Зат алмашлыклары.

Тема: Зат алмашлыклары.

Максат: Укучылырны зат алмашлыклары һәм аларның төрләнеше белән таныштыру.

Алмашлыкларны язма һәм сөйләм телендә дөрес куллану

күнекмәләрен булдыру

Матур язу күнекмәләрен ныгыту.

Әхлакый сыйфатлар тәрбияләү.

Җиһазлау: таблица “Зат алмашлыклары”, магнитофон, физкультминутка өчен плакат.

Дәрес барышы.

I. Оештыру өлеше.

II. Актуальләштерү.

1. Тест сорауларына җавап бирү.

2. Таблица буенча эш.

- Димәк, укучылар, бүгенге дәрестә без сезнең белән алмашлык турында сөйләшүне дәвам итәрбез. Таблица буенча алмашлык турында белгәнне искә төшерик.

- Нинди сүз төркеме алмашлык дип атала? ( Үзләрен атамыйча гына зат яки предметларга, аларның билгесе яки санына һәм хәлләренә күрсәтшә торган сүз төркеме алмашлык дип атала.)

- Кайсы сүз төркемен алыштыруларына карап, нинди алмашлыклар була?

( Исем, сыйфат, сан, рәвеш алмашлыклары)

- Мәгънәләре буенча алмашлык нинди төркемчәләргә бүленә?( 7 төркемчәгә бүленә: зат, тартым, сорау, юклык, билгеләү, билгесезлек, күрсәтү )

- Әйе, укучылар, алмашлык- татар теленең катлаулы һәм бай сүз төркеме. Аның төрләрен белү, ясалышын. Кулланылышын аңлау, өйрәнү безнең сөйләмне баета, матурлый, бертөрлелектән, кабатлаулардан котылырга ярдәм итә.

III. Яңа материалны аңлату.

• Бу дәрестә без сезнең белән алмашлык төркемчәсенең беренчесе- зат алмашлыкларын өйрәнербез. Нинди сүзләр зат алмашлыгы төркемчәсенә керәләр? ( мин, син, ул, без, сез, алар)

• Хәзер парлап эшләп алыйк әле.( таблицаны тутыру )

Берлек сан Күплек сан

I зат

II зат

III зат

• Таблицага карап, бергәләп нәтиҗә чыгарыйк. ( 1 нче, 2 нче, 3 нче зат алмашлыклары була; берлек һәм күплек санда киләләр)

• Сез алмашлыгын кайчан берлек санда кулланабыз? ( Кешене олылап, хөрмәт итеп әйткәндә...)

• Мин алмашлыгы мактанырга, масаерга ярата. Бу алмашлыкны чаманы белеп кулланырга кирәк.

• Беренче, икенче зат алмашлыклары сөйләү процессында катнашкан затларны белдерәләр. Хәзер сез үзегез дә әйтә аласыз:

- кайсы зат сөйләүче (1 нче зат)

- кайсы зат тыңлаучы (2 нче зат)

- 3 нче зат алмашлыклары ( ул, алар) үзләре сөйләм процессында катнашамы? ( Үзләре сөйләм процессында катнашмыйлар, бары тик алар турында сүз бара.)

- Димәк, нинди нәтиҗә ясыйбыз? ( 1 нче зат- сөйләүче, 2 нче зат- тыңлаучы, 3 нче зат- сөйләмдә катнашмый, аның турында сүз бара)

2. Зат алмашлыкларын килеш белән төрләндерү.

Мин сезгә әйттем бит, монда ул гаепле түгел. (Ф. Хөсни)

• Сөйләүче зат кайсысы? (мин )

• Тыңлаучы затны әйтегез. ( сез )

• Ул турында нәрсә әйтә аласыз? ( Ул сөйләмдә катнашмый, аның турында сүз бара)

• Сез алмашлыгына игътибар итегез. Нәрсә әйтә аласыз? ( Килеш белән төрләнгән)

• Зат алмашлыклары килеш белән төрләнә икән.

3. Дәреслек буенча эш. “Зат алмашлыкларының килеш белән төрләнеше таблицасын тутыру”.

1 нче вариант – мин

2 нче вариант – син

• Укучылар , игътибар итегез әле, мин. Син алмашлыкларының төрләнешендә нинди үзенчәлек бар? ( Иялек килешендә минем, юнәлеш килешендә миңа, сиңа)

• Укучылар, еш кына сөйләмдә миңга, сиңга, миндән, синдән дип сөйләшүләр очрый. Бу хаталарны булдырмас өчен, безгә килеш белән төрләнешне яхшы белергә кирәк.

4. Ул алмашлыгын бергәләп төрләндерү.

- Ул алмашлыгының төрләнешендә нинди үзенчәлек бар? ( тамырдан үзгәрә) Аңга, андан, аңарга, аңардан, аңарда хаталарын кисәтү.

5. Күплек сандагы алмашлыкларны килеш белән төрләндерү.

1 вариант- без

2 вариант – сез

3 вариант – алар

• Күплек сандагы алмашлыклар төрләнешендә үзенчәлекләр бармы?

6. Физкультминутка.

IV. Ныгыту өстендә эш.

1. Плакатта язылган текстны уку.

- Укучылар, сезгә текстның яңгырашы ошыймы? Ни өчен? Кабатлаулардан ничек котылып була?

2. Алмашлыкларны кулланып, текстны күчереп язу.

3. “Алмашлыктан исем яса”уены. ( төркемнәргә бүленеп, 1 минут эчендә алмашлык сүзендәге хәрефләрдән исемнәр ясыйлар)

4. Карточкалар буенча дифферециаль эш.

1 нче төркем – күчереп языгыз, зат алмашлыкларының килешләрен билгеләгез

2 нче төркем – тиешле алмашлыкларны куеп, күчереп языгыз

3 нче төркем – 265 рче күнегү, күчереп языгыз. Алмашлыкларның зат-санын билгеләгез.

V. Йомгаклау.

1. Дәрескә нәтиҗә ясау.

2. Өй эше бирү.

1) барлык зат алмашлыкларын төрле килеш формаларында кулланып, “Табигатьне саклыйк!” дигән темага хикәя язарга;

2) Ф. Хөсни хикәяләреннән зат алмашлыклары кергән 5 җөмлә язып алырга, килешләрен билгеләргә;

3) 270 нче күнегү. Күп нокталар урынына зат алмашлыкларын тиешле килешкә куеп язарга.

3. Үзбәя.