XIX asrda fransuz musiqa madaniyatining rivojlanishi

ANDIJON DAVLAT UNIVERSITETI

5 - modul. Instrumental musiqaning rivojlanishi.

“ JAXON MUSIQASI TARIXI” fanidan taqdimoti

Tuzuvchi: “М usiqiy ta’lim ”

kafedrasi dotsenti: X.T.Botirova

ANDIJON-20 21

ANDIJON DAVLAT UNIVERSITETI

“ O’ZBEK MUSIQASI TARIXI”

(XX asr) fanidan taqdimoti

Mavzu : O’zbekiston musiqa madaniyati (XX - asrning 20-40 yillari)

Tuzuvchi: “М usiqiy ta’lim ”

kafedrasi katta o’qituvchisi, X.T.Botirova

Andijon 201 9

KIRISH

• Jaxon musiqa madaniyati tarixidagi eng ajoyib davrlarning biri Bax, Gendel, Gaydn, Mosart hamda Betxoven kabi jaxon musiqa san’ati allomalarining ijodiy faoliyati yorqin namunadir. Ishtimoiy – tarixiy va g’oyaviy jixatdan muxim o’zgarishlar bilan nishonlangan, yangi zamon o’z davrining ilg’or g’oyalarini oliy janob asarlarda aks ettirib bera oladigan yangi san’atni, buyuk ustoz bastakorlarning maydonga chiqishini talab etdi.

Antonin Dvorjak (1841-1904).

• Buyuk Chex kompozitori 1841 yili Praga yaqinidagi Nelagozeves qishlogida tug’ilgan. 1904 yili Pragada vafot etgan. Bolaligida A.Limandan fortepiano, skripka va alt chalishni o’rgandi. 1857 yili Pragaga ko’chib keldi, musiqa o’quvini I.Ferster boshchiligida davom ettirdi. Opera teatri orkestrida va Cherkovda organchi bo’lib ishlaydi. 1874 yildan boshlab uning musiqiy ijodi rivojlanadi.
• 1895 yilga qadar turli mamlakatlarda kontsert gastrollarida bo’lib turadi. U O.Nedbal, Y.Suk, V.Novak, R.Karel kabi taniqli kompozitorlarga ustozlik qilgan. Dvorjak ijodiy merosi: 10 ta opera, ulardan «Vanda», «Ayyor dehqon», «Shayton va Kacha» («Chyort i Kacha»), «Rusalka» («Suv parisi»), «Muqaddas Lyudmila» oratoriyasi, kantatalar, «Rekviem», 9 ta simfoniya, 6 ta uvertyura, orkestr uchun «Slavyan raqslari», 20 ta duetlar, xorlar qo’shiqlar, shuningdek turli musiqa asboblari uchun cholg’u asarlari.

Edvard Grig (1843-1907).

• Taniqli Norveg kompozitori Edvard Grig 1843 yili Norvegiyaning Bergen shahrida tug’ilgan. 1907 yili shu shaharda vafot etgan. Dastlab onasidan fortepianoda chalishni o’rgandi. Keyinchalik Leyptsig konservatoriyasida (1858-1862 y) ta`lim olgan. Taniqli kompozitor va pedagog I.Moshelesning shogirdi bo’lgan.1863 yili Kopengagen shahriga ko’chib keladi. Bu yerda u kompozitor N.Gade va Norvegiya gimni muallifi R.Nurdrok bilan tanishadi. Ular Grigda xalq musiqa ijodiga qiziqish uyg’otganlar. 1866 yili Grig Norvegiyaga qaytib keladi va Bergen hamda Oslo shaharlarida yashaydi. U 1865-66 yillarda Italiyada bo’ladi va u yerda (Rim) kontsertlar berib yurgan mashxur kompozitor va pianino ijrochisi F.List bilan uchrashib, u bilan do’stlashadi. U Yevropaning turli shaharlarida kontsertlar beradi va muntazam ijod bilan shug’ullanadi.

Isaak Al’benis (1860-1909).

• Taniqli ispan kompozitori Isaak Al’benis 1860 yili Kamprodon shahrida tug’ilgan.1909 yili Kambo-le-Ben shahrida vafot qilgan. U dastlab Parijda A.Marmontel qo’l ostida pianino boyicha ta’lim olgan. 4 yoshidan boshlab kontsertlar bergan. U Yevropaning turli mamlakatlarida, Amerika qo’shma shtatlarida kontsertlar berib zo’r ijrochi sifatida tanildi. F.Padrel unda ispan xalq musiqasiga qiziqish uyg’otib, kompozitor sifatida shakllanishda hal qiluvchi rol uynaydi. U dunyodagi ko’pgina ilg’or kompozitorlar bilan uchrashib ularning e`tiborini qozondi. Al’benis musiqa tarixiga yangi ispan kompozitorlari maktabining asoschilaridan biri sifatida kirdi. Uning ijodiy yo’nalishi asosan fortepiano musiqasidir.

• Ijodiy merosi: jami 500 ga yaqin asarlar bo’lib, ular orasida 7 ta opera («Korol Artur»), «Pepita Ximenes (1896)», bitta oratoriya, orkestr uchun «Kataloniya» syuitasi (tugallanmay qolgan), fortepiano uchun 300 ga yaqin turli asarlar, «Ispancha syuita», «Ispan qo’shiqlari» (5 ta), 6 ta ispan raqslari, qo’shiq va romanslar.

1.Buyuk norveg kompozitori Edvard Grig

• Edvard Grig — buyuk norveg kompozitori, pianinochisi, dirijor, musiqa namoyandasi bo'lib, 1843-yil Bergen shahrida tug'ilgan. Uning ajdodlari — shotlandlar bo'lishgan. Grig familiyasi esa Norvegiyada qaror topgan. Kompozitoming otasi Bergen shahrida Britaniya konsuli lavozimida ishlagan. Onasi — norveg millatiga mansub bo‘Iib. yaxshi pianinochi bo'lgan hamda bolaJarga musiqadan dars bergan. Motsart ijodiga bo'lgan muhabbat unga onasidan o‘tgan. Grig uchun Motsart ijodi hamma vaqt shodlik manbayi bo'lgan edi.

2.“Per Gyunt” dramasining g’oyaviy mazmuni

• 1874-yilda Grig Ibsendan “Per Gyunt” dramasi postanovkasi uchun musiqa yozib berish taklifini oladi. Kristianiya shalirida 1876- yili “Per Gyunt”ning qo‘yilishi kompozitorga juda katta shuhrat keltirdi. Ibsenning “Per Gyunt” dramasiga yozilgan musiqa ushbu janring “Egmont” (Betxoven), “Yoz tunidagi tush” (Mendelson), “Arlezianka qizi” (Bize) singari oliy darajadagi namunalari qatoridan o‘rin oldi. “Per Gyunt”ning to‘liq partiturasi o‘z ichiga yigirma uch nomemi qamrab olgan, ulaming orasida dramaning beshta aktiga kirish, qo‘shiqlar (Solveygning qo‘shig‘i va allasi. Per Gyunt serenadasi), raqslar (Ingrid to‘yida, arabcha raqs, Anitra raqsi), orkestr uchun fantastik (“Tog' qirolining g‘orida”), lirik-dramatik epizodlar (“Ozening o'limi”), melodramalar mavjud.

3.Grigning turli shaxarlarda yaratgan asarlari

• 1881-yilda Grig o'zining fortepianoda ikki juft qo’ida chalishi uchun mo‘ljallangan inashhur “Norveg raqslari”ni yozadi (op.35). 1884-yilda fortepiano uchun “Xolberg zamonlaridan” suitasi yaratiladi. U XVIll asming ma rifatpaiA'ar yozuvcliisi Ludvig Xolbergning yubileyiga yozilgan edi. Suita preludiya. sarabandalar, gavot, ariya, rigodonlardan tashkil topgan bo‘lib, bayon tarzi, garraonik tuzilishi, omamentikasi bilan XVIII asr davridagi asarlarga xos bo'lgan nozik uslubiy yangilik sifatida qabul qilinadi.

ladning birinclii bosqichidan yetakchi ton orqali kvinta tomon yurish, katta septima sadolanishi bilan melodik aylanmalardir (Solveyga qo’shig’i)

“ Norvegcha raqs” bir butun raqs sahnasini talqin etadi

“ Albom varag ’i ”

“ Gnomlar yurishi” pyesasi

Tayanch tshunchalari:

• -Konsert lotincha concertrare — musobaqa. Orkestr bilan birgalikdagi solist uchun yirik shakldagi asar. Ko'pincha uch qismdan iborat: birinchi qism — dramatik xarakterda bo'lib, tempning tezligi va sonata shakli bilan ajralib turadi. Ikkinchi qism lirik, qo'shiq xarakterida bo'lib, tempining sekinligi, uch qismli shakli bilan ajralib turadi. Uchinchi qism esa final bo'lib, bayramona xarakteri, yuqori tempi bilan ajralib turadi hamda ко 'pinch a, yo sonata shaklida yoki rondo shaklida tuziladi.
• -Grigning ijodi keng qamrovli va ko‘p qirralidir.
• -Norveg xalq musiqasi bilan chuqur aloqadorlik kompozitor uslubining individualligini belgilab berdi.

ASARLARI RO‘YXATI

• Fortepiano asarlari
• Hammasi 150 ga yaqin.
• Yirik asarlar
• Sonata e-mol op. 7.
• Variatsiyalar shaklidagi ballada op. 24.
• Fortepianoda 4 qo'lda ijro etish uchun.
• Simfonik pyesalar op. 14.
• Norvegcha raqslar op. 35.
• Pyesa-kaprislar (2 pyesa) op. 37.
• Motsartning 4 ta sonatasi (2 fortepiano uchun).
• Qo'shiqlar va romanslar.
• Hammasi 140 dan ortiq.

Kamer-cholg'u asarlari

• Birinchi skripka sonatasi F-dur.
• Ikkinchi skripka sonatasi G-dur.
• Uchinchi skripka sonatasi c-moll.
• Violonchel sonatasi a-moll.
• Torli kvartet g-moll.

Simfonik asarlar

• “ Kuzda” — uvertura
• Fortepiano konserti a-moll.
• “ Xolbert davrlaridan”, 5 pyesadan iborat suita.
• G. Ibsenning “Per Gyunt” pyesasiga musiqadan ikkita suita op. 46 va 55.
• Torli orkestr uchun ikkita norvegcha kuy op. 63.
• “ Siguda Yorsalfara” pyesasidan uchta orkestr pyesasi op. 56.
• Norvegcha ohanglarga simfonik raqslar op. 64

Vokal-simfonik asarlar

• “ Ibodatxona darvozasi yonida”.
• “ Vataiiga qaytish”,
• “ Yolg'iz”
• Ibsenning “Per Gyunt"’ pyesasiga musiqa.
• “ Bergliot”.
• “ Ulafa Tryugvason”dan sahnalar.
• Xorlar.
• Erkaklar kuylashi uchun albom (12 ta xor).
• Qadimiy norvegcha kuylarga 4 ramans lar.

XULOSA.

• Har bir millat o’zining jamiyati, taraqqiyoti o’zining urf-odati, mentaliteti, qolaversa boy madaniy va moddiy boyliklari, san’ati bilan faxrlanadi va belgilanadi. 90-yillar vatanimiz zarvaraqlariga zar ha l h a r flar bilan yozilg an davr d e b tan olindi. O’ z milliy an’analarimiz, madaniy m e rosimiz va ma’naviy qadriyatlarimizni tiklash, asrab-avaylash, o’ z gimn bayroqlarimizni ja h on b o’ ylab tanishishga erishi sh ma’naviy mustaqillik ramzidir. Bunday muvaffaqiyatlarga erishish madaniyat va san’at rivoji, ma’naviyati va xal q ta’limi so h alarida h am yangicha fikrlash, yangicha yondoshish imkoniyatlarini yaratmoqda.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

• Karimov I.A. Yuksak ma’nviya – еngilmas kuch –T.: O’zbеkiston,2008.
• R. I.Akbarov. Muzika lug’ati. 1987.
• I.A.Karimov Yil yakunlari Toshkent 2016.
• G’.Qоdirоv Musiqа psiхоlоgiyasi Musiqа nаshriyoti Tоshkеnt 2005.
• I. Prохоrоvа. Muz’kаlnаya litеrаturа zаrubеjn’х strаn. M., «Muz’kа», 1977.
• B. Lеvin. Muz’kаlnаya litеrаturа zаrubеjn’х strаn. V’p. 2, 4, 5. M., «Muz’kа», 1972, 1973, 1975.
• M.Druskin Istоriya zаrubеjnоy muziki M. Muzikа 1981
• А.Kоjеnоvа Istоriya zаrubеjnоy muziki M. Muzikа 1988
• А.Х.Trigulоvа Хоrijiy musiqа adabiyoti T. Ilimziе 2009
• А.Х.Trigulоvа CHеt el musiqа tаriхi. Rоmаntizm dаvri T.,Nizоmiy nоmli TDPU 2008
• B.Lеvik CHеt el musiqа tаriхi T.O’qituvchi.1984̃̃
• О. Levasheva Edvard Grig. M., “Muzika”, 1975.