Республика Узбекистан, Джиззакская область
СДЕЛАЙТЕ СВОИ УРОКИ ЕЩЁ ЭФФЕКТИВНЕЕ, А ЖИЗНЬ СВОБОДНЕЕ
Благодаря готовым учебным материалам для работы в классе и дистанционно
Скидки до 50 % на комплекты
только до
Готовые ключевые этапы урока всегда будут у вас под рукой
Организационный момент
Проверка знаний
Объяснение материала
Закрепление изученного
Итоги урока
Был в сети 21.04.2024 21:05
Беглиев Дилшод Нурмыратович
Учитель по предмету химии
44 года
1 142
43 647 
Местоположение
Специализация
Задачи по органической химии для 10 класса на узбекском языке
Категория:
Химия
13.02.2022 21:35
Просмотр содержимого документа
«Задачи по органической химии для 10 класса на узбекском языке»
O O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI
XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI
JIZZAX VILOYATI XALQ TA’LIMI BOSHQARMASI
Paxtakor tumani xalq talimi bo’limiga
qarashli 4-umumiy o’rta ta’lim maktabining
kimyo fani o’qituvchisi Begliyev Dilshodning
DARS VA TO’GARAK MASHG’ULOTLARIDA FOYDALANISH UCHUN
O R G A N I K
FANIDAN MAVZULASHTIRILGAN
MASALALAR TO’PLAMI
O’QUV QO’LLANMA
PAXTAKOR -2021
1. ALKANLAR.
Butlerovning kimyoviy tuzilish nazariyasi.
1861-yilda tabiatshunoslarning Germaniyadagi sezdida e’lon qildi.
1. Organik moddalar molekulasini hosil qilgan hamma atomlar o’z valentliklariga muvofiq ravishda ma’lum izchillikda birikkan.
2. Moddalarning xossalari molekulalar tarkibiga qanday atomlar va qancha atomlar kirishganiga emas, balki ularning qanday tartibda birikkanligiga ham bog’liq.
3. Berilgan moddaning xossalariga ko’ra uning molekulyar tuzilishini, molekulyar tuzilishidan esa xossalarini oldindan aytib berish mumkin.
4. Modda molekulasidagi hamma atomlar va atomlar gruppasi o’zaro bir-biriga ta’sir etadi.
5.
Izomeriya-bir nechta moddalarning tarkibi hamda molekulyar massasi bir xil bo’lib, lekin molekulalarining tuzilishidan farqlanadigan hodisadir. Pentanda 3-ta, oktanda 18-ta nonanda 35-ta, deknada 75-ta, C15H32 -4347-ta, C13H28 -802-ta C20H42 -366319-ta izomerlari mavjud.
XXIV. BOB. Uglevodorodlar.
1. Alkanlar. CnH2n+2
Olinishi.
Al4C3 + 12H2O → 4Al(OH)3 + 3CH4
Lebedev usuli.
CH3COONa + NaOH(q) 
CH4 + Na2CO3
Vyurs reaksiyasi.
Xossalari.
Yonish reaksiyasi
CnH2n+2 + 1,5n+0,5O2 = nCO2 + n+1H2O
Galogen birikishi.
CH3-CH3 + Cl2 → CH3-CH2Cl + HCl
CH4 
C + 2H2 (havosiz joyda)
2CH4 
C2H2 + 3H2
CH3-CH3 
C2H4 + H2
H2O + CH4 
CO + 3H2
CH4 + CO2 
2CO + 2 H2
Izomerlanish reaksiyasi.
Oksidlanishi katalitik.
2CH3(CH2)16CH3 + 5O2 → 4CH3(CH2)8COOH + 2H2O
Izomeriya va nomenklaturasi.
1. Quyida berilgan alkanlarni xarqaro nomenklatura bo’yicha nomlang. Uglevodorod tarkibidagi uglerodlarning gibridlanish turini aniqlang.
1) 
, 2) 
3) 
, 4) 
2. Pentan, geksan va geptanlarning izomerlarini yozing va xalqaro nomenklatura bo’yicha nomlang.
3. Emperik formulalari berilgan ushbu moddalarni nomlang. 1) CH3CH2CH(Cl)CH2CH3, 2) CH(Cl)2CH2CH(CH3)CH2CH3, 3) CH3CH(Cl)CH(Cl)CH(Cl)CH2CH3, 4) CCl3C(CH3)3 5) CH3C(Cl)2C(Cl)2CH3, 6) C(Cl)3C(CH3)2CH2CH2CH2CH2CH(Cl)CH3.
4. Nomlari berilgan quyidagi moddalarning struktura formulalarini yozing. 1,2-dixloro-2-metil-3-etilgeksan, 2,2,3,3-tetrametilgeksan, 2,3,4,5-tetrametil-4-etiloktan, 2,2,3-trimetilbutan, 3,3-dietilpentan, 4,4-dimetil-5,5-dietilnonan.
5. Nomlari berilgan quyidagi moddalarning struktur formulalarini yozing.
1) 2,2,8-trimetil-4-etil-5-izopropilnonan; 2) 2,2,4,5-tetrametil-3-etilgeptan; 3) 2,2,3,3,4,5,5-geptametil-4-etilgeksan; 4) 2,3,4,5-tetrametil-3,5-dietilgeptan; 5) 3,3,5,5-tetrametil-4-etilgeptan; 6) 3,4,5,6-tetrametiloktan; 7) 2,5,6,6-tetrametil-4-izoprpiloktan; 8) 2,2,7,7-tetrametil-5,5-diizoprpiloktan; 9) 2,3,4,4,5,6-geksametilgeptan; 10) 2,4,6-trimetil-4-izopropilgeptan.
6. Quyidagi moddalar tarkibidagi s, sp, sp2, sp3, p orbitallar sonini aniqlng. Izobutan, 1,3-dimetilpentan, 2,2-dimetilpentan, 2,2,3,3-tetrametilpentan.
7. Emperik formulalari berilgan quyidagi moddalarni xalqaro nomenklatura bo’yicha nomlang.
1) C(CH3)3CH2CH(C2H5)C(CH(CH3)2)CH2CH2CH(CH3)2;
2) C(CH3)3CH(C2H5)CH(CH3)CH(CH3)(C2H5);
3) C(CH3)3C(CH3)2C(CH3)(C2H5)C(CH3)3;
4) CH3CH2C(CH3)2CH(C2H5)C(CH3)2(C2H5);
5) CH(CH3)2C(C2H5)(CH3)CH(CH3)C(C2H5)2(CH3);
6) CH3CH(C2H5)CH(CH3)CH(CH3)CH(CH3)(C2H5);
7) C(CH3)2(C2H5)CH(CH3)CH(CH(CH3)2)CH2CH(CH3)2;
8) C(CH3)3CH2CH2C(CH(CH3)2)2CH2C(CH3)3;
9) C(CH3)3CH(C2H5)CH(CH3)CH(CH3)(C2H5);
10) CH3CH(CH3)CH(C2H5)C(CH3)(CH(CH3)2)CH(C2H5)CH(CH3)2;
Olinish usullari.
1. Quyida berilgan reaksiyalarni tugallang va hosil bo’lgan moddalarni nomlang.
2. Berilgan Vyurs reaksiyalarini tugallang va xosil bo’lgan moddalarni nomlang. 1) 
2) 
3) 
4)
3. Quyida berilgan reaksiyalarni tugallang va hosil bo’lgan moddalarni nomlang.
1) CH3CH2C(CH3)2COONa + NaOH(q) 
2) C(CH3)3CH(CH3)CH(CH3)CH(C2H5)COONa + NaOH(q)
3) CH3CH2C(CH3)2COONa + NaOH(q)
4) CH3C(CH3)2C(CH3)2COONa + NaOH(q)
5) C(CH3)3CH2CH(C2H5)CH(CH3)COONa + NaOH(q)
6) C(CH3)3CH(C2H5)C(CH3)2COONa + NaOH(q)
7) CH(CH3)2C(CH3)2C(CH3)2CH(CH3)CH2COONa + NaOH(q)
8) C(CH3)3C(CH3)2CH2CH2CH2COONa + NaOH(q)
9) C(CH3)3C(CH(CH3)2)2C(CH3)2COONa + NaOH(q)
10) CH3CH2C(C2H5)2CH2CH2COONa + NaOH(q)
4. Berilgan Vyurs reaksiyalarini tugallang va xosil bo’lgan moddalarni nomlang.
1) C(CH3)3C(CH3)(Cl)C(CH3)3 + CH3CH(Cl)C(CH3)3 + Na =
2) C(CH3)3C(C2H5)2Cl + CH3CH(Cl)CH3 + Na =
3) C(CH3)2(CH(CH3)2)CH2C(CH3)2CH2(Cl)C(CH3)3 + CH3C(CH3)(Cl)C(CH3)3 + K =
4) C(CH3)3CH2Cl + ClC(CH3)3 + Na =
5) C(CH3)3CH2Cl + CH3CH(Cl)(CH3) + Na =
6) C(CH3)3CH2C(CH3)2(Cl) + ClC(CH3)3 + Na =
7) C(CH3)3(CH2)2CH2Cl + CH3CH2Cl + Na =
8) C(CH3)2CH2Cl + CH3CH2Cl + Na =
9) C(CH3)2CH2Cl + ClC(CH3)3 + Na =
10) CH3CH2CH2Cl + CH3CH(Cl)CH3 + Na =
4. Berilgan Vyurs reaksiyalarini tugallang va xosil bo’lgan moddalarni nomlang.
1) CH3Cl + CH3CH2Cl + CH3CH2CH2Cl + K =
2) CH3CH2Cl + CH3CH(Cl)CH3 + (CH3)2CHCH2Cl + K =
3) CH3Cl + C(CH3)3CH(CH3)2CH2Cl + CH3CH2C(CH3)2CH2CH2Cl + K =
4) C(CH3)3CH2Cl + CH3CH2Cl + CH(CH3)2CH(CH3)(Cl)CH(CH3)2 + K =
5) C(CH3)3Cl + C(CH3)3CH2Cl + CH(CH3)Cl + K =
Xossalari.
1. To’yingan uglevodorodlarga galogenlarning birikish reaksiyalarini tugallang va hosil bo’lgan birikmalarni nomlang.
1)
2) 
3) 
4) 
5) 
6) CH(CH3)2C(CH3)3 + Cl2 =
7) CH(CH3)2C(CH3)2CH2CH3 + Cl2 =
8) CH(CH3)2CH2CH2C(CH3)3 + Cl2 =
9) (CH3)3CCH(CH3)CH2C(CH3)3 + Cl2 =
10) CH3CH2C(CH3)2CH(CH3)2 + Cl2 =
2. Alkanlar AlCl3 katalizatori ishtirokida qizdirilib izomerlanadi. Ushbu izomerlanish reaksiyalarning tenglamalarini yozing.
3. Ushbu parchalanish reaksiyalarning reaksiya tenglamalarini yozing.
Masalalar.
1. 67,2 m3 butanni yoqish uchun qancha hajm havo kerak? J:2184
2. 202 g monoxlormetan olish uchun qancha massadan metan va xlor talab etiladi? J: CH4 64 g; Cl2 284 g 3. 2,9 g alkan yonganda 4,48 l karbonat angidrid va 4,5 g suv hosil bo’ldi. Alkanning formulasini aniqlang. J: C4H10.
4. 9 g alkanga xlor birikkanda 13,3125 g monoxlorli hosilasi hosil bo’ldi. Bu alkanning formulasini aniqlang. J: C5H12.
5. Degidrogenlanish natijasida 1,1 g alkandan 0,5 l vodorod hosil bo’ldi. Shu alkanning formulasini aniqlang. J: C3H8.
6. To’yingan uglevodorodning geliyga nisbatan zichligi 18 ga teng. Shu uglevodorod nechta ugleroddan tashkil topgan va uglevodorodning formulasini aniqlng. J: 5; C5H12.
2. SIKLOALKANLAR.
Sikloalkanlar. CnH2n
Olinishi.
Xossalari.
CnH2n + 1,5nO2 = nCO2 + nH2O
Izomeriyava nomenklaturasi.
1. Struktura formulalari berilgan sikloalkanlarni nomlang. Uglevodorod tarkibidagi uglerodlarning gibridlanish turini aniqlang.
2. Siklobutan, siklopentan va siklogeksanlarning izomerlarini yozing va nomlang
3. Quyidagi sikloalkanlar tarkibidagi s, p, sp, sp2, sp3 orbitallar sonini aniqlang. 1,2-dimetilsikopropan, siklobutan, siklopentan, metilsiklopropan, etilsiklopropan, 1,1-dimetilsiklopropan, 1,3-dimetilsiklobutan, 1,2-dimetilsiklobutan, 1,1-dimetilsiklobutan.
4. Nomlari berilgan quyidagi sikloalkanlarning grafik formulalarini yozing.
1) 1,1,2,2,3,3-geksametilsiklopropan
2) 1,1,2,2-tetrametilsiklobutan
3) 1,3,5-trimetilsiklogeksan
4) 1,2,3-trimetilsiklopentan
5) 1,1,2-trimetilsiklopropan
6) 1-etilsiklopropan
7) 1,2,3-trimetilsiklopropan
8) 1-izopropilsiklopropan
9) 1,3-dimetilsiklobutan
10) 1,2-dimetilsiklopentan
Olinish usullari.
1. Quyida berilgan reaksiya asosida sikloalkan hosil qiling va nomlang.
2. Quyida berilgan reaksiya asosida sikloalkan hosil qiling va nomlang.
1) CH3CH(Cl)CH2CH(Cl)CH3 + Zn =
2) CH2(Cl)CH2CH2CH2(Cl) + Zn =
3) CH2(Cl)CH(CH3)CH2Cl + Zn =
4) CH3CH(CH3)(Cl)CH2CH(Cl)CH3 + Zn =
5) CH3CH(Cl)CH2CH(Cl)CH2CH3 + Zn =
6) CH3CH(Cl)CH(CH3)CH(Cl)CH3 + Zn =
7) CH3CH(Cl)CH2CH(CH3)CH2CH(Cl)CH3 + Zn =
8) ClCH2CH(CH3)CH2CH(CH3)CH2CH(Cl)CH3 + Zn =
9) CH3CH(Cl)CH(CH3)CH(CH3)CH(Cl)CH3 + Zn =
Masalalar.
1. 7 g sikloa alkan yonganda 11,2 l karbonat angidrid va 9 g suv hosil bo’ldi. Sikloalkanning formulasini aniqlang. J: C4H8.
2. Sikloalkanning vodorodga nisbatan zichligi 28 ga teng. Bu sikloalkanning tarkiba nechta uglerod atomi bor? J: 4 ta.
3. 1 mo’l uglevodorod yonganda 112 l karbonat angidrid va 80 g suv hosil bo’ldi. Bu uglevodorod nomini aniqlang. Uglevodorodning geliyga nisbatan zichligi 17,5 ga teng. J: Siklopentan.
3. ALKENLAR.
Alkenlar. CnH2n
Olinishi.
C2H5OH 
C2H4 + HOH
CH4 
C2H4 + H2
CH3-CH3 
C2H4 + H2
Kreking va piroliz reaksiyasi
CH2Br-CH2Br-CH3 + Zn → CH2=CH-CH3 + ZnBr2
CH3-CH2-CH2Cl + KOH(spirt) 
CH3-CH=CH2 + KCl + HOH
Xossalari.
Birikish reaksiyasi.
CH2=CH2 + Cl2 → CH2Cl-CH2Cl
CH2=CH2 + H2 
CH3-CH3
Zaysev qoidasi. Galogenli uglevodoroddan vodorod galogenid ajralib chiqqanda vodorod galogen birikkan uglerodning yonidagi uglerodlarning kam gidrogenlanganidan ajraladi. (suv ham shu qoidaga asosan ajralib chiqadi).
CH2=CH2 + H2O 
CH3-CH2OH
CH2=CH2 + HCl → CH2Cl-CH2Cl
CH2=CH2 + O + H2O 
HO-CH2-CH2-OH
Kislorodda yonishi.
CnH2n + 1,5nO2 = nCO2 + nH2O
Markovnikov qoidasi. To’yinmagan uglevodorodga vodorod galogenid birikkanda vodorod atomi ko’p gidrogenlangan uglerod atomiga, galogen esa kam gidrogenlangan uglerod atomiga birikadi.
Polimerlanishi.
Izomeriya va nomenklaturasi.
1. Quyida emperik formulalari berilgan moddalarni (IUPAC) xalqaro nomlash qoidalariga asosan nomlang. Uglevodorod tarkibidagi uglerodlarning gibridlanish turini aniqlang. CH3CHCH2, CH3C(CH3)CH2, CH2CH2, CH3CHCHCH3, CH2CHCH2CH3, CH3CH(CH3)CHCH2
2. Molekulyar formulalari keltirilgan alkenlarning izomerlarini yozing va nomlang. C4H8, C5H10
3. Formulalri brilgan ushbu moddalarni nomlang. •
1) CH2C(CH3)C(CH3)3
(CH3)3CCHCHC(CH3)3
CH3C(C2H5)CHC(CH3)3
(CH3)2CC(CH3)CH(CH3)CH3
5) (CH3)2C(CH3)C(CH3)3
6) (CH3)2CHCHCHCH(CH3)2
7) CH3C(CH(CH3)2)CHC(CH3)3
8) CH3C(CH(CH3)2)C(CH(CH3)2)CH3
9) CH3CHCHC(C2H5)(CH3)2
10) (CH3)3C(CH3)C(CH3)C(CH3)3
4. Nomlari berilgan ushbu galogenli xosilalarning struktur formulalarini yozing.
2,3,3-trimetilbuten-l
2,2,5,5-tetrametilgeksen-3
2,2,4-trimetilgeksen-3
2,3,4-trimetilpenten-2
2,3,4,4-tetrametilpenten-2
2,5-dimetilgeksen-3
2,2,4,5-tetrametilgeksen-3
2,3,4,5-tetrametilgeksen-3
4,4-dimetilgeksen-2
10)2,2,3,4,5,5-geksametilgeksen-3
5. Buten-2, penten-2 va geksendagi sis va trans izomerlarini yozing va nomlang.
6. Emperik formulasi berilgan ushbu galogenli hosilalarni nomlang. 1)(CH3)2C(C1)CHCHCH3
(CH3)2C(C1)CHC(CH3)CH(C1)CH3
(C1)3CCHC(CH3)C(CH3)3
(CH3)3CC(C1)C(C1)CH3
5)(C1)2CC(CH3)C(CH3)(C1)C(C1)(CH3)2
6)CH3C(C1)(CH3)C(C1)C(CH3)C(C1)(CH3)2
7. Nomlari berilgan ushbu moddalaming struktura formulalarini yozing. Buten-1, penten-2, 2-metilbuten-2.
Olinishi.
1. Ushbu reaksiyani tugallang va reaksiya mahsulotini nomlang.
CH3CH(C1)C(CH3)(C1)C(CH3)3 + Zn→
ClCH2C(CH3)(C1)C(CH3)3 + Zn →
(CH3)3CCH(C1)CH(C1)C(CH3)3 + Zn →
(CH3)2C(C1)C(CH3)(C1)C(CH3)3 + Zn→
(CH3)3CCH(C1)CH(C1)C(CH3)3 + Zn →
(CH3)2C(C1)C(CH3)(C1)C(CH3)2(C2H5) + Zn →
(CH3)2C(C1)C(CH3)(C1)C(CH3)2C(CH3)3 + Zn →
(CH3)3CC(CH3)(C1)C(CH3)(C1)C(CH3)3 + Zn →
2. Quyida berilgan alken hosil bo'lish (Zaysev qoidasi) reaksiyalarini tugallang va reaksiya mahsulotini nomlang.
CH3CH(C1)CH2CH3 + KOH(spirt) →
(CH3)3CCH(C1)CH(CH3)2 + KOH(spjrt) →
(CH3)2CH(C1)CH(CH3)C(CH3)3 + KOH(spirt) →
CH3CH(C1)CH2C(CH3)3 + KOH(spirt) →
CH3CH2CH(C1)C(C2H5)(CH3) + KOH(spirt) →
CH3CH(OH)CH2C(CH3)3 + 
(CH3)3CH2CH(OH)CH(CH3)C(CH3)3 +
(CH3)3CH(OH)CH(CH3)2 +
CH3CH(CH(CH3)2)CH(OH)CH2CH3 +
10)(CH3)2CHCH(OH)C(CH(CH3)2)2CH2CH2CH3 +
3. Zaysev qoidasi asosida quyidagi reaksiya tenglamalarini tugallang va hosil
bo'lgan moddani nomlang.
1) CH3CH2C1 + KOH(spirt)→
2) CH3CHC1CH3 + KOH(spirt)→
3) CH3CHC1CH(CH3)CH3 + KOH(spirt)→
4) CH3CHC1CH2CH2CH3 + KOH(spirt)→
5) CH3C(CH3)C1CH2CH3 + KOH(spirt)→
6) CH3CH2CHC1CH(CH3)CH3 + KOH(spirt) →
4.To'yingan uglevodorodlarning digalogenli hosilalaridan alkenlar olish
reaksiyasi asosida quyidagi moddalardan alken olish reaksiyasini yozing va hosil
bo'lgan alkenni nomlang. CH2C1CHC1CH3, CH3CHC1CHC1CH3,
CH3C(CH3)C1CHC1CH2CH3, CH3C(CH3)C1C(CH3)C1CH2CH3
5. Zaysev qoidasi asosida quyidagi reaksiya tenglamalarini tugallang va hosil bo’lgan moddani nomlang.
CH3CH2OH 
CH3CH(OH)CH3
CH3CH2(OH)CH(CH3)CH3
CH3CH(OH)CH2CH2CH3
CH3C(CH3)(OH)CH2CH3
CH3CH2CH(OH)CH(CH3)CH3
Xossalari.
1. Buten-1, buten-2, penten-1, penten-2 va etilenlarga vodorod, xlor va brom birikish reaksiya tenglamalarini yozing va hosil bo’lgan moddalarni nomlang.
2. CH2CH2, CH3CHC(CH3)CH3, CH3CHC(CH3)CH2CH3, CH3CHCHCH3, CH3CH2CHC(CH3)CH2CH3 ushbu alkenlarga Morkovnikov qoidasi asosida HCl, HBr va suv birikish reaksiya tenglamalarini yozing.
3. Nomlari berilgan quyidagi alkenlarning polimerlanish reaksiya tenglamalarini yozing va reaksiya mahsulotini nomlang. Etilen, buten-2, 2-metilbuten-2, propen, 2-metilbuten-1.
4. Propen, buten-1, penten-1, penten-2 larning tarkibida s, sp, p, sp2, sp3 orbitallar sonini aniqlang.
5. Emperik formulalari berilgan quyidagi alkenlarga vodorod va brom birikish
reaksiya tenglamalarini yozing va reaksiya mahsulotini nomlang.
(CH3)2CC(CH3)C(CH3)3
(CH3)3C(CH3)C(CH3)CH(CH3)2
CH3CHC(CH3)C(CH3)3
CH3C(CH(CH3)2)C(CH(CH3)2)CH3
CH3C(C2H5)C(CH3)CH(C2H5)CH3
6)(CH3)3C(CH3)C(CH3)2
6. Ushbu reaksiyalarni Morkovnikov qoidasi asosida tugallang va reaksiya
mahsulotini nimlang.
(CH3)2CHCHC(CH3)2 + HC1 →
CH2CHCH2CH2CH3 + HC1 →
CH3CHCHCH2C(CH3)3 + HC1 →
(CH3)2CCHC(CH3)2CH(CH3)2 + HC1 →
(CH3)2CHC(CH3)CH(CH3)C(CH3)3 + HC1 →
CH3CHCHCH(CH3)2 + HC1 →
CH2CHCH2CH3 + HC1 →
CH3CHCHCH2CH(CH3)2 + HC1 →
(CH3)2CHCHC(CH3)CH(CH3)C(CH3)3 + HC1 →
10)(CH3)3CC(CH3)C(CH3)C(CH3)3 + HC1 →
7. Ushbu reaksiyalarni Morkovnikov qoidasi asosida tugallang va reaksiya
mahsulotini nimlang.
FCH2CHCHCH2C1 + HC1 →
BrCH2CHCHCH2Cl + HC1 →
FCH2CHCHCH2Br + HC1→
C1CH2CHCHCH2I + HC1 →
BrCH2CHCHCH2I + HO →
(C1)2CHCHCHCH2CI + HC1→
(C1)3CCHCHCH2C1 + HC1 →
CH3CH(C1)CHCH2CH2C1 + HC1 →
CH3CH(Cl)CHCHCH(Br)CH3 + HC1→
CH(F)2CHCHCH2F + HC1 →
8. Alkenlami KMnO4ning suvli eritmasi bilan reaksiyaga kirishganda diollar
hosil bo'ladi. Ushbu qoida asosida quyidagi reaksiyalami tugallang.
CH3CHCHCH3 + KMnO4 + H2O →
(CH3)2CC(CH3)C(CH3)3 + KMnO4 + H2O →
CH3C(CH3)CHCH3 + KMnO4 + H2O →
(CH3)2CC(CH3)2 + KMnO4 + H2O→
CH2CHC(CH3)2(C2H5) + KMnO4 + H2O →
9.Alkenlami kumsh katalizatori ishtirokida havo kislorodi bilan oksidlansa,
yenoksidlarga aylanadi. Shu qoida asosida quyida berilgan reaksiyalami tugallang.
1) CH3CHCHCH(CH3)2 
2)CH3CHCHCH3
3)(CH3)2CC(CH3)2
4) CH3CHC(CH3)CH(C2H5)CH3
5) CH3CHCHCH(CH3)2
10. Formulasi berilgan ushbu moddalarning polimerlanish reaksiya tenglamalarini yozing.
CH3CHCHCH(CH3)2→
CH3CHC(CH3)CH3→
3)(CH3)2CC(CH3)2→
4)CH3CH2CHCHCH2CH3→
5)(CH3)2CCHC(CH3)3→
11. Ushbu sopolimerlanish reaksiyalarini tugallang. (sopolimerning dimerini yozing).
CH2CH2+ CH3CHCH2→
CH3CHCHCH3 + CH3CHC(CH3)CH3→
(CH3)2CC(CH3)2 + CH3CHCHCH3→
CH3CHC(CH3)CH3 + (CH3)2CC(CH3) →
5)CH3CHCHCH3 + CH3CHCH2 →
Masalalar.
1. Etil spirtdan etilen olish reaksiyasida isrofgarchilik 10 % . 1,4 g etilen olish uchun qancha massada etil spirit kerak? J: 2,5 g.
2. Propilxloriddan 0,7 g propen olish uchun KOH ning 10 %-li spirtdagi eritmasidan qancha massada kerak? J:9,33
3. 2-xlorbutanga 1 M li 200 ml KOH ning suvli eritmasidan ekvimolyar nisbatda aralshtirildi. Bunda qaysi moddadan qancha miqdorda ajratildi? J: 0,2 mo’l
4. 3,925 g izopropilxlorid xosil qilish uchun qancha hajm (n.sh.da) HCl va propilen kerak? J:1,12 l; 1,12 l.
4. ALKADIYENLAR.
Alkadiyenlar. СnH2n-2
Olinishi.
Lebedev usuli.
Xossalari.
Birikish reaksiyalari.
Polimerlanishi.
Kislorodda yonishi.
СnH2n-2 + 1,5n-0,5O2 = nCO2 + n-1H2O
Izomeriya va nomenklaturasi.
1. Formulalari berilgan diyen uglevodorodlarni nomlang. Uglevodorod tarkibidagi uglerodlarning gibridlanish turini aniqlang. CH2CHCHCH2, CH2C(CH3)CHCH2, CH2CHCH(CH3)CHCH3, CH3CHCHCH(CH3)CHCHCH3.
2. Formulalari berilgan quyidagi diyen uglevodorodlarni nomlang.
CH2C(CH3)C(CH3)CHC(CH3)2CH2CH3
CH3C(CH3)CHC(CH3)CHCH3
(CH3)2CC(CH3)C(CH3)CHCH3
4)CH3CHC(CH3)C(CH3)2C(CH3)C(CH3)2
5)CH2C(CH3)C(CH3)2CH(CH3)CH(CH3)C(CH3)CH2
3. Nomlari berilgan qyidai moddalarning struktur formilalarini yozing.
2,3,5,5-tetrametilgeptadiyen-l,3
2,4-dimetilgeksadiyen-2,4
2,3,4-trimetilgeksadiyen-2,4
2,3,4,4,5-pentametilgeptediyen-2,5
2,3,3,4,5,6-geksametilgeptadiyen-l,6
Olinish usullari.
ebedev usuli bo'yicha etil spirtdan alkadiyen olish reaksiya tenglamasini
yozing va hosil bo'lgan moddani nomlang.
Ushbu reaksiyalarni tugallang va reaksiya mahsuloti nomini yozing.
CH3CH(CH3)CH2CH3 
CH3CH2CH2CH3 
Alkanlarning digalogenli xosilalaridan pentadiyen-1,3, pentadiyen-1,4,
butadiyen-1,3 olish reaksiya tenglamalarini yozing.
Quyidagi diyen uglevodorodlaming hosil bo'lish reaksiya (Zaysev qoidasi)
tenglamalarini tugallng va reaksiya mahsulotini nomlang.
CH3CH(C1)CH2CH(C1)CH(CH3)2 + KOH(spirt)→
C1CH2CH2CH(CH3)CH(CI)CH2CH3 + KOH(spirt)→
(CH3)2C(C1)CH2CH2CH(C1)CH(CH3)2 + KOH(spirt)→
CH3CH(C1)CH2C(CH3)2CH(CH3)CH(C1)CH2CH3 + KOH(spirt)→
(CH3)3CCH(C1)CH2CH(C1)C(CH3)3 + KOH(spirt)→
(CH3)2CHCH(C1)C(CH3)2CH(C1)CH(CH3)CH3 + KOH(spirt)→
Xossalari.
Butadiyen-1,3, 2-metilbutadiyen-l,3, 2-xlorbutadiyen-l,3 larning
polimerlanish reaksiya tenglamalarini yozing va hosil bo'lgan polimerni nomlang.
Formulalari berilgan ushbu diyen uglevodorodlarning polimerlanish reaksiya
tenglamalarini yozing.
1) CH2C(CH3)C(CH3)CH2 
2)(CH3)2CC(CH3)C(CH3)C(CH3)2
3)CH3CHCHCHCHCH3
4)CH2C(CH3)CHCHC(CH3)3
5)CH3C(CH3)CHC(CH3)C(CH3)CH3
5. ALKINLAR.
Alkinlar. СnH2n-2
Olinishi.
2CH4 C2H2 + 3H2
CaC2 + H2O → Ca(OH)2 + C2H2
CHCl2-CH3 + 2KOH(spirt) → C2H2 + 2KCl + 2H2O
Xossalari.
Kislorodda yonishi.
СnH2n-2 + 1,5n-0,5O2 = nCO2 + n-1H2O
Birikish reaksiyalari.
Alkin-1 lar uchun sifat reaksiya.
Nomenklatura va izomeriya.
1. Formulalari berilgan quyidagi alkinlarni nomlang. Uglevodorod tarkibidagi uglerodlarning gibridlanish turini aniqlang.
1) CH≡CH
2) CH3CCH
3) CH3CH2CCH
4) CH3CCCH3
5) CH3CCCH2CH2CH3.
6) HCCCH(CH3)CH(CH3)CH3
7) (CH3)2CHCCC(CH3)3
8) CH3CH2CCCH(CH3)2
9) (CH3)2CCC2H5
10) (CH3)3CCCCH(C2H5)2
11) (C2H5)2CHCCH
12) (CH3)2CHCCCH(CH3)2
13) CH3CCCH(CH3)CH(CH3)CH3
14) CH3CH2CCCH2CH2CH3
15) CH2CHCCH
16) CH2CHCCCH2CH3
17) CH3CCCHCHCH3
18) (CH3)2CCHCCH
19) CH2CHCH2CCCH3
20) HCCCH2CH2CH2CHCHCH3
2. Nomlari berilgan quyiodagi alkinlarning struktur formulalarini yozing.
1) 3,4-dimetilpentin-1
2) 2,2,5-trimetilgeksin-3
3) 2-metilgeksin-3
4) 3-metilgeksin-3
5) 2,2-dimetil-5-etilgeptin-3
6) 3-etilpentin-3
7) 2,5-dimetilgeksin-3
8) 4,5-dimetilgeksin-2
9) geptin-3
10) buten-1-in-3
11) geksen-1-in-3
12) geksen-2-in-4
13) 2-metilpenten-2-in-4
14) geksen-1-in-4
3. Butin va pentinning barcha izomerlarini yozing va nomlang.
4. Propin, butin-1, pentin-1, pentin-2, vinilatsetilen, penten-1-in-3, 4,4-dimetilpentin-2 larning tarkibida s, sp, p, sp2, sp3 orbitallar sonini aniqlang.
Olinishi.
1. Quyidagi reaksiyalar asosida alkin hosil qiling va nomlang.
CH4 
CaC2 + H2O →
CHCl2CH3 + KOH(spirt) →
CH2ClCH2Cl + KOH(spirt) →
2. Zaysev qoidasiga asoslangan holda quyidagi moddalardan alkin olish
reaksiya tenglamalarini yozing va reaksiya mahsulotini nomlang.
(CH3)3CCH(C1)CH(C1)C(CH3)3
(CH3)3C(C1)2CH2CH2CH3
3)CH3CH2CH(C1)CH(C1)CH2CH(CH3)CH3
(CH3)3CCH(C1)CH(C1)CH2CH2CH3
5) CH3CH(C1)CH(C1)CH2CH3
Xossalari.
1. Quyidagi alkinlarga suv birikish reaksiya tenglamalarini yozing. 1)CH3CCCH(CH3)CH3
HCCC(CH3)2CH2CH3
(CH3)2CHCCCH(CH3)2
HCCC(CH3)2C(CH3)3
(CH3)2CHCCC(CH3)3
2. Atsetilen, propin va butin-1 larga vodorod, brom va xlor birikish reaksiya tenglamalarini yozing. 3. 4-metilpentin-2, 3,3-dimetilpentin-1, 3,3,4,4-tetrametilpentin-1, Butin-2, pentin-2, propin, butin-1, etinlarga suv birikish reaksiya tenglamalarini yozing.
4. Etin, propin va butin-1 larga kumush (I)-oksid (CuCl va Cu2O) larning ammiakdagi eritmasini ta’sir ettirilsa, qanday moddalar hosil bo’ladi?
6. ARENLAR.
Aromatik uglevodorodlar (Arenlar). СnH2n-6
Olinishi.
Atsetilenning trimerlanishi.
Degidrogenlanish reaksiyasi asosida.
Xossalari.
CnH2n-6 + 1,5n-1,5O2 = nCO2 + n-3H2O
Birikish reaksiyalari.
Nitrolanishi.
Oksidlovchilar bilan oksidlanishi.
Polimerlanishi.
|
| Toluol |
| Etilbenzol |
|
| Stirol |
| O-ksilol |
|
| M-ksilol |
| P-ksilol |
|
| O-krezol |
| M-krezol |
|
| P-krezol |
| Kumol (izopropilbenzol) |
|
| Xlorbenzol |
| Nitrobenzol |
|
| Benzoy kislota |
|
|
Oriyentatsiya qoidasi.
1-tur o’rinbosarlar (elektrondonor) –CH3, -CH2R, -CH=CH2, -C6H5, -OH, -O-R,
-NH2, -NHR, -F, -Cl, -Br, -I.
2-tur o’rinbosarlar (elektronakseptor) –COOH, -COR, -NO2, -SO3H, 
Elektrofil o’rin olish reaksiyasi.
1. Etin, propin, metilsiklogeksan, siklogeksan kabi moddalardan aromatk uglevodorod hosil bo’lish reaksiya tenglamalarini yozing. Reaksiya mahsulotini nomlang.
2. Benzolga katalizator (FeCl3) va quyosh nuri ta’sirida xlor va brom birikish reaksiya tenglamalarini yozing. Reaksiya mahsulotini nomlang.
3. Benzol, toluol, etilbenzol, propilbenzollarning nitrat kislota (H2SO4kons ishtirokida) bilan reaksiyasi tenglamalarini yozing. Reaksiya mahsulotini nomlang.
4. Toluol, etilbenzol, 1,2-dimetilbenzol, 1,3-dimetilbenzol, 1,4-dimetilbenzollarning KMnO4 (H2SO4(kons) ishtirokida) oksidlanish reaksiya tenglamalarini to’liq yozing. Reaksiya mahsulotini nomlang.
5. Vinilbenzol, fenol, metilfenolyat kabi birikmalarga nitrat kislota (H2SO4(k) ishtirokida) birikish reaksiyalarini yozing. Reaksiya mahsulotini nomlang.
6. C6H5NH2, C6H5NHCH3, C6H5F, C6H5Cl, C6H5Br kabi birikmalarga nitrat kislota (H2SO4(k) ishtirokida) birikish reaksiyalarini yozing. Reaksiya mahsulotini nomlang.
7. C6H5COOH, C6H5COOCH3, C6H5NO2, C6H5SO3H, C6H5C≡N kabi birikmalarga nitrat kislota (H2SO4(k) ishtirokida) birikish reaksiyalarini yozing. Reaksiya mahsulotini nomlang.
Neft.
Qayta ishlash.
Haydash. Neftni haydaganda quyidagi fraksiyalarga ajraladi.
Benzinning gazolin fraksiyasi. (40-2000C) C5H12 dan C11H24 gacha uglevodorod bo’ladi. Aviatsiya, avtomobil va boshqalarga ishlatiladi.
Ligroin fraksiyasi. (150-2500C) C8H18 dan C14H30 gacha uglevodorod bo’ladi. Traktorlar uchun yoqilg’i.
Kerosin fraksiyasi. (180-3000C) C12H26 dan C18H38 gacha uglevodorod bo’ladi.trktorlar, reaktiv samalyotlar va raketalar uchun yoqilg’i sifatida ishlatiladi.
Gazoyil fraksiyasi. (2750C dan yuqori) – disel yoqilg’isi olinadi.
Neftni haydashdan so’ng qolgan qoldiq mazut molekulasida ko’p sonli uglerod atomlaridan iborat uglevodorodlar bo’ladi.
Kreking – neft tarkibidagi uglevodorodlarning parchalab molekulasida uglerod atomlarining soni kam bo’lgan uglevodorod olish jarayoni.
C16H34 → C8H18 + C8H16
Piroliz. Organik moddalarning yuqori temperaturada havo ishtirokisiz parchalanishi.
7. SPIRTLAR.
1. Spirtlar. CnH2n+1OH
Olinishi.
CH3-CH2-CH2Cl + KOH(suvli) CH3-CH2-CH2-OH + KCl
CO + 2H2 
CH3-OH
H2C=CH2 + H2O 
CH3-CH2-OH
C6H12O6 
2CH3-CH2-OH + 2CO2
Murakkab efirning gidrolizi.
Xossalari.
2CH3-CH2-OH + 2Na → 2CH3-CH2-ONa + H2
CH3-CH2-OH + HONO2 → CH3-CH2-O-NO2 + HOH
CH3-CH2-OH + HCl 
CH3-CH2-Cl + HOH
CH3-CH2-OH 
CH2=CH2 + HOH
2CH3-CH2-OH 
CH3-CH2-O-CH2-CH3 + HOH
Sifat reaksiyasi.
Eterifikatsiya reaksiyasi.
To’yinmagan spirtlar.
CH2=CH-CH2-OH CH2=CH-OH
Propen-1-ol-3 etenol
1. Spirtlar sinfiga oid bo’lgan quyidagi moddalarni nomlang. CH3CH2CH2OH, CH3CH(OH)CH3, CH3CH2CH2CH2OH, CH3CH2CH(OH)CH3, CH3C(CH3)(OH)CH3.
2. Propilxlorid, izopropilxlorid, 2,3-dixlorbutan, 1,2,3-trixlorpropan,
1,2-dixloretanlarga kaliygidroksidning suvli eritmasi ta’sir ettirilsa qanday mahsulotlar hosil bo’ladi? Reaksiya tenglamalarini yozing. Reaksiya mahsulotini nomlang.
3. CH3COOCH2CH3, HCOOCH3, CH3COOCH(CH3)CH3, CH3CH2COOCH2CH3 larga suv va ishqor ta’sir ettirilsa qanday moddalar hosil bo’ladi? Reaksiya tenglamalarini yozing.
4. Etilspirt va metilspirtga K, Na, Mg ta’sir ettirilganda qanday mahsulotlar hosil bo’ladi? Reaksiya tenglamalarini yozing. Reaksiya mahsulotini nomlang.
5. Etanol, propanol-1, metanollardan oddiy efir olish va to’yinmagan uglevodorod hosil qilish reaksiya tenglamalarini yozing. Reaksiya mahsulotini nomlang.
6. Etanolga nitrat kislota va xlorid kislota ta’sir ettirilsa, qanday mahsulotlar xosil bo’ladi? Reaksiya tenglamalarini yozing. Reaksiya mahsulotini nomlang.
7. Glitseringa nitrat kislota va Cu(OH)2 ta’sir ettirilsa, nima hosil bo’ladi? Reaksiya tenglamalarini yozing. Reaksiya mahsulotini nomlang.
8. Metanol, Etanol, va praponol-1 larning mis(II)-oksid bilan oksidlanish reaksiyasi tenglamalarini yozing.
9. HCHO, CH3CHO, CH3CH2CHO, CH3COCH3, CH3CH2COCH3, CH3COCH2CH3 ushbu moddalarning qaytarilish reaksiya tenglamalarini yozing. Reaksiya mahsulotini nomlang.
10. Formulalari berilgan quyidagi spirtlarning CuO, KMnO4 va K2Cr2O7 bilan oksidlanish reaksiya tenglamalarini yozing.
CH3CH2CH2OH, CH3CH(OH)CH3, CH3CH2CH2CH2OH, CH3CH2CH(OH)CH3, CH3C(CH3)(OH)CH3.
8. ODDIY EFIRLAR.
CnH2n+1OCnH2n+1 R-O-R1
2CH3-CH2-OH CH3-CH2-O-CH2-CH3 + HOH
R-OH + CH2=CH2 
R-O-CH2-CH3
R-O-CH3 + Cl2 
R-O-CH2Cl + HCl
1. Dimetilefir, metiletilefir, dietilefirlarning olininsh reaksiya tenglamalarini yozing.
2. ushbu reaksiya tenglamalarini tugallang va reaksiya mahsulotining nomini ayting.
C2H5OH 
;
CH3OH ;
C3H7OH ;
C4H9OH
3. Dipropil va dietil efirlarning izomerlarini yozing va nomlang.
4. CH3OH + CH2=CH2 
; C2H5OH + CH2=CH2 ;
C3H7OH + CH2=CH2 ; C4H9OH + CH2=CH2 ushbu reaksiya tenglamalarini tugallang va reaksiya mahsulotini nomlang.
9. FENOLLAR.
Olinishi.
Xossalari.
Sifat reaksiyasi: FeCl3 bilan reaksiyaga kirishib binafsha rang hosil qiladi.
3. Ko’p atomli spirtlar.
Olinishi.
Xossalari.
Trinitroglitserin portlovchi modda.
1. Fenol olishning nechta usulini bilasiz? Va bu usullarning reaksiya tenglamalarini yozing.
2. Fenolga (konsentrlangan sulfat kislota ishtirokida) nitrat, xlorid, bromid kislotalar ta’sir ettirilganda qanday mahsulot hosil bo’ladi? Shu reaksiya tenglamalarini yozing. Reaksiya mahsulotini nomlang.
3. Fenolning Na, K, Ca, Li lar bilan reaksiya tenglamalarini yozing. Reaksiya mahsulotini nomlang.
4. Fenolga KOH, NaOH, LiOH ta’sir ettirilsa, qanday mahsulotlar hosil bo’ladi? va shu reaksiya tenglamalarini yozing. Reaksiya mahsulotini nomlang.
5. 1,2-dixlorbenzol, 1,3-dixlorbenzol, 1,4-dixlorbenzollarga NaOH ning suvdagi eritmasi ta’sir ettirilsa, qanday mahsulotlar hosil bo’ladi? Bu mahsulotlarning nomini ayting va reaksiya tenglamalarini yozing.
10. ALDEGID VA KETONLAR
Olinishi.
CH3CH2OH + O2 
CH3CHO
Xossalari.
CH3CHO + H2 
CH3CH2OH
Sifat reaksiyasi.
5. Ketonlar.
Olinishi.
CH3CH2CH(OH)CH3 CH3CH2COCH3
Xossalari.
CH3CH2COCH3 + H2 
CH3CH2CH(OH)CH3
Quyida berilgan reaksiyalarni tugallang va hosil bo’lgan moddalarni nomlang.
HC≡CH + H2O 
;
CH3-C≡CH + H2O ;
CH3-CH2-C≡CH + H2O ;
CH3-C≡C-CH3 + H2O ;
C2H5-C≡C-C2H5 + H2O
2. Quyida berilgan reaksiyalarni tugallang va hosil bo’lgan moddalarni nomlang.
C2H5OH 
;
C3H7OH ;
CH3CH(OH)CH3 ;
CH3CH(OH)C2H5 ;
C2H5CHOHCH3 .
3. Quyidagi aldegid va ketonlarning qaytarilish reaksiyalarini yozing. Etanal, propanal, dimetilketon,dietilketon, metiletilketon, 2-metilpropanal. Reaksiya mahsulotini nomlang.
4. Etanal, propanal, va butuanallarga kumush (I)-oksidning ammiakdagi eritmasi ta’sir ettirilsa, qanday mahsulot hosil bo’ladi? Reaksiya tenglamalarini yozing. Reaksiya mahsulotini nomlang.
5. Kumol usulida keton olinish reaksiya tenglamalarini yozing.
6. Etanal, propanal, izobutanal, pentanal va geksanallarning Cu(OH)2 bilan
oksidlanish reaksiya tenglamalarini yozing.
11. KARBON KISLOTALAR.
| № | Kislota formulasi | Nomi |
| 1 | HCOOH | Chumoli kislota |
| 2 | CH3COOH | Sirka kislota |
| 3 | CH3CH2COOH | Propan kislota |
| 4 | CH3CH2CH2COOH | Moy kislota |
| 5 | CH3CH2CH2CH2COOH | Valerian kislota |
| 6 | CH3(CH2)4COOH | Kapron kislota |
| 7 | CH3(CH2)5COOH | Enant kislota |
| 8 | CH3(CH2)14COOH | Palmitin kislota |
| 9 | CH3(CH2)16COOH | Stearin kislota |
Olinishi.
2CH4 + 3O2 
2HCOOH + 2H2
Emanuel usuli (eng samarali usul).
2CH3-CH2-CH2-CH3 +5O2 
4CH3COOH + 2H2O
CH3CH2OH + O2 
CH3COOH + H2O
CH3CHO + Ag2O → CH3COOH + 2Ag
CO + NaOH 
HCOONa
HCOONa + H2SO4 
HCOOH + NaHSO4
Xossalari.
CH3COOH +NaOH = CH3COONa + HOH
2CH3COOH + Mg = Mg(CH3COO)2 + H2
2CH3COOH + ZnO = Zn(CH3COO)2 + HOH
2CH3COOH 
(CH3CO)2O + HOH
Faqat chumoli kislota kumush ko’zgu reaksiyasiga kirishadi.
H-COOH + Ag2O = H2CO3 + 2Ag
HCOOH 
CO2 + HOH
To’yinmagan karbon kislotalar.
C17H33COOH olein, C17H31COOH linol, C17H29COOH linolyen.
Aromatik karbon kislotalar.
Olinishi.
Ikki asosli karbon kislotalar.
HOOC-COOH oksalat kislota HOOC-CH2-COOH malon kislota
HOOC-CH2-CH2-COOH yantar kislota
To’yinmagan ikki asosli karbon kislotalar.
Oksi karbon kislotalar.
1. Quyidagi reaksiya tenglamalarni tugallang va reaksiya mahsulotining nomini ayting.
CH4 + O2 
; C4H10 + O2 ; C2H5OH + O2 
2. Etanal, propanal, 2-metilpropanaldan karbon kislota olish reaksiya tenglamalrini yozing.
3. CO+ NaOH 
, HCOONa + H2SO4 ushbu reaksiya tenglamalarini tugallang va reaksiya natijasida hosil bo’lgan moddani nomlang.
4. Sirka kislota, moy kislota valerian kislotalarning KOH va NaOH bilan reaksiya tenglamalarini yozing. Reaksiya mahsulotini nomlang.
5. Sirka kislota va propan kislotalarga Mg va ZnO ta’sir ettirilsa, nima hosil bo’ladi? Reaksiya tenglamasini yozing. Reaksiya mahsulotini nomlang.
6. Etil spirtiga metan, etan va propan kislotalar ta’sir ettirsa qanday mahsulotlar hosil bo’ladi? Reaksiya tenglamalarini yozing.
7. CH3COOH 
; HCOOH 
ushbu reaksiyaning tenglamasini to’liq yozing. Reaksiya mahsulotini nomlang.
8. Qaysi kislota kumush oksidning ammiakdagi eritmasi bilan reaksiyaga kirishadi? Va shu reaksiya tenglamasini yozing.
9. Pentan, butan va geksan kislotalarining nechta izomeri mavjud. Barcha izomerlarining formulasini va nomini yozing.
10. C6H5CH3 + KMnO4 + H2SO4 →;
C6H5C2H5 + KMnO4 + H2SO4 →;
1,2-dimetilbenzol + KMnO4 + H2SO4 →;
1,3-dimetilbenzol + KMnO4 + H2SO4 →;
1,4-dimetilbenzol + KMnO4 + H2SO4 →; ushbu reaksiya tenglamalarini yozing va mahsulotning nomini ayting.
12. MURAKKAB EFIRLAR.
Murakkab efirlar. CnH2n+1COOCnH2n+1
Olinishi.
Xossalari.
| № | Nomi | Formulasi | Essensiyasi |
| 1 | Difenil efir | C6H5OC6H5 | Geran (Yorongul) hidi |
| 2 | Feniletilspirt | C6H5CH2CH2OH | Atirgullar hidi |
| 3 | Izopentilatsetat |
| Nok hidi |
| 4 | Feniletilspirt + HCOOH | C6H5CH2CH2OOCH | Xrizantema hidi |
| 5 | Benzilspirt + HCOOH | C6H5CH2OCHO | Jasmin hidi |
| 6 | Moykislotaning butyl efiri | CH3CH2CH2COOCH2CH2CH2CH3 | Ananas hidi |
| 7 | Benzaldegid | C6H5CHO | Achchiq bodom hidi |
| 8 | Etilformiat | HCOOC2H5 | Rom hidi |
| 9 | Alkilizovaleriat | CH3CH(CH3)CH2COOR | Olma hidi |
1. CH3COOH + CH3OH 
; CH3COOH + C3H7OH ;
CH3COOH + C2H5OH ; C3H7COOH + CH3OH ;
CH3COOH + C2H5OH ; izomoy kislota + CH3OH ushbu reaksiya tenglamalarini tugallang va reaksiya mahsulotini nomlang.
2. Etilatsetat, metilatsetat, metilpropionatlarning suvli gidrolizining reaksiya tenglamalarini yozing.
3. Etilatsetat, metilatsetat, metilpropionatlarning ishqorli gidrolizining reaksiya tenglamalarini yozing.
4. Formulalari berilgan ushbu murakkab efirlarni nomlang. CH3CH2COOCH3, CH3CH(CH3)C(CH3)2CH2COOCH3, CH3CH2CH(CH3)COOC2H5
13. YOG’LAR YUVISH VOSITALARI.
Olinishi.
Xossalari.
Qattiq yog’lar tarkibiga kiruvchi kislotalar. C17H35COOH stearin, C15H31COOH palmitin.
Suyuq yog’lar tarkibiga kiruvchi kislotalar. C17H33COOH olein, C17H31COOH linol, C17H29COOH linolyen.
Yuvish vositalari.
qattiq sovun:
C17H35COONa + H2O → C17H35COOH + NaOH
suyuq sovun:
C17H35COOH + KOH → C17H35COOK + H2O
C17H35COONa + Ca(HCO3)2 → (C17H35COO)2Ca↓ + 2NaHCO3
1. Glitseringa stearin, palmitin, olein, linol, linolyen kislotalarni alohida-alohida ta’sir ettirilganda qanday mahsulot hosil bo’ladi? Shu reaksiya tenglamalarini yozing.
2. Glitserinning stearinli, oleinli, linolyenli murakkab efirlariga suv ta’sir ettirilsa, qanday mahsulotlar hosil bo’ladi? Reaksiya tenglamalarini yozing.
3. Glitserinning stearinli, oleinli, linolyenli murakkab efirlariga KOH yoki NaOH ta’sir ettirilsa, qanday mahsulotlar hosil bo’ladi? Reaksiya tenglamalarini yozing.
4. Glitserin va linol, glistering va linolyen, glitserin va olein dan hosil bo’lgan suyuq yog’larni qattiq yog’ga aylantirish reaksiya tenglamalarini yozing.
14. UGLEVODLAR.
1. Monosaharidlar.
Olinishi
Butlerov reaksiyasi.
Xossalari.
1) spirtlar bilan reaksiyaga kirishib murakkab efirlar hosil qiladi.
2) Cu(OH)2 bilan reaksiyaga kirishadi.
3) kumush ko’zgu reaksiyasi.
CH2OH(CHOH)4COH + Ag2O = CH2OH(CHOH)4COOH + 2Ag
4) Cu(OH)2 bilan oksidlanganda glyukon kislotaga aylanadi va Cu2O (qizil cho’kma) hosil bo’ladi.
5) qaytaruvchilar ta’sirida 6 atomli spirt hosil qiladi.
6) bijg’ishi.
a) spirtli
C6H12O6 → 2C2H5OH + 2CO2↑
b) sut kislotali
C6H12O6 → 2CH3CH(OH)COOH
c) moy kislotali
C6H12O6 → C3H7COOH + 2CO2↑ + 2H2↑
2. Disaharidlar.
Saharoza. C12H22O11
Qand lavlagi sharbatida 16-20 % bor. Shakarqamishda 14-26 % bor.
3. Polisaharidlar.
Kraxmal. (C6H10O5)n
Seluloza. (C6H10O5)n
1. Glyukozaning α va β izomerlarining formulalarini hamda glyukoza va fruktozaning ochiq zanjirli holatlarining formulalarini yozing.
2. Riboza va dezoksiribozaning ochiq va yopiq zanjirli holatlarining formulalarini yozing.
3. Ushbu reaksiyalar orqali glyukozaning olininsh reaksiyasini yozing.
CO2 + H2O 
;
HCOOH 
;
(C6H11O5)n + H2O 
;
C12H22O11 + H2O
4. Ushbu reaksiyalarni tugallang.
Glyukoza + Ag2O →; glyukoza + Cu(OH)2 →; glyukoza + H2 →;
frukoza + H2 →
5. Glyukoza bijg’ishining reaksiya tenglamalarini yozing.
6. Saxaroza konsentrlangan sulfat kislota bilan reaksiyaga kirishganda qanday mahsulotlar hosil bo’ladi? Reaksiya tenglamasini yozing.
7. Sellulozaning dinitro va trinitro birikmalarining hosil bo’lish reaksiya tenglamalarini yozing.
8. Kraxmal va sellulozaning tuzilish formulasini yozing. Farqini ayting.
15. NITROBIRIKMALAR.
CH3-CH3 + HONO2 = CH3-CH2-NO2 + H2O
C6H5-NO2 + 3(NH4)2S → C6H5-NH2 + 3S + 6NH3 + 2H2O
4CH3-NO2 + 7O2 = 4CO2 + 6H2O + 2N2
1. Quyidagi nitrobirikmalarni nomlang. CH3NO2, C2H5NO2, C3H7NO2, C4H9NO2.
2. Quyidagi reaksiyalarni tugallang va reaksiya mahsulotini nomlang.
CH3-CH3 + HNO3 →; C6H6 + HNO3 →; C4H10 + HNO3 →; C5H12 + HNO3 →
3. C4H9NO2 va C5H11NO2 larning izomerlarini yozing va nomlang.
4. Nitrometan, nitroizopropil va nitroetanlarning yonish reaksiyalarining tenglamalarini yozing.
5. Nitrobenzol, nitrometan, nitroetan, nitroizopropillarning ammoniy sulfid va vodorod bilan qaytarilish reaksiya tenglamalarini yozing.
16. AMINLAR.
Metilamin-hidi ammiak hidiga o’xhsash. Dimetilamin va trimetilamin- tuzlangan baliq hidi keladi. Anilin- rangsiz moysimon zaharli suyuqlik, havo kislorodida oksidlanib qorayadi.
Olinishi.
Nitrobirikmalarni qaytarganda amin hosil bo’ladi.
Zinin reaksiyasi.(1842 yil).
C6H5-NO2 + 3(NH4)2S → C6H5-NH2 + 3S + 6NH3 + 2H2O
Yoki cho’yan qirindisi va HCl ishtirokida qaytariladi.
Fe + 2HCl = FeCl2 + 2H
C6H5-NO2 + 6H → C6H5-NH2 + 2H2O
Xossalari.
Aminlar asosalik xossasiga ega.
CH3-NH2 + HOH = [CH3-NH3]+ + OH-
CH3-NH2 + HCl = [CH3-NH3]+ + Cl-
Asoslik xossasining o’zgarishi:
(CH3)3N(CH3)2NHCH3NH2NH3C6H5NH2(C6H5)2NH(C6H5)3N
4CH3NH2 + 9O2 = 4CO2 + 10H2O + 2N2
Ochiq zanjirli aminlar HNO2 bilan reaksiyaga kirishadi. (uchlamchi aminlar kirishmaydi).
CH3NH2 + HNO2 = CH3OH + N2 + H2O
(CH3)2NH + HNO2 = 2H2O + (CH3)2N-N=O dimetilnitrozaamin (sariq rang).
Anilin kislotalar bilan tuzlar hosil qiladi.
C6H5NH2 + HCl = C6H5NH3Cl
1. Zinin reaksiyasi usulida anilin, metilamin, etilamin, izopropilamin va propilaminlarning olinish reaksiya tenglamalarini yozing.
2. Quyidagi moddalarni nomlang. CH3NH2, (CH3)2NH, (CH3)3N, CH3NHC2H5, (C2H5)2NH, (C2H5)3N, C2H5NH2, C6H5NH2, (C6H5)2NH, (C6H5)3N
3. C4H9NH2 va C5H11NH2 larning izomerlarini yozing va nomlang.
4. CH3NH2, (CH3)2NH, (CH3)3N, CH3NHC2H5, (C2H5)2NH, (C2H5)3N, C2H5NH2, C6H5NH2, (C6H5)2NH, (C6H5)3N yuqorida formulalari keltirilgan aminlarning yonish reaksiya tenglamalarini yozing.
5. CH3NH2 + HNO2 →; CH3CH2NH2 + HNO2 →; propilamin + HNO2 →; dimetilamin + HNO2 →; dietilamin + HNO2 → ushbu reaksiya tenglamalarini tugallang.
6. Anilin, metilamin, etilamin, propilaminlarga xlorid va bromid kislotalar birikish reaksiya tenglamalarini yozing.
7. Ushbu ketmaketlikni amalga oshirishga imkon beradigan reaksiya tenglamalarini yozing.
CH4→C2H2→C6H6→C6H5NO2→C6H5NH2→C6H5NH3Cl
17. AMINOKISLOTALAR.
Olinishi.
Go’sht, un, sut, qon kabi tabiiy manbalardan ajratib olish qulaydir.
Buning uchun oqsillar gidrolizlanadi.
Cl-CH2-COOH + NH3 = NH2-CH2-COOH + HCl
Xosslari.
Aminokislotalar ham asos, ham kislota xossasiga ega bo’lgan elektrolitdir.
NH2-CH2-COOH +NaOH = NH2-CH2-COONa + H2O
NH2-CH2-COOH + HCl = [NH3-CH2-COOH+]Cl- yoki (NH2-CH2-COOH∙HCl)
2NH2-CH2-COOH + Na2CO3 = 2 NH2-CH2-COONa + H2O + CO2
2 NH2-CH2-COOH + CuO = (NH2-CH2-COO)2Cu + H2O
NH2-CH2-COOH + HOCH3 = NH2-CH2-COOCH3 + H2O
Monoaminokarbon kislotalardagi funksional gruppalar soni teng bo’lganligi uchun ichki neytrallanish sodir bo’ladi va bipolyar (ikki qutbli) ion hosil qiladi.
NH2-CH2-COOH ↔ +NH3-CH2-COO- bipolyar ion.
1. Quyida formulalari keltirilgan moddalarni nomlang. NH2CH2COOH, H2NCH2CH2COOH, CH3CH(NH2)COOH, CH3(CH2)3CH(NH2)COOH, CH3CH2CH(NH2)CH2COOH, CH3CH(NH2)CH2CH2CH2COOH
2. 2-aminogeksan kislotasining izomerlarini yozing va nomlang.
3. ClCH2COOH, ClCH2CH2COOH, CH3CH(Cl)CH2COOH, ClCH2CH2CH2COOH, CH3CH2CH(Cl)CH2COOH,CH3C(CH3)(Cl)CH2COOH lardan aminokislota olinish reaksiya tenglamalarini yozing.
4. Aminokislotalar bialn ishqor reaksiyasining tenglamasini tugallang.
Glitsin + NaOH →; alanin + NaOH →; valin + NaOH →
5. Quyida berilgan reaksiya tenglamalarini tugallang.
Glitsin + HCl →; alanin + HCl →; valin + HCl →
6. Quyida berilgan reaksiya tenglamalarini tugallang.
Glitsin + Na2CO3 l →; alanin + Na2CO3 →; valin + Na2CO3 →
7. Quyida berilgan reaksiya tenglamalarini tugallang.
Glitsin + CuO →; alanin + CuO →; valin + CuO →
8. Quyida berilgan reaksiya tenglamalarini tugallang.
Glitsin + etilspirti →; alanin + etilspirti →; valin + etilspirti →
9. Alanin, valin va glitsinlarning bipolyar ion hosil bo’lish reaksiyasini yozing.
10. Alanin, glitsin, valinlarning polikondensatsiyalanish reaksiya tenglamalarini yozing.
Geterosiklik birikmalar.
Pirrol-suvda yomon eriydi hidi xloroform hidiga o’xshash. Piridin-qo’lansa hidli, rangsiz zaharli, suvda va organic erituvchilarda yaxshi eriydi.
Oqsillar.
Molekulalarning tarkibi va tuzilishi murakkab bo’lgan azotli yuqori molekulyar organik moddalar oqsillar deyiladi.
Oqsillarning tarkibida 50-55% C, 6,5-7,3% H2, 15-18% N2, 21-26% O2, 2,4% gacha S va 0,5% gacha boshqa moddalar bo’ladi.
Oqsillar aminokislotalardan tuzilgan bo’ladi.
Peptid bog’ni birinchi marta 1888 yilda A.Ya.Danilevskiy topgan. F.Singer 1951-53 yillarda birlamchi strukturani aniqladi. Insulin oqsilini Shele sun’iy sintez qildi.
-Oqsilning birlamchi strukturasi aminokislotalarning ketma-ket peptid bog’ orqali birikishidan hosil bo’ladi.
-Oqsilning ikkilamchi strukturasi peptid zanjirining vodorod bog’lar hisobiga spiral tarzda birlashishidan hosil qiladi.
-Oqsilning uchlamchi strukturasi 2-lamchi strukturasining muallaq holda joylashishidan hosil bo’ladi. –S-S- hisobiga disulfid bog’ (sulfid ko’prik).
-Oqsillarning to’rtlamchi strukturasi uchlamchi strukturalarining birikishidan hosil bo’ladi. Bu strukturada ion bog’ (tuz ko’prik) va qattiq bog’ (neytral ko’prik) mavjud.
-Denaturatsiya oqsil strukturasining buzilishi.
-Renaturatsiya oqsil strukturasining qayta tiklanishi.
Fizik xossalari.
Oqsillar suvda eriganda kiolloid sistema hosil qiladi.
Oqsillarga sifat reaksiyalar.
Biyuret reaksiyasi.
Oqsil + CuSO4 + ishqor = binfsha rang
Ksontaprotein reaksiyasi.
Oqsil + HNO3(konsent) = qo’ng’ir sariq rang.
Millon reaksiyasi.
Oqsil + Hg(NO3)2 + HNO2 = qizil rang
Sistein reaksiyasi. Oltingugurt borligini ko’rsatadi.
Oqsil + Pb(NO3)2 + ishqor = PbS↓ qora cho’kma (sulfogidrin reaksiyasi).
Ningidrin reaksiyasi. Ningidrin eritmasi bilan qo’shib qizdirilsa ko’k rang paydo bo’ladi.
Nuklein kislotalar.
Birinchi bo’lib F.Misher yiring xujayralari yadrosidan ajratib olgan va Nuklein deb nomlagan. (lotincha “nucleus” yadro demakdir). Nuklein kislotalarda uglevod, pirimidin va purin xosilalari, fosfat kislota qoldig’i mavjud bo’ladi.
Uglevod asosi riboza bo’lsa RNK (ribonukleinkislota), dezoksiriboza bo’lsa DNK (dezoksiribozanukleinkislota) bo’ladi.
Mononukleotidlar o’zaro murakkab efirlarga xos bog’lanadi.
DNK qo’sholoq spirali vodorod bog’ hisobiga hosil bo’ladi.
RNK -A-G-S-U-; DNK -A-G-S-T-.
Yuqori molekulyar birikmalar.
1. Yuqori molekulyar birikmalar.
Past molekulyar massali moddalarning o’zaro birikib yuqori molekulyar massali birikmalarga aylanishidan polimer hosil bo’ladi.
Polimer Grekcha “Poli”-ko’p, “meros”-qism, og’irlik degan ma’noni anglatadi.
Sopolimerlanish - ikki xil polimerlanuvchi moddalarning birgalikda polimerlanishi.
Kauchuklar.
Tabiiy kauchuk (guttapercha) va sintetik kauchuk.
[-CH2-C(CH3)=CH-CH2-]n - tabiiy kauchuk.
[-CH2-CH=CH-CH2-]n - sintetik kauchuk.
Kauchukka (S) oltingugurt qo’shib qizdirilib rezina olinadi. Bu jarayon vulkanlash deyiladi. Agar oltingugurt ko’p miqdorda qo’shilsa qattiq ebonit hosil bo’ladi.
Sintetik tolalar.
1. Viskoza.
n[C6H7(OH)2ONa] + nCS → [C6H7O2(OH)2-O-CO-S-Na]n
2. Atsetat tola.
[C6H7O2(OH)3]n + 3n(CH3CO)O → [C6H7O2(OH)2(OCOCH3)3]n + 3nCH3COOH
3. Misammakli tola.
Seluloza Cu(OH)2 ning ammakli eritmasida eritiladi va H2SO4 orqali neytrallanadi. [Cu(NH3)4](OH)2
4. Nitrat ipak.
N, B, nitroseluloza, spirt va efir temperatura va bosim ostida (teshikchalardan) o’tkazilganda spirt va efir bug’lanib uchib ketadi va ipak hosil bo’ladi.
5. Kapron (poliamid, neylon).
nH2N-(CH2)5-COOH → [-HN-(CH2)5-CO-NH-(CH2)5-CO-]n + nH2O
6. Lavsan. (poliefir).
7. Fenolformaldegidsmola (qora rangli plastmassa).
Eng muhim 
-aminokislotalar
Ba’zi kislotalarning nomi.
| № | Kislota | Nomi | Kislota | Nomi |
| 1 | H2CO3 | Karbonat kislota | H2Cr2O7 | Bixromat (dixromat) |
| 2 | H2S | Vodorod sulfid | H2CrO4 | Xromat |
| 3 | H2SiO3 | Silikat | H2MnO4 | Manganat |
| 4 | H2SO3 | Sulfit | H2Se | Vodorod selenid |
| 5 | H2SO4 | Sulfat | H2SeO4 | Selenat |
| 6 | H2S2O3 | Tiosulfat | H2SnO3 | Stannat (α, β qalay) |
| 7 | H2S2O7 | Pirosulfat | H2Te | Vodorod tellurid |
| 8 | H3PO4 | Ortofosfat | H3PO3 | fosfit |
| 9 | HAsO3 | Arsenat (meta) | H3PO4 | Ortofosfat (fosfat) |
| 10 | HBr | Vodorod bromid | H4P2O7 | Pirofosfat |
| 11 | HBrO | Gipobromit | HPO3 | Metafosfat |
| 12 | HBrO2 | Bromit | HMnO4 | Permanganat |
| 13 | HBrO3 | Bromat | HCN | Sianid |
| 14 | HCl | Vodorod xlorid | HSbO3 | Styumbat |
| 15 | HClO | Gipoxlorit | HSCN | Rodanid |
| 16 | HClO2 | Xlorit | HCNO | Sianat |
| 17 | HClO3 | Xlorat | H3AsO3 | Ortoarsenit |
| 18 | HClO4 | Perxlorat | H3AsO4 | Ortoarsenat |
| 19 | HF | Vodorod ftorid | H3PO2 | Gipofosfit |
| 20 | HJ | Vodorod yodid |
|
|
| 21 | HJO3 | Yodat |
|
|
| 22 | HNO2 | Nitrit |
|
|
| 23 | HNO3 | Nitrat |
|
|
| 24 | HJO | Gipoyodit |
|
|
| 25 | H2TeO4 | Tellurat |
|
|
| G | A VIII B | He | Ne | Ar | Ni 1,75 | Kr | Pd 1,35 | Xe | Pt 1,44 | Rn | * - Lantanoidlar 1,08 – 1,14 ** - Aktinoidlar 1,11-1,2 |
| | Co 1,70 | | Rh 1,45 | | Ir 1,55 | | |||||
| Fe 1,64 | Ru 1,42 | Os 1,52 | |||||||||
| A VII B | | F 4,10 | Cl 2,83 | Mn 1,60 | Br 2,74 | Tc 1,36 | I 2,21 | Re 1,46 | At 1,90 | ||
| A VI B | | O 3,50 | S 2,6 | Cr 1,56 | Se 2,48 | Mo 1,30 | Te 2,01 | W 1,40 | Po 1,76 | ||
| A V B | | N 3,07 | P 2,1 | V 1,45 | As 2,20 | Nb 1,23 | Sb 1,82 | Ta 1,33 | Bi 1,67 | ||
| A IV B | | C 2,50 | Si 1,74 | Ti 1,32 | Ge 2,02 | Zr 1,22 | Sn 1,72 | Hf 1,23 | Pb 1,55 | ||
| A III B | | B 2,01 | Al 1,47 | Sc 1,20 | Ga 1,82 | Y 1,11 | In 1,49 | La* 1,08 | Tl 1,44 | Ас** 1,00 | |
| A II B | | Be 1,47 | Mg 1,23 | Ca 1,04 | Zn 1,66 | Sr 0,99 | Cd 1,46 | Ba 0,97 | Hg 1,44 | Ra 0,97 | |
| A I B | H 2,1 | Li 0,97 | Na 1,01 | K 0,91 | Cu 1,75 | Rb 0,89 | Ag 1,42 | Cs 0,86 | Au 1,42 | Fr 0,86 | |
| Qator lar | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | |
| Davr | I | II | III | IV | V | VI | VII | ||||
r u p I p a l a r
.
Ba’zi kation va anionlarni sifat jihatdan aniqlash jadvali.
| № | Reagent | Reaktiv | Rang o’zgarishi |
| 1 | H+ | Indikator | Rang o’zgarishi |
| 2 | Li+ | Na2HPO4 | Oq cho’kma (Li3PO4) |
| 3 | Ba2+ | SO42- | Oq cho’kma |
| 4 | Ca2+ | CO32- | Oq cho’kma |
|
|
| OH- | Oq cho’kma |
| 5 | Cu2+ | S2- | Qora cho’kma |
|
|
| OH- | Ko’k cho’kma |
| 6 | Pb2+ | S2- | Qora cho’kma |
| 7 | Fe2+ | OH- | Yashil cho’kma (vaqt o’tishi bilan qo’ng’ir rangga o’tadi) |
|
|
| K3[Fe(CN)6] | Ko’k (Trunbul ko’ki) |
| 8 | Fe3+ | K4[Fe(CN)6] | Tiniq ko’k (Berlin suri yoki Parij ko’ki) |
| 9 | Al3+ | OH- | Oq quyqasimon cho’kma |
| 10 | NH+ | OH- | Ammiak hidi (qo’lansa hid) |
| 11 | Ag+ | Cl- | Oq cho’kma |
|
|
| Br- | Sariq cho’kma |
|
|
| I- | Sariq cho’kma |
| 12 | Sn2+ | S2- | Sariq cho’kma |
| 13 | SO42- | Ba2+ | Oq cho’kma |
| 14 | S2- | H+ | Gaz ajralishi (aynigan tuxum hidi) |
|
|
| Pb2+ | Qora cho’kma |
|
|
| Sn2+ | Sariq cho’kma |
| 15 | Cl- | Ag+ | Oq cho’kma |
| 16 | Br- | Ag+ | Sariq cho’kma |
| 17 | I- | Ag+ | Sariq cho’kma |
| 18 | CO32- | Ca(OH)2 | Oq cho’kma (eritma oldin loyqalanadi, keyin tiniydi) |
| 19 |
| K+ | Alanga binafsha ranga o’tadi |
| 20 |
| Na+ | Alanga sariq ranga o’tadi |
| 21 |
| Li+ | Alanga qizil binafsha ranga o’tadi |
| 22 | OH- | Indikator | Rang o’zgarishi |
Ba’zi kattaliklarning shartli belgilari, nomi va birligi.
| № | Belgisi | Nomi | Birligi |
| 1 | τ | Vaqt | Sekund (s) |
| 2 | P | Bosim | Paskal (Pa) |
| 3 | V | Hajm | Litr (l) |
| 4 | t0 | Harorat (Selsiy shkalasi bo’yicha) | Selsiy (0C) |
| 5 | T | Harorat (Kelvin shkalasi bo’yicha) | Kelvin (K) |
| 6 | n | Modda miqdori | Mo’l |
| 7 | m | Modda massasi | kg |
| 8 | ρ (D) | Zichlik | g/sm3 |
| 9 | φ | Hajmiy ulush | - |
| 10 | ω | Massa ulush | - |
| 11 | η | Mo’l ulush | - |
| 12 | CM | Molyar konsentratsiya | Molyar(M) , mo’l/l |
| 13 | N | Normal konsentratsiya | Normal (N) |
| 14 | NA | Avogadro soni (6,02·1023) | Mo’l-1 |
| 15 | γ | Reaksiya tezligining temperatura koeffisenti | - |
| 16 | R | Universal gaz doimiysi | J/mo’l·K |
| 17 | υ | Reaksiya tezligi | Mo’l/l·s |
| 18 | ΔH | Entalpiya | Joul/mo’l |
| 19 | Vm | Molyar hajm | l/mo’l |
| 20 | pH | Vodorod ko’rsatkich | - |
| 21 | Mr | Molekulyar massa | g/mo’l |
| 22 | Ar | Nisbiy atom massa | - |
| 23 | D(H) | Vodorodga nisbatan zichlik | - |
| 24 | T | Titr | g/sm3 |
Organik moddalarning umumiy formulalari.
| № | Organik moddalar sinfi | Umumiy formulasi | Sinflararo Izomeriya-si |
| 1 | Alkanlar | CnH2n+2 |
|
| 2 | Sikloalkanlar | CnH2n | O’zaro izomer |
| 3 | Alkenlar | CnH2n | |
| 4 | Alkadiyenlar | CnH2n-2 | O’zaro izomer |
| 5 | Alkinlar | CnH2n-2 | |
| 6 | Arenlar | CnH2n-6 |
|
| 7 | Bir atomli spirtlar | CnH2n+1OH | O’zaro izomer |
| 8 | Oddiy efirlar | CnH2n+1OCnH2n+1 | |
| 9 | To’yinmagan spirtlar | CnH2n-2CH2OH | O’zaro izomer |
| 10 | Aldegidlar | CnH2n+1CHO | |
| 11 | Ketonlar | CnH2n+1COCnH2n+1 | |
| 12 | Karbon kislotalar | CnH2n+1COOH | O’zaro izomer |
| 13 | Murakkab efirlar | CnH2n+1COOCnH2n+1 |
Alkanlarning gomologik qatori.
| № | Formulasi | Nomi | Radikali | Radikal nomi |
| 1 | CH4 | Metan | CH3- | Metil |
| 2 | C2H6 | Etan | CH3CH2- | Etil |
| 3 | C3H8 | Propan | CH3(CH2)CH2- | Propil |
| 4 | C4H10 | Butan | CH3(CH2)2CH2- | Butil |
| 5 | C5H12 | Pentan | CH3(CH2)3CH2- | Pentil |
| 6 | C6H14 | Geksan | CH3(CH2)4CH2- | Geksil |
| 7 | C7H16 | Geptan | CH3(CH2)5CH2- | Geptil |
| 8 | C8H18 | Oktan | CH3(CH2)6CH2- | Oktil |
| 9 | C9H20 | Nonan | CH3(CH2)7CH2- | Nonil |
| 10 | C10H22 | Dekan | CH3(CH2)8CH2- | Dekil |
| 11 | C11H24 | Undekan | CH3(CH2)9CH2- | Undekil |
| 12 | C12H26 | Dodekan | CH3(CH2)10CH2- | Dodekil |
| 13 | C13H28 | Tridekan | CH3(CH2)11CH2- | Tridekil |
| 14 | C14H30 | Tetradekan | CH3(CH2)12CH2- | Tetradekil |
| 15 | C15H32 | Pantadekan | CH3(CH2)13CH2- | Piltadekil |
| 16 | C16H34 | Geksadekan | CH3(CH2)14CH2- | Geksadekil |
| 17 | C17H36 | Geptadekan | CH3(CH2)15CH2- | Geptadekil |
| 18 | C18H38 | Oktadekan | CH3(CH2)16CH2- | Oktadekil |
| 19 | C19H40 | Nonadekan | CH3(CH2)17CH2- | Nonadekil |
57
Вебинар для учителей
Свидетельство об участии БЕСПЛАТНО!
Полезное для учителя
Реализация образовательных программ осуществляется с применением исключительно электронного обучения и ДОТ
