"Uyandıralım adetleri"

Klastan dışarı meropriyatiyä

Gagauzların istoriyası,adetleri,kulturası

Komur Praskovya,

Kotovskiy gimnaziyası

İ. Sınkunun adına

Klastan dişarı meropriyatiyä

‘’Uyandıralım adetleri’’.

Tema: meropriyatie adalı Gagauziyanın 26-ci yıl dönümünä.

Data: 18.12.2020y.

Yortunu kompetenţiyaları:

• zenginnetmää şkolaciların sözlüünü;

• bilmää gagauzların adetlerini;

• üürenmää hem bilmää muzeyin eksponatlarını;

• göstermää gagauz halkın istoriyasını hem gözelliini;

• terbietmää sevda ana tarafına.

Yortunun sţenariyası.

1g. Zaman hayır olsun!
2g. Hoş geldiniz, musaafirlär!
1g. Bizim büünkü yortumuza. Bucak vatanımıza, halk adetlerimizä onu adêêrız . Herbir halkın ruhun onun adetlerindä yaşêêr .
2g. Adetleri koruyan halk, kayıp olmaz. Ömürü erdä hiç kesilmäz. Zamandan, dedelerdän kalmış nor gözäl adet.
1g. Üüsek musaafirleri tuzlan hem ekmeklän karşı etmää.
2g. Bir köşä var dünnedä
Gözäl eşerer,
Gagauzlar orada
Buncak yıl yaşêr.
Orada zengin tporak
Köşenin adı-Bucak.
1g. "Bucak" bu lafın maanası eski. Turk kıpçak dedelerimizdän gelmä. "Bucak"-o uzak sınırsız bölgä. "Üç"-köşä. Tuna hem Dnestra derelerin , Kara denizin da sınırlarında bulunan bir er.
2g. Üz yılın istoriya lüzgerleri yok ettilär, diiştirdilär bizi-gagauzları .
1g. Halk-temeldir. Halk-nicä akar derenin suyuydur. Su kesilirsä-halk kayıp. Halk kayıpsa-onun istoriyası kalêr, zerä istoriya folanmaz, taştır. Köşä kalmamış laflar " Sular gider, taşlar kalêr, Dedä sesleri adetlerdän işidiler".
2g. Küüyün istoriyası.
1g. 1988 yılda yapıldı bizim okulumuz, neredä işleer üüsek uurda ii ürekli, çalışkan, çok sevän uşakları hem kendi işini üüredicilär.

2g. Laf vereriz bizim okulun öndercisinä Çebanov G. St.
- 1g. Şindi biz ta umutlanêêrız ani o bizimlän bilä sevinecek siredärkana bizim yortumuzu.
- 2g. Büünkü yortumuzda var musaafirlär. Hem bizim küüyün aksakalları angıları pay aldılar o olaylarda Gagauz Avtonomiyanın kurulması için: Andrey Vlad. Zaeţ, S. S. Kolev, I. S. Duşkov.
- 2g. Biz büün bulunêrız bu odada neredä hepsi êksponatlar söler bizä bizim istoriyamızı, adetlerimizi gagauz halk için. Şindi var kolayı maşına vakıdınnan geçelim evel zamannara, neredä göreceez nasıl yaşarmışlar hem neylän zanaatlaşarmışlar bizim dedelerimiz.

Sıyırık aulu (däduylan uşak)
- Simucuk dädoo ne yapêrsın sän bu sıırık aulunda bıkadar çok vakıt?
-D. Te pakladım , kürüdüm aulu, kaşıdım beygiri. Al çocuum o kaşıyecaa da as eerinä onu. Şindi toplayacez seninnän ahırdan koçannarı , da soran sulayıp vereceez biraz ot koyunnara. Sıırık aulu her zaman lääzım tertipli olsun çocuum , hayvannar da tok olsun . O zaman haliz gospodar olacan.
-S . Dädoo bizdä taa çok koyun var e Bargan Kolilerdän?
-D.Taa çok çocuum , taa çok. Çünkü bana dädumdan çok koyun kaldı.
-S. Neredä senin dädun yaşardı e?
-D. Kongazda çocuum . Bu erlerdä yaşamazmışlar, ama sadä koyun güdärmişlär da te güdä-güdä etişmişlär bu kırlara , görmüşlär ani koyunnara çok ot var burada , ozman düşünüp yapmışlar bu çayırlar da bordeylerini ani her gün olmasın onnara geeri gitmää Kongaza başlamışlar kalmaa bıralarda güzädan , Kasımadan. Kasımda koyunnarı daadıp insannara çobannar da evlerinä toplanarmışlar. Soran düşüner bu adamlar ani yapsınnar burada , evlerini da alsınnar aylelerinida yannarına.Te belä kurulmuş bizim küüyümüz 1924 yılda .
- S. Ya ne meraklı istoriya sän bana annattın dädo .
- D. Malin ne iş yapêr orada çocuum.Hadi taa hızlı kolaylayalım işimizi zere şindicik sofrayä çaaraceklar üülen ekmeeni imää.

-S. Mali pala dokuer düzendä .Nastida masur sarêr ona.
Maliyän kız
-M. Ver kızım bana te o maavi ipliklän masuru .
- N . Te bunumu mo male .
-M. Onu kızım onu .Üüren kızım taa küçüktän iş yapmaa, yardım et maliya da taa yapaa haşlamaa ,ditmää lääzım onnarı, soran taramaa onnarı, işlemää iplik yapmaa onnardan, haşlayıp ikamaa onnarı soran boyamaa iplikleri.En bitkidä da pala, döşek dokumaa.Şincik kızım sana lääzım olacek çiiz hazırlamaa.Var gagauzlarda bir söleiş:"uşak kundakta çiiz üklüktä".
-N. Male te bu ne mo ne onnan yapêrlar .
-M. O röke kızım ona yapaa koerlar, röke döner ,yapayı da iilen işleerıs .
-Nastika kızın mamunun sesi işidilmeer o içerdämi kızım?
-N . Içerdä male ,o Vankayı uyutmaa savaşêêr, ne gözäl türkü çalêr .

M. Ӧlӓ kızım onun türkü çalışmasına mayil olardı bütün küü taa gençliindӓn.

( Мама поёт песню )

mamu Uyudu benim uşacıım, kalkıım bakıım işimӓ, ayol vakıt geşmiş hazirlayim sofrayı.

Baka, mamo geçin sofra hazır, hadi geçin taa fasülӓ hem saarmalar suumadan.

S. Bobam neredӓ e mo mamo?

mamu O kırda çocuum sürer taarlaları avşam ekmeenӓ umutlanêrım ani etişecek. Oturun, oturun. Baka al kes ekmӓӓ. (duva ederlar)

M. Büün cümertesi e mari. Piy unuttum Mitran Myallarda büün düün var alarmışlar gelin aşırıdan Başküyündan. Ne zengin ayledӓnmiş o gelin. Çiizidӓ pek gozӓlmiş. Topraa da varmış bobasının.

D. Sӓn neredӓn bilersin e mari? hic gӧrmedӓn sӧlersin.

M. Bulü Oli sӧledi be dӓdo sӓnda açan var mırıldamaa.

mamu Hadi toplanalım da gidelim siiredelim düünü biraz.

Kızın evindä gelin lafeder kizlarlan.

-1dr. Ey Çimanka ne gözäl çiizin senin var bak kaç yorgan ,döşek , nițurka, koraf arası,kilim ,dorojka. Bak kaç paduşka . Bukadar çiiz için ban hiç düşta görmeerim .

-2dr.Ya bak o paduşkalarda o düümeleri aman da gözal hepsi şıralı gözün şavkını alȇrlar.

-Ç. Ölä Länka bän anamda bobamda bir kız ama siz kalabalık onuştan da sizä okadar çok yok kolayları yapsınnar ,ama gücenmeyin kısmetiniz gözäl çıksın duvaedin.

-Ç. Of, kızlar hiç bilmeerim nesoy sınaşacam o yabancılaa. Pek özleyecam ana-boba evini hem sizi.

-2dr. Ölä Çımanka biz büüdük nice kızkardaş.

-1dr.Pıy te etişti güvä, ne gözäl sura beygirlärlän, faytonnarlan.

( güvenin evindä)

-Haydi kaynata azırsınmı gelın güvä geldi hazırsınızmı ballanmaa?

Ballanmak .

- 1g. Işimizi götüreceez soruş- cuvap, çünkü kısa vakıdımız. 1
- 2 g. 2
- 1g. 3
- 2g. 
- 1g. Sa olun meraklı, dolu cuvaplarınız için, bu bilgilär bizä lääzım bütün yaşamamıza. Biz da 
lääzım unutmayalım istoriyamızı. Nice deerlar: Geçmişsiz olmaz gelecää!

Tűrkű «Yaşa halkım»

Yaşasın halkımız! Yaşasın adetlerimiz! Yaşasın Gagauziya!

Bibliografiya

1. Kuroglu S.S. Семейная обрядность гагаузов в XIX- начале XXвв.

2. Мошков В.А. Гагаузы Бендерского уезда. Этнографические очерки и материалы.

3. T. Zanet Gagauzluk.

4. Т. Занет Гагаузские праздники, обычаи, обряды.