашна

лерина произведенеш. Цо царна т1ехь дуьйцу берашна гуттар

дезашдерг, церан ловзарш.

2 . Берийн йаздархочун кхоллараллин некъа хала а, жоьпалле а бу.

Цуьнан уггар коьрта декхар ду шен произведенийн турпалхой

доьналла долуш, бакъдолчуьнца къуьйсуш, мел йаккхий

халонаш эшош, дахаре к1орггера безам болуш, шен лаамаш,

сатийсамаш кхочушбарехь даккхий хьуьнарш дохуш гайтар.

Берийн литературе болу и лехамаш кхочушбеш схьавеана шен

кхоллараллехь Саракаев Хьамзат.

Хьомечу махке безам кхолларан, цу чохь дехачу къаьмнашна

йуккъехь доттаг1алла ч1аг1даран ойланаш йу Саракаев

Хьамзата шен произведенешкахь кхайкхош йерш. Цара 1амаво

уггар оьшучу говзаллина – адам хиларна. Йаздархочо ч1аг1до:

нагахь хьо адамашца догц1ена, царна орцахвала гуттар а кийча

хилахь, хьо цкъа а вуьсур вац цхьаллехь.

Дийцар «Дарц».

Керла тема хьехар.

1. Хьехархочо д1адоьшу дийцар.

2. Чулацамах къамел дар.

- Дарц муха делира?

- Х1ун хийцамаш хилира 1аламехь?

- Х1ун леладора дорцалахь уьстагаша, жерчаша?

- К1анта муха далийра жа г1отане?

Дешнаш т1ехь болх:

дарц – вьюга;

жерчий – овцы;

рег1ан басе – солнечный склон горы;

г1ота – кутан, место для овец.

Самукъане материал. Кроссвордан йеак1овш хьалайуза, дог1у дешнаш а йаздеш. 1. Дийнан хан. 2. Уьстаг1ан к1орни. 3. Дайн г1иллакхаш, ламаст. 4. Балахьегар. 5. Къаьмнийн тайпа. 6. Пачхьалкхехь куьйгалла дийриг.

Нийса дуй талла:

1

уь

1

1

й

а

а

1

х

р

а

е

а

1

д

а

з

аь

р

1

т

а

р

е

п

б

д

и

а

л

Керла тема кхин д1а а хьехар.

1. Бераш а д1адоьшу дийцар «Дарц».

2. Къастош йешар.

  - Дарц даларх лаьцна к1айдарг карайе д1айеша.

- Дорцалахь уьстаг1аша лелочух лаций деша.

- Ж1аьло лелочух лаций деша.

Жам1 дар.

- Муьлха дийшира дийши вай?

- Стенах лаьцна дара иза?

Синквейн.

Дарц.

Шийла, сингаттаме.

Хьоькху, ц1ийза, хьийзадо.

1аламан исбаьхьа мур.

1а.

1. Хаарийн мах хадор. 2. Рефлекси йар: Суна хии… Суна хазахийти… Со ца кхийти…

Ц1ахь бан болх:

• Дийцар «Дарц» шера дешар.

Массарна а даггара баркалла!

Беркате хуьлда шун хаарш!!!