?тк?нн?р эзенн?н

             ?тк?нн?р эзенн?н

Икшерм? урта м?кт?бенд? эшл?г?н (1968-1998) т?рбия эшл?ре буенча директор урынбасарларыны? тарихы.

?зерл?де:   Маканова М.М.

Сагынырбыз дуслар ул елларны, Ч?чл?рг? чал керг?н керг?н чорда да. Сагынырбыз ?аман ул елларны, Ч?чл?рг? чал керг?н чорда да.

Тат. Икшерм? м?кт?бе 1953-54 уку елыннан башлап ?з укучыларына тулы урта белем бир? хокукын ала. 1956 елда аны? беренче чыгарылышы була. Беренче чыгарылыш укучыларына тормышка юлламаны ветеран укытучы Х?лим Бариевич Бариев тапшыра. Бу елларда кечер?к колхозларны эрел?ндер? башлана. Билгеле бу м?кт?п эшен? д? йогынты ясый. Тат. Икшерм? авылын эчен? алган “Вахитов” исеменд?ге колхоз ??м тир? юньд?ге башка ху?алыклар да берл?шеп эре ху?алык “Дружба” совхозы барлыкка кил? ??м аны? ?з?ге Иске Икшерм? авылында була. Икшерм? урта м?кт?бен д? совхоз ?з?ген? к?чер? ихтыя?ы туа. Бу вакытта м?кт?п бел?н Татарстан м?кт?пл?рене? атказанган укытучысы Байкиев Кави С?лимович ?ит?кчелек ит?. 1959 елда м?кт?п Иске Икшерм? авылына к?ч?. Укучылар саны к?б?я, м?кт?пк? 30 авылдан укучылар й?реп укыйлар, интернатта торалар. ??м 1968 елдан м?кт?пт? т?рбия эшл?ре буенча ?ит?кче билгел?н?. ?з эшен? фанатикларча бирелг?н математика, сызым ф?нн?рен алып баручы, балаларны ихлас к??елд?н яратучы, тал?пч?н ??м гадел Дания Йосып кызы Гаянова бу эшне алып барырга с?л?тле дип табыла ??м м?гариф б?леге тарафыннан билгел?н?. Ул бу эшт? 1968-72 елларда эшли. Дания апа х?зерге вакытта Украинаны? Горловко ш???ренд? яши ??м эшли.

Аны? эшен 1972-75 елларда Гил??етдинова Р?хим? Гаязовна д?вам ит?.

Язмыш ?илл?ре Р?хим? апаны Яр Чаллыга китереп ташласа да, ул ?зене? яраткан эшен ташламый. Яр Чаллы ш???ренд? урта м?кт?пк? укытучы булып урнаша, уку буенча завуч булып эшли, х?зерге вакытта м?кт?п директоры вазифасын башкара, ?ле д? шунда эшли.

Эстафета 1975-76 елда Роза Гарифулла кызына бирел?. Ул ялга китк?ч, аны? эшен Сатыш кызы Талипова Г?лзил? Муллануровна д?вам ит?. Ул 1976-82 елларда эшли. Х?зерге вакытта Мамадышта м?кт?п-гимназияд? укыту буенча завуч булып эшли.

Бу ипт?шл?р эшл?г?н елларда халык м?гарифе гомуми башлангыч белем бир?д?н, ?идееллык ??м урта белем бир?г? к?ч? кебек ?сеш юлы ?т?. Татарстанда, б?тен илебезд?ге кебек, культура революциясе гам?лг? аша. М?кт?пл?рд? политехник белем бир?, укытуны тормыш бел?н б?йл??, укучыларны практик эшк? ?зерл?? бурычы куела.

Укыту ??м т?рбия бир?не? идея-политик юн?лешен к?ч?йт? буенча н?ти??ле эш алып барыла. М?кт?пл?рд? укучыларны В.И.Ленинны? тормышы ??м эшч?нлеге ?рн?генд?, Коммунистлар партиясе ??м совет халкыны? революцион, сугышчан ??м хезм?т традициял?ренд? т?рбиял??г?, ф?н нигезл?рен, партия съездлары ??м пленумнары материалларын, партия ??м х?к?м?тебезне? башка документларын, илебезне? Т?п Законы – СССР Конституциясен ?йр?н?г? зур ???мият бирел?. Яшь буынга коммунистик т?рбия бир?д? ф?нни-атеистик пропаганда алып бару, дини хорафатларга каршы к?р?ш? эшл?ре д? алып барыла. Укучыларда атеистик карашлар ??м инанулар булдыруда сизелерлек эш башкаралар. Яшь буынга атеистик т?рбия бир? эше класстан тыш чараларда комплекслы ?т?.

Бу ипт?шл?р, м?кт?п реформасында билгел?нг?н бурычларны тормышка ашыра барып, балаларга заманча белем ??м коммунистик т?рбия бир?, аларны хезм?тк?, тормышка х?зерли.

Б?генге Икшерм? м?кт?бе ?зене? ?сешен д?вам ит?.

Роза Гарифулла кызы Габделвалиева Мамадыш районыны? Баскан авылында крестьян гаил?сенд? 1946 елда д?ньяга кил?. ?з эшен? б?тен ?аны-т?не бел?н бирелг?н Роза Гарифулловна 1969 елда Икшерм? м?кт?бен? химия укытучысы итеп билгел?н?. Аны? тырыш, ?з эшен? бирелг?н педагог булуын монда тиз к?реп алалар ??м биш елдан со? т?рбия эшл?ре буенча директор урынбасары итеп билгелил?р. Ул 1975-76 ??м 1982-83 елларда бу вазифаны башкара. Ул чорларда м?кт?пт? укучылар саны к?п була, ??р елны 200-240 укучы ?лгерг?нлек аттестаты ала.

Класс ?ит?кчел?ре, укучылар бел?н и?ади эшл?рне оештыру турында ?лед?н-?ле ки??шм?л?р, укулар оештырыла. К?м?к и?ади эшч?нлекне? т?рле алымнары ?йр?нел?, планлаштырыла. Бу эшл?рне оештыруда м?кт?пт? комсомол ??м пионер оешмалары ярд?м ит?. Ай саен м?кт?п к?л?менд?, классларда комсомол ?ыелышлары, пионер сборлары ?т?, Ленин зачетлары була. ??р ай саен ?тк?рел?се чаралар, и?ади эшл?рне? планы т?зел?, эш эшл?нг?ч а?а н?ти?? ясала. Класс ?ит?кчел?рене? ??рберсе ?з классы бел?н бер юн?леш буенча телд?н журналлар ?зерли. Класстан тыш т?рбия эшл?ренд? халыклар дуслыгын ныгыту м?сь?л?л?ре, союздаш республикаларны? культурасын ?йр?н?, ?ырларын, биюл?рен башкару зур урын алып тора.

К?м?к и?ади эшл?п клубта халык алдында алып барыла. “Комсомол прожекторы”, “Пионер оешмасы с?йли”, “Отрядлар эшч?нлеге”, “Класс ?ит?кчесен? ярд?мг?” ?.б. стендларда укучылар ??м укытучылар эшч?нлеге ки? яктыртыла. Аларга ки??шл?р бирел?. Моннан тыш я?а елга, 8 март б?йр?мен? газеталар чыгарыла ??м конкурслар ?тк?рел?. Т?рбия эшен оештыру буенча методик, педагогик ??м политукулар атна саен ?тк?рел?, алдынгы педагогик т??риб?л?р ?йр?нел?.

М?кт?пт?, шулай ук производство бригадалары, урманчылык бригадалары эшли. Укучылар басуда ч?гендер, суган, урманда агач ?сентел?ре ?стер?л?р.

К?м?к и?ади эшт?н беркем д? читт? калмаган, б?йр?мн?рне оештыруда ?ти-?нил?р д? катнашкан. ??р укучы аерым ?йр?нелг?н, аларны? с?л?тл?рен талантларын ?стер? буенча системалы эш оештырылган. Шулай ук м?кт?пт? ф?нн?р буенча атналыклар оештыру укучыларга д?ресл?рд? алган белемн?рен ныгытырга, ф?нг? кызыксыну уятырга зур эт?ргеч булган. Шунлыктан укучылар районда ф?нн?р буенча ?тк?релг?н олимпиадаларда ?и??чел?р булганнар, республика олимпиадаларында да катнашканнар.

Т?рбия системасы ??р класс катнашырга тиешле т?рле чаралардан торган. Роза апаны? бай т??риб?се ??м традициял?ре х?зер д? ки? файдаланыла. Кыскасы, ул ?тк?рг?н т?рбия чаралары укучыларны? с?л?тен ?стерерг?, аларда белем алу, кешелеклелек сыйфатлары т?рбиял?рг? зур ярд?м итк?н.

Роза апаны? эшен д?вам ит?че Миннебаева Г?лчир? Солтан кызы Икшерм? м?кт?бенд? т?рбия эшл?ре буенча директор урынбасары булып 1984-86 елларда эшли.

Бу чорда м?кт?п укучыларыны? комсомол, пионер оешмалары бел?н, учком, укучылар производство бригадасы бел?н идар? ит?. Эш план буенча т?рле юн?лешл?рд? алып барыла. Ай саен классларда комсомол ?ыелышлары, пионер сборлары уздырыла. Учком членнары бел?н к?п кен? т?рбия эшл?ре алып барыла. Алар линейкалар уздыралар, кимчелекл?рне бетер? ?стенд? эшлил?р. Учком утырышларында укучыларны? т?ртибе тикшерел?.

Елына 4-5 гомуми комсомол ?ыелышы уздырыла. Тематик ?ыелышларда уку-т?рбия эшенд?ге кимчелекл?р т?нкыйтьл?неп, н?ти??л?р чыгарыла.

М?гъл?м булганча, эшне планлаштыру класстан тыш т?рбия чаралары системасын булдыруда зур ???миятк? ия була. ??р уку елы башында т?рбия юн?лешл?ре билгел?н? ??м план т?зел?. Уку елында тематик кич?л?р, КВН, укучы конференциял?ре, Габдулла Тукай, Муса ??лил к?нн?ре ?т?. ??р атна саен к?м?к и?ади эшл?р телд?н журнал формасында яктыртыла.

Традицион б?йр?мн?р ?тк?р?не? д? системасы булдырыла. Я?а ел, 8 март,  23 февраль б?йр?мн?ре зур х?зерлек бел?н, т?рбия чарасы булырлык итеп уздырыла. Чыгарылыш класс укучылары бел?н очрашулар кызыклы ??м мавыктыргыч ?т?. 9 май парад-смотр формасында уза.

Хезм?т т?рбиясен? д? нык игътибар ител?. Ленин д?ресл?ре, Ленин зачетлары уздырыла, ?м?л?р оештырыла. Укучылар производство бригадасы районда ??рвакыт 1 нче урында бара.

?з эшен? б?тен ?аны-т?не бел?н бирелг?н Г?лчир? Солтан кызы к?м?к и?ади эшл?рне? актив формаларын файдалана. Ул эшл?г?н елларда т?рбия эше заманнан артта калмый.

Кыскасы, Г?лчир? Солтановна балалар т?рбиял??г? зур тырышлык кую, эшк? и?ади якын кил?д?н тыш, балаларда у?ай сыйфатлар т?рбиял??г? нык игътибар ит?.

Г?лчир? Солтановна ?зене? эшен Н??метдинова Ф?рид? Ф?рит кызына тапшыра. Ф?рид? 1961 елны? 25 февраленд? Иске Икшерм? авылында интеллегенция гаил?сенд? туа. КДПИны? ЕГФ факультетын 1983 елда т?мамлагач, Саба районыны? Алан урта м?кт?бен? география-биология укытучысы ??м м?кт?п яны т??риб? участогы м?дире итеп билгел?н?. 1985 елга кад?р эшли. 1985-86 уку елында Арташ сигезъеллык м?кт?бенд? ?лк?н вожатый, география, ?ыр укытучысы. 1986 елны? мартында Икшерм? урта м?кт?бен? т?рбия эшл?ре буенча директор урынбасары, география укытучысы итеп к?черел?.

1997 елны? сентябрь аена кад?р т?рбия эшл?ре буенча директор урынбасары булып эшли.

Аны? эшл?? чорында м?кт?пт? т?рбия эше бер системага салына. ?хлак т?рбиясе бир? м?сь?л?л?ре югары куела, м?кт?пне? традицион б?йр?мн?рен булдыру ?стенд? эшли. Татар халкыны? милли б?йр?мн?рен, гореф-гад?тл?рен, йолаларын ?йр?н?не игътибар ?з?ген? куя. Шушы темаларга багышланган к?пт?рле класстан тыш чаралар ?тк?рел?, ачык класс с?гатьл?рен карау, алдынгы класс ?ит?кчел?рене? бу тема буенча эш т??риб?сен ?йр?н? ??м пропагандалау оештырыла. 23 февральд?н 23 мартка кад?р д?вам итк?н айлыкта барлык сыйныфларны? милли тематикалы и?ади чыгышларын карап, н?ти?? чыгарылып барыла. И? яхшы чыгыш ясаучы сыйныфларга “Н??р?з” б?йр?менд? авыл алдында чыгыш ясау хокукы бирел?.

Ф?рид? Ф?ритовна укучыларда милли горурлык хисе т?рбиял??г? зур игътибар бир?.

М?кт?п к?л?менд?ге класстан тыш чаралар баштарак эшл?? д?веренд? ике телд? (рус ??м татар) алып барыла, со?рак саф татар теленд? ?тк?рел?.

Сыйныф ?ит?кчел?рене? белемн?рен т??риб?л?рен уртаклашу, пед. Проблемаларны чиш? урыны буларак айга бер м?рт?б? даими тематик семинарлар оештыра.

Предмет укытучылары, укучылар бел?н берлект? тематик линейкалар ?тк?р?г? иреш?. Учком, старостат, комсомол комитеты ?ит?кчелек ит?. 1987 елдан ком. комитеты бел?н берлект? 2 атнага бер м?рт?б? кич бел?н тематик кич?л?р ?тк?р?г? ирешеп, укучыларны? активлыгын, оештыру с?л?тен, с?хн? культурасын, интеллект д?р???сен  к?т?р?, залны, с?хн?не биз??, музыкаль ?и?азлауга ?йр?т?. Кич?л?рд? укучыларны алып баручылар итеп х?зерли, н?ти??л?рг? иреш?.

1990 елдан тематик кич?л?р атнаны? ??р ?омгасында ?тк?рел? башлый. Укучыларны? авылда кичке якта т?ртипсезлек эшл?? очраклары кими, ИДНД учетта торучылар да бет?.

Производство бригадасы, м?кт?пне? урман ху?алыгы эшл?ре бел?н идар? ит?.

Район к?л?менд? ?тк?релг?н барлык чараларда укучыларны ??м укытучыларны катнаштыруга иреш? ??м даими р?вешт? чыгышлар югары б?ял?н? ??м районда ?зене? эш т??риб?се бел?н уртаклаша.

Алда я?а ?рл?р. М?кт?п т?рбия эшене? н?ти??лелеген ??м сыйфатын туктаусыз к?т?р? ?стенд? эшли.