З.М.Бобур хаёти ва ижоди

ЗАХИРИДДИН МУХАММАД БОБУР

ХАЁТИ ВА ИЖОДИ

Захириддин Мухаммад Бобур хаёти хакида

БОБУР (ТАХАЛЛУСИ; ТЎЛИҚ ИСМИ ЗАҲИРИДДИН MUHAMMAD ИБН УМАРШАЙХ МИРЗО; 1483-ЙИЛ 14-ФЕВРАЛ – 1530-ЙИЛ 26-ДЕКАБР) — ЎЗБЕК МУМТОЗ АДАБИЁТИНИНГ ЙИРИК ВАКИЛИ, ШОИР, ТАРИХЧИ, ГЕОГРАФ, ДАВЛАТ АРБОБИ, ИСТЕЪДОДЛИ САРКАРДА, БОБУРИЙЛАР СУЛОЛАСИ АСОСЧИСИ, ТЕМУРИЙ ШОҲ БЎЛГАН. АМИР ТЕМУРНИНГ ПАННЕВАРАСИ БЎЛГАН.[1] БОБУР ЎЗ ДАВРИНИНГ БУЮК ШАХСЛАРИДАН БИРИ ЕДИ. УНИНГ ШЕЪРЛАРИ,РУБОИЙЛАРИ ЎЗ ВАҚТИДА ВА ҲОЗИР ҲАМ СЕВИБ ЎҚИЛМОҚДА. 6 ТА ХОТИНИ БЎЛГАН. БИБИ МУБОРАКА, МОҲИМБЕГИМ, ЗАЙНАБ СУЛТОН БЕГИМ, ОЙША СУЛТОН БЕГИМ, МАЪСУМА СУЛТОН БЕГИМ ВА СОЛИҲА СУЛТОН БЕГИМ.

1

Заҳириддин Муҳаммад Бобур Ўрта аср Шарқ маданияти, адабиёти ва шеъриятида ўзига хос ўрин эгаллаган адиб, шоир, олим бўлиш билан бирга йирик давлат арбоби ва саркарда ҳамдир. Бобур кенг дунёқараши ва мукаммал ақл-заковати билан Ҳиндистонда Бобурийлар сулоласига асос солиб, бу мамлакат тарихида давлат арбоби сифатида номи қолган бўлса, сержило ўзбек тилида ёзилган «Бобурнома» асари билан жаҳоннинг машҳур тарихнавис олимлари қаторидан ҳам жой олди. Унинг нафис ғазал ва рубоийлари туркий шеъриятининг энг нодир дурдоналари бўлиб, «Мубаййин» («Баён этилган»), «Хатги Бобурий», «Ҳарб иши», Аруз ҳақидаги рисолалари эса ислом қонуншунослиги, шеърият ва тил назарияси соҳаларига муносиб ҳисса бўлиб қўшилди.

Заҳириддин Муҳаммад Бобур 1483 йилнинг 14 февралида Андижонда, Фарғона улусининг ҳокими Умар Шайх Мирзо оиласида дунёга келди. Бу даврда Марказий Осиё ва Хуросонда турли ҳокимлар, ака-укалар, тоға-жиянлар, амакиваччалар ўртасида ҳокимият — улуғ боболари Амир Темур тузган йирик давлатга эгалик қилиш учун кураш ниҳоят кескинлашган эди.

2

АДАБИЁТ, НАФИС САНЪАТ, ТАБИАТ ГЎЗАЛЛИГИГА ЁШЛИГИДАН МЕҲР ҚЎЙГАН ЗАҲИРИДДИН, БАРЧА ТЕМУРИЙ ШАҲЗОДАЛАР КАБИ БУ ИЛМЛАРНИНГ АСОСИНИ ОТАСИ САРОЙИДА, ЕТУК УСТОЗЛАР РАҲБАРЛИГИДА ЭГАЛЛАДИ. БИРОҚ УНИНГ БЕТАШВИШ ЁШЛИГИ УЗОҚҚА ЧЎЗИЛМАДИ. 1494 ЙИЛИ ОТАДАН ЕТИМ ҚОЛДИ. 12 ЁШИДА ОТАСИ ЎРНИГА ФАРҒОНА УЛУСИНИНГ ҲОКИМИ ЭТИБ КЎТАРИЛГАН БОБУР ҚАЛАМНИ ҚИЛИЧГА АЛМАШТИРИБ, АНДИЖОН ТАХТИ УЧУН УКАСИ ЖАҲОНГИР МИРЗО, АМАКИСИ СУЛТОН АҲМАД МИРЗО, ТОҒАСИ СУЛТОН МАҲМУДХОН ВА БОШҚА РАҚИБЛАРГА ҚАРШИ КУРАШИШГА МАЖБУР БЎЛДИ. БОБУР УКАСИ ЖАҲОНГИР МИРЗО БИЛАН МУРОСАГА КЕЛИШ УЧУН УНГА ЁН БЕРИШГА — ФАРҒОНА УЛУСИНИ ИККИГА ТАҚСИМЛАБ, ЯРМИНИ УКАСИГА ТОПШИРИШГА ҚАРОР ҚИЛДА ВА ЎЗИ САМАРКАНД УЧУН ОЛИБ БОРИЛАЁТГАН КУ-РАШГА КИРИШИБ КЕТДИ. БИР НЕЧА ЙИЛ ДАВОМ ЭТГАН БУ КУРАШ ҚИРҒИН-БАРОТДАН БОШҚА БИРОР НАТИЖА БЕРМАДИ: УНДА КАТТА ҲАРБИЙ КУЧ БИЛАН АРАЛАШГАН ШАЙБОНИЙХОННИНГ ҚЎЛИ БАЛАНД КЕЛДИ ВА БОБУР САМАРҚАНДНИ ТАШЛАБ КЕТИШГА МАЖБУР БЎЛДИ. 1504 ЙИЛИ ШАЙБОНИЙХОН АНДИЖОННИ ҲАМ ҚЎЛГА КИРИТГАНДАН СЎНГ, БОБУР ЖАНУБГА ҚАРАБ ЙЎЛ ОЛДИ ВА КОБУЛ УЛУСИДА ЎЗ ҲОКИМИЯТИНИ ЎРНАТДИ. 1505-1515 ЙИЛЛАРДА У МАРКАЗИЙ ОСИЁГА ҚАЙТИШГА БИР НЕЧА БОР УРИНИБ КЎРДИ. АММО БУ УРИНИШЛАРДАН ҲЕЧ ҚАНДАЙ НАТИЖА ЧИҚМАДИ. СЎНГ ЎЗ МАВҚЕИНИ ЯНАДА МУСТАҲКАМЛАШ МАҚСАДИДА, 1519-1525 ЙИЛЛАР ДАВОМИДА ҲИНДИСТОННИ ҚЎЛГА КИРИТИШ УЧУН БИР НЕЧА БОР ЖАНГЛАР ОЛИБ БОРДИ. 1526 ЙИЛ АПРЕЛ ОЙИДА ПАНИПАТДА ҲИНДИСТОН СУЛТОНИ ИБРОҲИМ ЛЎДИ БИЛАН ВА 1527 ЙИЛИ МАРТ ОЙИДА ЧИТОРА ҲОКИМИ РАНО САНГО БИЛАН БЎЛГАН ЖАНГЛАРДА БОБУРНИНГ ҚЎЛИ БАЛАНД КЕЛДИ. ТАРИХИЙ МАЪЛУМОТЛАРНИНГ БАЁН ҚИЛИШИЧА, БОБУРНИНГ ҲИНДИСТОНГА ЮРИШИДА ДЕҲЛИ ҲУКМДОРИ ИБРОҲИМ СУЛТОН СИЁСАТИДАН НОРОЗИ БЎЛГАН ПАНЖОБ ҲОКИМЛАРИ ҲАМ БОБУРНИ ҚЎЛЛАГАНЛАР ВА СИКРИ ЖАНГИДАГИ БУ ҒАЛАБА БОБУРГА ҲИНДИСТОНДА ЎЗ ҲУКМРОНЛИГИНИ УЗИЛ-КЕСИЛ ЎРНАТИШ ВА БОБУРИЙЛАР СУЛОЛАСИНИ БАРПО ЭТИШ ИМКОНИЯТИНИ БЕРДИ. ОВРЎПО ТАРИХЧИЛИГИДА «БУЮК МЎҒУЛЛАР» НОМИ БИЛАН «ҒАЛЛАТИ МАШҲУР» БЎЛГАН, АСЛИДА «БОБУРИЙЛАР СУЛОЛАСИ» ҲИНДИСТОНДА 300 ЙИЛДАН ОРТИҚ ҲУКМРОНЛИК ҚИЛДИ.

GLOW

Хати — бинафша, хади — лола, зулфи райҳондур,

Баҳори ҳуснда юзи ажаб гулистондур.

Ики менги ою доғи юзу сўзи гулу мул,

Қади равону тани жону ирни маржондур.

Қошида чину кўзида кину ангабин лабида,

Сўзида заҳр ва лекин тилида дармондур.

Қошингға кўп бора олмон, нетай, аролиқда,

Ёшим тишинг дуридин айру баҳри Уммондур.

Ўтумни тез этасен ҳар тарафға секретиб от,

Саманди ноз инонини бир бери ёндур.

Не навъ васф қилай суратинг латофатини —

Ки, ҳуснунга сенинг, эй руҳ, ақл ҳайрондур.

Жафою жавр агар қилса, Бобуро, нетайин,

1. Бобур 12 ёшида тахтга ўтирган.

2. Бобур 14 ёшида уйланган.

3. Бобур ҳарб илмигa бағишланган китоб ёзган шоҳ.

4. Бобур дунё шарқшунос олимлари томонидан энг кўп ўрганилган шахс.

5. Бобур ўзи «Хатти Бобурий», деб номланган ёзувни ишлаб чиққан.

6. Бобур ўз аскарлари билан Ҳиндикуш тоғидан қор кечиб ўтган.

7. Бобур Амир Темур авлоди ва Тошкент ҳокими Юнусхон (она тарафидан)нинг набираси бўлган.

8. Бобур буюк шоир Алишер Навоий билан хат орқали мулоқотда бўлган.

9. “Бобурнома” ўзбек тилидаги илк мемуар асар.

10. Бобур қабри Қобулда жойлашган.

• Кўрилганлиги: 2049
• Кўрилганлиги: 2049

БОБУР ХАКИДА КИЗИКАРЛИ ФАКТЛАР

ЗАҲИРИДДИН МУҲАММАД БОБУР ЎЗБЕК АДАБИЁТИНИНГ ЙИРИК НАМОЁНДАЛАРИДАН БИРИ, ШОИР, АДИБ, ОЛИМ, САРКАРДА, ЙИРИК ДАВЛАТ АРБОБИ, “БУЮК БОБУРИЙЛАР СУЛОЛАСИ” АСОСЧИСИ

ҲАЁТ ЙЎЛИ

БОБУР 1483 ЙИЛИ 14 ФЕВРАЛДА АНДИЖОН ШАҲРИДА, ФАРҒОНА УЛУСИНИНГ ҲОКИМИ УМАРШАЙХ МИРЗО ВА АСЛИ ЧИНГИЗИЙЛАРДАН БЎЛГАН МАЛИКА ҚУТЛУҒ НИГОР ХОНИМ ОИЛАСИДА ДУНЁГА КЕЛАДИ. “БОБУР” СЎЗИ ФОРСИЙ ТИЛИДАН “БАБР”, ЯЪНИ “БАРС”,“ЙЎЛБАРС” ДЕГАН МАЪНОНИ БИЛДИРАДИ. БОБУРНИНГ ОТАСИ УМАРШАЙХ МИРЗО СОҲИБҚИРОН АМИР ТЕМУР АВЛОДИДАН. АМИР ТЕМУРНИНГ УЧИНЧИ ЎҒЛИ МИРОНШОҲ МИРЗОНИНГ ЭВАРАСИ БЎЛГАН. БОБУРНИНГ ОНАСИ ҚУТЛУҒ НИГОР-ХОНИМ МЎҒУЛ ХОНЛАРИДАН БИРИ ЮНУСХОННИНГ ҚИЗИ БЎЛГАН.