Ýapraklaryň örtüji (üstki we aşaky gabyjak), esasy (sütün we gubka şekilli), geçiriji damarlar) we mehaniki dokumalary

Tema:Ýapraklaryň örtüji (üstki we aşaky gabyjak), esasy (sütün we gubka şekilli), geçiriji damarlar) we mehaniki dokumalary

Öý işini soramak

• 1.Çygly we gurak şertlerde ösýän ösümlikler bir-birlerinden näme bilen tapawutlanýarlar?
• 2.Gurak howa şertlerinde ösýän ösümlikler suwy az bugartmaga nähili uygunlaşypdyrlar?
• 3. Baldaklaryny dik saklamaga kömek edýän ösümlikleriň ýapraklary nähili özgeripdir?
• 4. Mör-möjek iýiji ösümlikleriň nähili aýratynlyklary bar?

Öý işini jemlemek

Özgeren ýapraklaryň ýerine ýetirýän işleri

Özgeren ýapraklara mysallar

Atiýaçlyk iýmit muddalaryny toplamak

Kelemiň ýapragy, soganyň soganlygynyň gabygy

Haýwanlaryň iýmeginden gorap saklamak

Zirkiň, akasiýanyň, kaktusyň, ýandagyň tikenleri

Baldagy dik saklamak

Nohudyň, çinanyň, üziimiň murtjagazlary

Pudagyň başlangyjyny gorap saklamak

Pyntygyň örtüji teňňejikleri

Mör-möjekleri sormak we siňdirmek

Mör-möjek iýiji ösümlikleriň tutujy apparaty

Ätiýaçlyk suw saklamak

Ýüzýyllygyň (aloe), agawanyň ýapraklary

Tema:Ýapraklaryň örtüji (üstki we aşaky gabyjak), esasy (sütün we gubka şekilli), geçiriji damarlar) we mehaniki dokumalary

• Ýaşyl ýapraklaryň ösümlikleriň ýaşaýşynda ähmiýetini içgin öwrenmek üçin ýaprak plastinkasynyň içki gurluşy bilen tanşalyň.
• Ýaprak plastinkasy dürli keşpdäki we ölçegdäki öýjüklerden durýar.
• ösümligiň ýapragyny ýiti päki bilen keseligine ýukajyk kesip alalyň. Kesilip alnan ýaprak bölejiginden preparat taýýarlalyň. Preparata mikroskop astynda seredilende, ýapragyň ýokarsynyň bir-birine gysylyşyp duran öýjükleriň bir gatlagy bilen örtülendigini görmek bolýar. Bu gatlak ýapragyň gabyjagydyr.
• Gabyjak örtüji dokuma degişlidir, oňa epidermis diýilýär.

Ýapraklaryň öýjükli gurluşy.

Gabyjak örtüji dokuma degişlidir, oňa epidermis diýilýär.

Ýokarky epidermisde köplenç kutikula ýa-da ösüntgiler bolýar.

0l, köplenç, tüýjagazlar, kutikula we mum bilen örtülendir.

Kutikula - bu suwy ýaramaz geçirýän maddalaryň gatlagy bolup, ýaprakdan suwuň köp ýitmezliginiň öňüni alýar.

Gabyjagyň öýjükleri reňksiz hem durudyr. Olar özünden ýapragyň içine ýagtylygy gowy geçirýärler. Ösümligiň beýleki dürli öýjükleri ýaly, ýapragyň gabyjagynyň hem her bir öýjüginde sitoplazma,ýadro we öýjük şiresinden doly wakuol bardyr.

Gabyjak daş tarapda ýerleşmek bilen onuň içki näzik bölegini şikes ýetmekden hem-de guramakdan gorap saklaýar.

Ýapragyň gabygynyň gurluşy

Ýokarky gabyk(epiderma)

Goraýar

Guramakdan

Mehaniki şikes ýetmekden

Kesel dörediji mikroorganizmleriň geçmeginden

Gabyjak

• Yapragyň aşak ýüzi bem gabyjak bilen örtülendir. Aşaky gabyjak ýapragyň aşak ýüzündäki örtüji dokumadyr.
• Aşaky gabyjak hem ýokarky gabyjak ýaly, bir hatara ýerleşen dury we dürli görnüşdäki öýjüklerden durandyr. Aşaky gabyjagyň öýjükleriniň arasynda agyzjyk (ustisa) diýilýän kiçijik ýarçyk bardyr.
• Käbir ösümliklerde olar ýapragyň ýokarky gabyjagynyň öýjükleriniň arasynda ýerleşýär.
• Agyzjyklar bu ýapragyň gabyjagynda ýerleşe we iki sany açyp-ýapyjy öýjükler bilen gurşalan ýarçyk şekilli deşikdir. Açyp-ýapyjy öýjükler ýaşyl reňkli bolup, özlerinde hloroplast saklaýarlar. Açyp-ýapyjy öýjükler agyz ýarçygynyň ölçegini (giňligini) sazlap bilýärler.

Gabygyň öýjükleri diri bolup, ölçegleri we görnüşleri boýunça dürli bolýar

Goraýyş wezipesini güçlendirýär

Uly , reňrsiz,

dykyz ýerleşen

Günüň şöhlesiniň ýapraga geçmegini üpjün edýär

Gabygyň öýjükleri diri bolup, ölçegleri we görnüşleri boýunça dürli bolýar

Açyp-ýapyjy öýjükler diýilýär

kiçi , olarda hloroplastlar saklanýar we ýaşyl reňk berýär

Arasyndaky boşluga- agyzjyk (ustisa)

Agyzjyk (ustisa) we ony gurşap alýan gabyjygyň öýjükleri

Açyp-ýapyjy öýjükler

agyzjyk (ustisa)

Epidermis

hloroplast

Öýjük ara

Agyzjykdan howa ýapragyň içki öýjüklerine düşýär, gaz çalyşygy amala aşýar we suw bugarýar

Ýapraklaryň öýjükli gurluşy.

Ýokarky we aşaky epidermisiň arasynda ýapragyň ýumşak gatlagy- mezofil bardyr. Oňa assimilýasiýa geçýän parenhima hem diýilýär.

Onuň öýjükleri birnäçe hatardan we dürli görnüşdäki öýjüklerden durýar. Her bir öýjük gabyjakdan, sitoplazmadan we ýadrodan ybarat.

Bu parenhimada sütün we Öýjük-öýjük (gubka şekilli) dokumalar saýgarylýar.

Ýapragyň esasy dokumasy

Sütün dokuma  – silindr şekilindäki , ýapragyň ýokarky bölüminde bir-birine jebis ýerleşen öýjükler. Fotosinteze gatnaşýar

Öýjük

sitoplazma

ýadro

hloroplast

Ýuka barda

wakuol

Столбчатая ткань

Кожица

Sütün dokuma

Epidermis

Dokuma we bütin ýapraga ýaşyl reňk berýär

Ýapragyň esasy dokumasy

Öýjük-öýjük (gubka şekilli) dokumanyň öýjürleri tegelek şekilde bolup seýrek . Öýjük-öýjük (gubka şekilli) parenhimada gaz çalşygy we suw bugaryş (transpirasiýa) hadysasy geçýär.

Gabyk

Sütün dokuma

Öýjük-öýjük dokuma

Ýapragyñ mezofilinde geçiriji dokumanyñ we

berklik beriji dokumanyñ öýjükleri hem ýerleşýärler.

Geçilen temany berkitmek

Sütün dokumasynyň öýjükleri

Kutikula

Epidermis

Öýjük-öýjük dokumanyň öýjükleri

Mehaniki dokuma

Agaç süýümi

Öýjük arasy

Süýüm

Agyzjyk

Tüýjagaz

• 1. Ýaprak plastinkasynyň öýjükleriniň gurluşy nähili?
• 2. Ýapragyň gabyjagy nirede ýerleşýär?
• 3. Ýapragyň gabyjagy haýsy dokumadan durýar we ol nähili işleri ýerine ýetirýär?
• 4. Ýapragyn agyzjyklary nähili gurlan we haýsy işleri ýerine ýetirýär?
• 5. Gurak howa şertleri bolan ýerleriň ösümlikleriniň ýapraklarynyň gabyjagynyň aýratynlyklary nämeden ybarat?
• 6. Kutikula näme?
• 7.Agyzgyklar nirede ýerleşýär?
• 8. Agyzgyklar nahili wezipäni ýerine ýetirýär?

Öý işini tabşyrmak

• &38 Sahypa: 110-112