Ышт чамане илышыштым Сенымаш кече верч

Ышт чамане илышыштым Сеҥымаш кече верч...

(Литературно-музыкальный композиций)

Айгузина И.В.,Пÿнчер школысо марий йылме да литератур туныктышо

Сеҥымаш пайремым шочмо йылме дене эртарымаш марий школлаште пеш пайдале. Пайремыш мемнан кова-кочана -влак толыт, а нунылан марла йылме дене эртарыме кеч-могай мероприятий - кугу куан, вет нуно уло шÿм-чонышт гоч колтат патриотизм шӱлышан шочмо мутым. Яндар марий йылме дене каласкалыме почеламутат шонгыеҥын кумылжым тодылыкта. Пайрем сценарий йоча-шамычымат шке йылмыштым йȍраташ кумылаҥда.

Эртарыме верым пайремлан келшышын сȍрастарыман.

Задача:1. Патриотизм шӱлышым шыҥдараш, шочмо элым, калыкым пагалаш да йӧраташ туныкташ.

2. Шочмо элым фашист-влак деч арален кодымаште пеш кугу лÿддымылыкым ончыктышо –влак нерген шарнаш. 

Цель: 1. Йоча-влакын чоныштышт сар да тыл ветеран-влакын шочмо элым тушман деч утарымаш верч кучедалмышт дене кугешныме кумылым тарваташ. 

2.Ветеран –влакын суапле пашаштым тунемше-влаклан пример семын шындаш.

3. Шочмо кундемым, шке калыкым жаплаш ÿжаш.

4. Сылнын,лывырге йылме дене кутырен моштымо навыкым вияҥдаш.

Кучылтшашлык материал:

Ялысе фронтовик-влак гыч «Курымашлык полк», компьютер, проектор, экран.

1-ше вӱдышӧ. Таче – 9-ше Май. Кугу сарыште вуйым пыштыше-влакым шарныме, Сеҥымаш дене пӧртылшӧ фронтовик-влакым саламлыме, тыгак тылыште тыршыше чыла еҥлан тауштымо кече.

2-шо вӱдышӧ. Сеҥымашым лишемдаш изижат-кугужат, ӱдырамашыжат-пӧръеҥжат уло вийым пыштеныт. Тау, тыланда, коча-кована-влак, мыланна тыныс кавам арален кодымыланда! Ме тендан ончылныда вуйнам савена. Айста таче угыч сар жапым шарналтена.

(«Священная война» мурсем йонга)

1-ше вӱдышӧ. 1941 ий 22 июнь. Тиде кечын ныл шагат эрдене фашист Германий, сарым увертарыде, мемнан эл ӱмбак керылт пурен. Шучко, ныл ий утла шуйнышо сар тӱҥалын.

(2-шо слайд)

1-ше тунемше. Сар пожарым чӱктен тушман Гитлер элнаш.

Неле танк ден тошкен, бомбым кӱшыч кышкен,

Вулно йӱрым почкен, пуштеден, йӱлалтен.

Шонен Русьым сеҥаш, сукалтен шындыкташ.

(3-6 слайд)

2-шо вӱдышӧ. Уло совет калык каргыме тушман ваштареш илаш-колаш кредалын. Шочмо элым утараш, аралаш кынелын.

2-шо тунемше. Лӱҥген мландем, пушеҥге-влак тайненыт

Да мландыш йӧрлыныт адемылак тунам

Чылт факелла волгалт, ял-влак йӱленыт,

Илаш-колаш кредалын калыкна.

(7-10 слайд)

1-ше вӱдышӧ. Шучко сар 1418 кече шуйнен. 1418 кече да йӱд эл мучко орлык, шинчавӱд, колымаш кажне суртышто озаланен. Сар жапыште 57 миллион совет калык пытен. Сар годым еҥ-влак веле огыл, мландат орланен. Тудо мланде семынак шортын, йӱлен.

(11-13 слайд)

2-шо вӱдышӧ. 75 ий эртен война пытымылан. Тиде войнашке Пошкырт республикын калыкше пеш кугу вийым пыштен. Мемнан республикына гыч 700 тӱжем утла салтак фашист ваштареш кредалын, тушечын 11 тӱжемже Мишкан район гыч лийын . А Пӱнчер ял гыч элнан тӱрло фронтлаште 160 еҥ тушман ваштареш кредалын. Чаманен каласаш логалеш, 74- ше веле мӧнгыш пӧртылын. Мемнан землякна-влак фашист ваштареш лӱдде да виян кредалыныт.Тидын нерген нунын сулен налме награда-влак ойлат. Сайфутдинов Сагит Сайфутдинович II да III степенян Слава орден, II степенян Отечественный война орден да “За отвагу», «За боевые заслуги», «За оборону Москвы» медаль-влак ден палемдыме лийын. Шамшиев Ермолай Шамшиевичын оҥжым II степенян Отечественный война орден, кок Йошкар Знамя орден да “За отвагу», «За боевые заслуги» медаль –влак сӧрастареныт. Ябердин Михаил Ябердинович тиде война гыч II степенян Отечественный война, Йошкар шӱдыр орден- влак ден пӧртылын. Родо-шочшышт-влак веле огыл, нунын дене уло ял калык кызыт марте кугешна. Войнаште налме сусыр ветеран-влакын умырыштым кажне ийын кучыкемден. Ий гыч ийыш ветеран-влак шагалемыныт. Тачысе кечылан ялыштына ик ветеран веле кодын. Тиде Апаев Николай Апаевич. Айста тудым чыланат саламлена да тӧрыш кӱштена.

(Ветераным саламлымаш да тудлан мутым пуымаш)

3-шо тунемше. Аяр шикш гоч, тул вошт мый эртенам,

Ныл ий пуля шӱшкен оҥем воктене.

Окопымак мыняре кӱнченам

Мый шкемын рвезе , нӧргӧ кидем дене.

Тошкалтын шемшыдаҥ нур кумдыкеш.

Еҥат, мӱкшат тулеш, шикшеш коленыт.

Кузе кавам волгенче кушкедеш,

Тугак окоп-влак мландынам кореныт.

(С. Вишневский «Аяр шикш гоч» .)

«В землянке» мурым 7 класс тунемше-влак мурат.

2-шо вӱдышӧ. Сар жапыште 70 тӱжем ола ден ял ломыжыш савырненыт, завод ден фабрика шаланеныт. Моткоч кугу ойгым чыташ логалын тылысе калыклан.

4-ше тунемше. Кӱкшо сер гыч ончена ме Ржевым.

Ӱлно – Юл, Какшан гай кумдыкан.

- Эх, кузе кыреныт, шалатеныт

Сар ийлаште тошто оланам!

Пеш шагал тичмаш оралте кодын,

Кид гыч кидышке ола куснен, -

Шарналтен тул пургыжан ийготым,

Ик еҥ каласкалыш мыланем…

(М.Казаков «Ржев олаште»)

1-ше вӱдышӧ. Тушман элнан шӱмжӧ, Москва деке, лишемын, тушко улыжат 27 км веле кодын улмаш. Шучко пагыт! Шочмо Эл- Ава виян кредалаш ӱжын: чылажат- фронтлан, чылажат – Сеҥымашлан!

(14 слайд)

2-шо вӱдышӧ. Немычым Москва воктене чарен шогалтыме. 28 гвардеец-панфиловец Дубосеково станций воктене тӱням ӧрыктарысе подвигым ыштен. Нуно ныл шагат жапыште 40 фашист танк ваштареш кредалыныт, Москва деке колтен огытыл.

(15-17 слайд)

5-ше тунемше. Йӱла ик танк, вот – весе. А молышт нушкыт.

Мугырымашым пӱчкӧ тале йӱк:

- Москва мемнан шенгелне! Чакнаш нигушко!

Бруствер вак нӧлталте политрук!..

(М.Казаков «Подвиг».)

(18-19слайд)

1-ше вӱдышӧ. 1942 ий кеҥежым Сталинград воктене тушман сеҥалтын! Тыге мемнан армийна фашист-влакым чактараш тӱҥалын.

6-шо тунемше. Шинча ончык толеш

Нылле кокымшо ий.

Шучко омо гай тудо,

Мондаш огеш лий.

Тул коклаш петыралт,

Ял, ола мӱгырат.

Но йомакысе гай

Шогалеш Сталинград…

(М.Казаков «Нылле кокымшо ий».)

2-шо вӱдышӧ. Кугу сар жапыште калык вӱр эҥерла йоген, кочо шикш кавам пӱрден, логарым ишен. Мланде чытырнен, юж сургалтын, а салтак –влак подвигым ыштеныт.

1-ше вӱдышӧ.11 тӱжем совет салтак Совет Ушем Герой лӱмым сулен налын. Мишкан район гыч 5 улыт. Айста нуным ушештарена. Тиде Актуганов Махмут Сафиевич, Загитов Гзий Казыханович, Ишкинин Ишмай Иштубаевич, Казаков Степан Александрович, Орсаев Егор Орсаевич.

(Совет Ушем Герой-влакын портретышт дене презентаций)

6-шо тунемше. Иван Кожедубым пӱтынь калык пала. Тудо сар жапыште 330 гана боевой заданийыш чоҥештен, 62 фашист самолетым волтен шуэн. Шочмо эл тудлан Совет Союз Герой лӱмым кум гана пуэн.

8-ше тунемше. Александр Матросов шке капше дене тушманын амбразурыжым петырен, йолташыже- влаклан ончык каяшышт корным почын. Саша деч вара шӱдӧ дене мемнан салтакна- влак тыгай подвигым ыштеныт.

8 класс тунемше- влак «Катюша» мурым йонгалтарат

2-шо вӱдышӧ. Шучко сар кажне суртыш ойгым конден. Тулык ава, тулык вате, тулык йоча – тиде сарын кочо кышаже.

9-ше тунемше. Кушакын, эргым, йомынат,

Шканет кушакын муынат

Юалге, курымаш илемым?

Тидлан эртен пеш шуко ий,

Но шӱмыштем йӱла тулгӱ,-

Ок йӱкшӧ, когарта капемым…

(М.Казаков « Аван шомакше», «День Победы» мурсем почеш каласкалымаш)

1-ше вӱдышӧ. 1945 ий 9 Май. Чот вучымо Сеҥымаш кече! Рейхстаг ӱмбалне – йошкар тисте. Могай куан! Эрык илыш тӱҥалеш. Куан шинчавӱд дене сар жапысе ойго мушкылтеш.

( 20 слайд)

2-шо вӱдышӧ. Фронтовик-влак ярныше, сусыргышо, окшак, чолак, капеш тушманын пуляжым нумалын, но куаныше мӧнгӧ пӧртылыныт. Элна дене пырля у илышым чоҥаш тӱналыныт.

10-шо тунемше. Шагалемыт фронтовик-влакна.

Мочол сылне ӱмыр лие лугыч!

Тошто сусыр кызытат ваҥа

Йӧрыкташ салтакым мландыш угыч…

Ӱмыр мучко лийын чын салтак,

Шыпланат, лукде чон ойго йӱкым…

Еҥ-влак! Йолташем-влак! Родо-влак!

Саклыза салтакым-фронтовикым.

(А. Мокеев «Саклыза фронтовикым», «Где же вы теперь,

друзья- однополчане?» мурсем почеш.)

1-ше вӱдышӧ. Ме манына: «Нигӧат мондалтын огыл, нимоат огеш мондалт!»

11-ше тунемше. Вӱргене дене велыме салтакым,

Нӧлталын вуемым, ончем.

Элна верчын коштын атакыш…

Лӱдде колымаш гоч вончен.

Тачат ӱжеш ончыко веле,

Тачат пуйто сар шикш лоҥгаш

Кая тудо, угыч кынелын,

Тушманым кырен шалаташ.

Тушман тыйым пуштын ыш сеҥе

Ни бомбо, ни пушко денат,

Кеч памятникетше вӱргене,

А шке тый вурс гай лийынат.

(С. Вишневский «Вӱргене салтаклан». )

9 класс «День Победы» мурым мура, чылан пырля ушнат.