Վերածննդի մշակույթ

երածնունդ կամ Ռենեսանս (ֆր.՝ Renaissance, իտալ.՝ Rinascimento), Արևմտյան և Կենտրոնական Եվրոպայի երկրների մշակութային և գաղափարական զարգացման մի դարաշրջան, երբ միջնադարյան մշակույթից անցում է կատարվել նոր ժամանակի մշակույթին, (Իտալիայում՝ 14-16-րդ դարերում, մյուս երկրներում ՝ 15-16-րդ դարերում)^[1]։ Ավանդական ժամանակագրությանը հավելյալ, երկարատև Վերածննդի կողմնակիցներն ենթադրում են Վերածննդի սկիզբը 14-րդ դարում է, իսկ ավարտը ՝ 17-րդ դարում: Ավանդական տեսակետն ավելի շատ շեշտը դնում է Վերածննդի վաղ շրջանի տեսակետների վրա և պնդում, որ դա անջատում էր անցյալից, բայց պատմաբաններից շատերն այսօր ավելի շատ կենտրոնանում են նրա միջնադարյան դրսևորումներին և պնդում, որ դա միջնադարի շարունակությունն էր^[2][3]:

Վերածննդի գաղափարական հիմքը հռոմեական մարդասիրության տարբերակն էր՝ հիմնված դասական հունական փիլիսոփայության նոր բացահայտման վրա, Հաստատելով Պրոտագորասի ըմբռնումը, ըստ որի «Մարդը չափանիշն է բոլոր իրերի»: Այս նոր մտածողությունը դրսևորվեց արվեստի, ճարտարապետության, քաղաքականության, գիտության և գրականության մեջ: Առաջի օրինակներ էին հեռանկարի զարգացումը գեղանկարչությունում և բետոնի պատրաստման գիտելիքի վերագտնումը: Չնայած, որ 15-րդ դարից տպագրության գյուտը խթանեց գաղափարների արագ տարածմանը, բայց Վերածննդի փոփոխությունները միաժամանակ չզգացվեցին ամբողջ Եվրոպայում. Վերածննդի առաջին հետքերը ի հայտ են գալիս Իտալիայում դեռ 13-րդ դարի վերջին, մասնավորապես Դանթեի գրական ստեղծագործություններում և Ջոտտոյի նկարներում:

Որպես մշակութային շարժում Վերածնունդը ներառում էր լատինական և ազգային գրականության, 14-րդ դարից սկսած, դասական աղբյուրների վրա հիմանված ուսման նորարարական զարթոնքը, ինչը ժամանակակիցները վերագրում էին Պետրարկային, գծային հեռանկարի և գեղանկարչության մեջ բնությունն առավել բնական և իրականությանը մոտ հաղորդելը և աստիճանական, բայց լայնորեն տարածվող կրթական բարեփոխումը:

Քաղաքականության մեջ Վերածնունդը նպաստեց մաքսային և դիվանագիտության պայմանագրերի մշակմանը, իսկ գիտության մեջ առավել կախվածությանը դիտորդությունից և մակածական բանականությանից: Չնայած Վերածնունդը շատ մտավոր զբաղմունքների հեղափոխություններ տեսավ, ինչպես նաև հասարակական-քաղաքական ցնցումներ, բայց առավել հայտնի է իր գեղարվեստական ​​զարգացումներով և այնպիսի անհատների հայտնությամբ որոնցից են Լեոնարդո դա Վինչին և Միքելանջելոն, որոնց վերաբերում է «Վերածննդի մարդ» եզրը^[4][5]

Վերածնունդը սկսվել է 14-րդ դարում Իտալիայի Ֆլորենցիա քաղաքում^[6]: Դրա ծագումը և բնութագրերը բացատրելու համար, կենտրոնանալով մի շարք գործոնների վրա առաջ են քաշվել տարբեր տեսություններ։ Հաշվի են առնվել այն

Դավիդ, հեցինակ՝ Միքելանջելո (1501–1504)

ժամանակվա Ֆլորենցիայի հասարակական և քաղաքացիական առանձնահատկությունները, քաղաքական կառուցվածքը և գերիշխող ընտանիքի ՝ Մեդիչիների հովանավորությունը^[6][7], ինչպես նաև Կոստանդնուպոլսի անկումից հետո հույն գիտնականների և նրանց տեքստերի տեղափոխումը Իտալիա^[8][9][10]: Վերածննդի այլ կենտրոններ են եղել Հյուսիսային Իտալիայի քաղաք պետություններ Վենետիկը, Ջենովան, Միլանը, Բոլոնիան և վերջապես, Հռոմը՝ Վերածննդի դարաշրջանի պապական իշխանության ժամանակ:

Վերածնունդն ունի երկար և բարդ, թերահավատություններով լի պատմագրություն։ Որոշ պատմաբաններ առաջ են քաշել 19-րդ դարի «Վերածնունդ» հասկացությունը, որոշ մշակույթի գործիչների հայտարարել «վերածննդի մարդ», դրանով կասկածի տակ դրել Վերածննդի նշանակությունը և նրա պատմական սահմանազատումը^[11]։ Արվեստաբան Էրվին Պանոֆսկին անդրադարձել է Վերածննդի դեմ այս հայեցակարգին։

Թերևս պատահական չէ, որ Իտալական վերածննդի փաստացիությունը առավել խիստ կասկածի տակ է դրել նրանք, ովքեր պարտավոր չեն մասնագիտական հետաքրքրություն ցուցաբերել քաղաքակրթության գեղագիտական կողմերին` տնտեսական և սոցիալական զարգացումների, քաղաքական և կրոնական իրավիճակների պատմաբանների և մասնավորապես, բնագիտության մասնագետների կողմից, բայց բացառապես երբե՛ք գրականության ուսանողների և արվեստի պատմաբանների կողմից^[12]: