Саба?ты? та?ырыбы: Ж.Аймауытов «?нші» ??гімесі
Саба?ты? ма?саты:
- Білімділік: О?ушыларды Ж.Аймауытовты? ??гімесімен таныстырып, та?ырыбын ашу, ?н ?неріні? ??діретін т?сіндіру, ??гіме мазм?нын тере? ме?герту ар?ылы ?ншіні? азаматты?, адамды? бейнесін жан-жа?ты таныту;
- Дамытушылы?: О?ушыларды топты? ж?мыстар ар?ылы дербес ж?мыс жасау?а, ?з ойларын еркін жеткізуге да?дыландыру, танымды? ой-?рістерін, шы?армашылы? ойлауын дамыту. Талдау жасата отырып о?ушыны? ой-?рісін, ?нерге деген к?з?арасын ке?ейту, шы?армашылы? ?абілетін ?штау;
- Т?рбиелік: ?нерге деген ??штарлы?тарын арттыру, халы?ты? біртуар перзенттерін ??рметтеуге т?рбиелеу. ?нер, ?н ??діретін ба?алай білуге баулу. ?аза? хал?ына т?н адамгершілік ?асиеттерді, ?нерге деген с?йіспеншілікті бала бойына сі?іру.
Саба?ты? міндеттері: ??гімені т?сініп о?иды, мазм?нын ме?гереді, жоспар ??рады, та?ырыбы мен идеясын аны?тайды, с?ра?тар?а жауап беру ар?ылы ?мір?ан т?л?асын ашады, ??гімеде ?олданыл?ан к?ркемдегіш ??ралдарды табу ар?ылы жазушыны? тіл байлы?ын таниды.
Саба?ты? типі: жа?а материалды таныту саба?ы.
Саба?ты? т?рі: т?жірибелік-талдау, іздендіру саба?ы.
Саба?ты? ?діс-т?сілі: Топтастыру стратегиясы, ой ша?ыру, Блумны? ма?сат ?ою технологиясы, с?з, логикалы? ( анализ, негізгісін б?ліп алу, д?лелдеу).
П?наралы? байланыс: география, музыка.
Саба?ты ?йымдастыру формасы: жекелей, топпен, ?жымды?.
Саба?ты? алгоритмі:
- Топтастыру ( жылдар с?йлейді).
- Сюжеттік жоспар ??ру.
- ??гіме мазм?нын білу, та?ырыбы мен идеясын ашу;
- Прототип туралы т?сінік;
- Топпен ж?мыс;
- ??гімені Блум технологиясы бойынша талдау;
- Саба?ты тест орындату ар?ылы бекіту, ?орыту, ба?алау.
Сынып о?ушылары 3 топ?а б?лінеді, ?р топ басшысы берілген ба?алау пара?ын толтырып отырады, саба? со?ында ба?а ?ойылады.
К?рнекілігі: Слайд.
Саба?ты? барысы:
І. ?йымдастыру
-Амандасу, т?гендеу;
-Саба?ты? ма?сатын хабарлау.
ІІ. ?й тапсырмасын тексеру:
«Жылдар с?йлейді». Топтастыру стратегиясы ар?ылы к?рсетіледі.
М??алім с?зі:
?лы Абайды?:
«Жиырма жеті жасында,
?бдірахман к?з ж?мды.
С?уле? болса басы?да,
Кімді к?рді? б?л сынды» деп жо?тау жаз?аны белгілі. К?ріпкел кеме?гер осы жолдарын енді бір 20-30 жылдардан кейін ?мір с?ріп, ?зінен ?йреніп, ?зін жал?астырып жар? ете ?алатын жары? ж?лдыз С?лтанмахм?т?а да арнап кеткен сия?ты. 27 жасында к?з ж?м?ан С.Торай?ыров ?иыншылы?пен ?ткен ?ыс?а ?мірінде ?лденеше лирикалы? ?ле?, 5-6 поэма, онда?ан ма?ала, 2 роман жазды.
Ой ша?ыру стратегиясы. Интерактивті та?тада мына с?здер жазылады:
Жезта?дай, к?міс к?мей, дарынды.
Б?л с?здер кімге арнал?ан? (?ншіге).
ІІІ. Жа?а саба?.
Ендеше, саба?ымызды? та?ырыбы Ж.Аймауытовты? «?нші» ??гімесі.
( Жазушыны? шы?армашылы?ы бойынша бейнебаян к?рсетіледі ).
Саба?ты? эпиграфы:
«Сегіз ?ырлы, бір сырлы
Мен Ж?сіпбектей шебер жазушыны к?рген емеспін». Б.Майлин.
?аза?станны? шы?армашылы? интеллегенциясыны? ж?не ?дебиетті? к?рнекті ?кілі – Ж?сіпбек Аймауытов (1889-1931). Саяси ?айраткер, романист, драматург, аудармашы ретінде ке?інен танымал бол?ан оны? к?ркем шы?армалары сындарлы?ымен, маржандай т?гілген тілімен, эстетикалы? бояуларыны? ?аны?ты?ымен, жо?ары идеялы?ымен ерекшеленеді. «?аза?ты? Ушинскийі» атан?ан ол педагогика, психология саласында кемел табыстар?а жетті. Ж.Аймауытов – «Педагогика», «Психология» о?улы?тарыны?, оннан астам пьеса, елуге тарта повестерді? авторы ?рі Пушкинні?, Гогольді?, Толстойды? ж?не бас?аларды? шы?армаларын аудар?ан білікті аудармашы. Тор?ай жеріндегі ашы??ан халы??а ж?рдем беретін топ ??рамында болады. Осы ж?мыс бойынша бірнеше рет жауап?а тартылады. Халы??а тарататын малды д?рыс ?лестірмеген, ?зі пайдаланып кеткен деген айып та?ылады. Б?л айыптарды? аны?-?аны?ына толы? жетпей, атал?ан іске ?атыс?ан 14 адамны? ?атарында 1931 жылы ?лім жазасына кесілді.
Ж. Аймауытовты? шы?армалары: «А?білек», «?арт?ожа» романдары, «К?нікейді? жазы?ы» повесі, «Шернияз», «Мансап?орлар» пьесасы, «?нші», «Боранды болжа?ыш ?улие», «Елес» т.б ??гімелері бар.
Ж?сіпбекті? ?ншілік ?нерді аса ?адірлегенін, ?зі де ?н салып, ?н шы?ар?анды?ын «?нші» классикалы? ??гімесінен а??арамыз. Б?л шы?армада жазушы суреткерлік, м?сіншілік т?р?ысында жа?а бір соны ?ырынан к?рінген.
Ж.Аймауытовты? «?нші» ??гімесіндегі ?нші ?мір?ан - ?мірі мен ?нері а?ыз?а айнал?ан ?нші ?міре ?ашаубаевты? ?деби бейнесі (прообразы).
( Жазушы шы?армашылы?ына байланысты бейнебаян к?рсетіледі).
Прототип- ?деби шы?армаларда?ы белгілі бір к?ркем бейнені? негізі етіп алын?ан адам. ??гімені? басты кейіпкері ?мір?анны? бейнесіне прототип етіп ата?ты ?нші ?міре ?ашаубаевты? ?мірі алын?ан.
??гімені мазм?ндауда бірізділік, ж?йелілік болуы шарт. Е? алдымен шы?арманы? мазм?нын толы? ме?гердік пе? Со?ан ?ол жеткізу керек.
Сюжеттік жоспар.
1-топ: ??гіме желісін са?тай отырып, сюжеттік жоспарды ретімен орналастыру.
1. Жетішатыр ?аласы;
2. Ш?кет ?йі;
3. ?ншімен ал?аш танысты?.
4. Наурызда?ы ойын-сауы?;
5. Ойын-сауы? ба?дарламасы;
6. Аруа?ты ?нші;
7. ?мір?анны? т?рмысы;
8. ?н туралы ??гіме.
2-топ: ??гімені? композициялы? ??рылысын ж?йесімен жай?астырады.
1. О?и?аны? басталуы: Жетішатыр ?аласында ?ншімен ал?аш танысты?.
2. О?и?аны? байланысы: ?н ??діреті.
3. О?и?аны? дамуы: Наурызда?ы ойын-сауы?.
4. О?и?аны? шары?тау шегі: ?нші ?она?жайлылы?ы.
5. О?и?аны? шешімі: ?н туралы ?нші ойы.
3-топ: С?змаржан. С?здіктегі с?здерді білдіретін ма?ынасына ?арай д?рыс орналастыру.
?ашаба – ?ос ат жегілген ж?мса? арба.
?упілдек – кекірген сия?ты дыбыс шы?арып ??р?ылдайтын ??с.
Бержабай – арбакеш.
Кемеш – ?абыр?асы биік ыдыс.
Ш?ле?гер – мырза.
«?нші» ??гімесін Блум технологиясы бойынша талдау
|
Ма?саттар ж?йесі
|
Мазм?ны
|
О?ушы іс-?рекеті
|
|
І де?гей. Білу
|
-1)«?нші» ??гімесі не жайлы?
-2)?мір?анны? прототипі кім?
-3)Жезта?дай ?нші ?міре ?ашаубаев туралы не білесіз?
|
1) ??гіме ?мір?ан атты ?нші жігіт туралы, ??гімеде оны? ?нері, ?мірі жайлы с?з ?оз?алады.
2) ?мір?анны? прототипі - ?.?ашаубаев. Прототип дегеніміз –гр. т?пт?л?а, ?деби шы?армада кейіпкер бейнесін жасау?а негіз болатын ?мірде бол?ан адам, тарихи т?л?а.
3) ?. ?ашаубаев- ?аза? музыкасын халы?аралы? де?гейде таныт?ан дарынды жезта?дай ?нші. Ол 1925 жылы Парижде д?ниеж?зілік к?рмені? этнографиялы? концертіне ?атысып, «Дудар-ай», «?аратор?ай», «?ызыл бидай», «?ш дос» ?ндерін орында?ан. 1927 ж. Германияны? Майнда?ы Франкфурт ?аласында ?ткен к?рмеге ?атыс?ан.
|
|
?міре ?ашаубаевты? репертуарында?ы Исаны? «Желдірме» ?ні ойналады.
|
|
ІІ де?гей Т?сіну
|
1) ??гімені? та?ырыбы мен идеясын ашып бері?із. ?нерді д?ріптеген бас?а а?ын-жазушыларды? ?андай шы?армасын білесіз?
2)Жазушы ?ншілік ?нерді ?алай суреттейді? М?тіннен тауып о?ы?ыз ?рі ?з ойы?ды білдір.
3) Шы?арма желісі бойынша Наурызда?ы ойын-сауы? ?алай берілген? Б?гінгі к?нгі Наурыз мерекесімен салыстырып ?ті?дер.
|
1)Жазушы ?мір?анны? талантын, ?нер ??діретін ?ана беріп ?оймай, ?нші та?дыры, жан-д?ние, сезім, к??іл-к?йін де аш?ан. ?мір?ан ?нші жай ?атарда?ы адамдарды? бірі емес, ?нерді?, ?н мен с?нні? жаны ретінде бейнеленген.
І .Жанс?гіровті? «К?й», «К?йші» поэмасы. ?нер ?уаты, ??діреті, ?неріні? ішкі жан-д?ниесі, психологиясы, о?и?а?а ??рыл?ан поэмада к?ркем бейнеленген.
2)Ел ж?регіне жеткен ?н ??діретіні? бір с?тін жазушы: «?ал?ып кетіп оян?ан, ?ызы?ты т?тті т?с к?рген, ?айтарам деп талпын?ан кісідей, жан?а жа??ан т?тті ?нні? кеткеніне ?кініп, ?ршелене со?ады.» Немесе «?мір?андай ?нді ешкім сала алмайды. Жай ж?ргенде ?мір?анды ешкім де елемейді. ?мір?ан ?н салса, сонда кім екенін білесі?. ?н салса, ол ?з-?зін ?мытады, ?нні? ?уеніне т??керіледі, оны? даусы к?мейінен шы?пайды, ж?регінен шы?ады. Ол ?нні? ?р на?ысын ??ады, ?нді ?ана с?йеді.»
|
|
ІІІ де?гей ?олдану
|
Жазушыны? тіл шеберлігі. Топты? ж?мыстар.
І топ. ??гімеде ?аза? хал?ыны? ?андай ?дет-??рпы, салт-д?ст?рлері суреттелген?
ІІ топ. Шы?армада?ы т?ра?ты тіркестерді тауып, ма?ынасын т?сі?дірі?із. ??гімедегі эпитет, те?еулерді табы?ыз.
ІІІ топ. Шы?армада ?ала тіршілігі ?алай бейнеленген?
|
1) Наурыз тойы, наурыз к?же пісіріп, ет асу, т?с ?а?ысу, ат жарыс, той, ??далы?, к?рес, айт, ?ымыз.
2) Иісі кеуде?ді жарады, жандырып ж?реді, к??іл к?кке серпу, т?бем к?кке жетті, ?алпа?тай т?стім, есім ауып ?алды, ??ім екенін, т?сім екенін білмей., жанымен салу, ?аба?ынан ?ар жау?ан.т.б.
?мір?анды суреттеуі «Ш?улі ?аршы?адай шап етер, киікті? асы?ындай тап етер»; «С???ылда?ан к?мейі, Сыбыз?ыны? ?ніндей; Ескектеген тол?ыны «Бозай?ырды?» к?йіндей; Аспандап со??ан ай?айы Алтайды? ас?ар тауындай;Желпілдеткен т?ндікті К?здіг?ні дауылдай; Т?мендет сор?алап, Тас б?ла?ты? суындай».....
4) Жетішатыр-жа?сы ?ала. ?аптап жат?ан ?аза?. Жазы-?ысы ?ымыз, ойын-сауы?. Айт, той, ??далы?, ат жарыс, к?рес. Жаз шы?са пароход, паром жел?айы?, жасыл Арал, ?алы? орман... Сырнай-керней, ?ызы? думан, ?айткенмен сергек ?ала. (Интерактивті та?тадан б?гінгі Семей ?аласын к?рсету).
|
|
ІV де?гей Талдау
|
Топты? ж?мыс
1) ?мір?анны? т?р-т?сі, мінез-??л?ы м?тіндегі ?андай жолдардан бай?алады? М?тіннен тауып о?ы.
2) ?мір?анды ?нерге баулы?ан кім?
3) ?мір?ан ?нді ?алай орындайды?
|
1)?мір?ан – дарынды, еліні? еркесі, еркін, бірде б?йы?ы, момын, ?нерді жан-т?німен с?йе алатын жан. ?нерін еш?ашан а?ша табу ?шін пайдаланбайды. А?жар?ын, топты? ажарын кіргізеді,
2) ?мір?анды ?нерге баулы?ан-Ж?мабек ?нші. Оны? прототипі б?кіл Ар?а?а, ?ала берді жалпа? ?аза? даласына м?ш??р, дауыл ?нді ас?а? ?нші ?рі композитор-Жарыл?апберді Ж?мабаев
3) ?мір?анны? ?нге берілгені сонша – бас?а шаруа?а ола?-а?. С?мірейе, ?ылмита со?ты; желдете ??тыра со?ты. Лебізі ??ла??а жа?ып кетті, ж?ректі тербетті, тамырды желпіндірді; бойды шымырлатты.?) Топ к?ргенде ?мір?ан аруа?танып, к?теріліп кетеді екен. Бірін-бірі ?иып кете алмай, м?ратына жете алмай, ?ош айтыс?а жар?а ??сап; жал?ызынан айырылып, ?анатынан ?айырылып, зарла?ан бейне жан?а ??сап, болмаса жылап егілген, к?зден жасы т?гілген, бейне бір ?а?ы зар?а ??сап, ?кінішті, ?асіретті, м??ды ?нді сарнады.Ж?рт т?мен ?арап, ?ркім ж?регімен сырлас?андай, ?ншіні? бітіргенін де сезбей ?алды.
|
|
V. Жина?тау
|
?н, ?нер туралы ?мір?анны? ?зі не ойлайды? ?нерді ?алай т?сінеді?
Ал ?н, ?нер туралы сендерді? ойлары? ?андай?
(Ауызша ойтол?ау).
|
?ншілерді? к?бі т?р шы?арам деп, ?уре болады.Жа?сы ?нді б?зып жібереді. ?и?ылдай ма,ши?ылдай ма, аупылдай ма мазарат… Есіл ?нді бей- береке ?ылады. Бет- аузын тыржитып, зорланып, к?шеніп отырып сал?ан со? ?н бола ма? ?нді еркіне жіберіп, ?ысылмай сал?ан ?ой ?ызы?ы. ?ншілерді? к?бі не ма?тан ?шін, не мал табу ?шін айтады. Зорланып айт?ан ?н д?рыс шы?а ма? ?н салу к??ілден ?ой… Мен ?зім к??ілденбесем, жа?сы айта алмаймын, айт?ым келмейді.
|
| |
|
|
|
|
?мір?ан бейнесін мінездемелік жоспар ар?ылы ашу:
Интерактивті та?тада ?мір?анны? мінездемелік сипаты жасырынып т?рады. О?ушы берілген ?зіндіні о?у ар?ылы мінездеме береді.
|
?мір?анны? мінездемелік сипаты
|
??гімеден алын?ан ?зінділер ар?ылы д?лелдеу
|
Суреттеу ?шін ?олданыл?ан к?ркемдегіш ??ралдар
|
|
1. ?арапайымдылы?ы
|
?мір?ан ?ол ?стасып, сыпайы амандасып отырды. ?неугі Ш?кеттікінде к?рген ?мір?ан емес, б?йы?ы,мома?ан жігіт.
|
эпитет
|
|
2.Орындаушылы? шеберлігі
|
?шатын ??стай ?ымтанып, ?омданып алды. Отыр?андар аузын ашып а?ырды. ?нші жіберді. Бір- бір ауыздан ?н салды. Аз да болса бірегей болды.
С?мірейте, ?ылмита со?ты; желдете, ??тырта со?ты. Лебізі ??ла??а жа?ып кетті, ж?ректі тербетті, тамырды желпіндірді; бойы?ды шымырлатты.
… К??іл бір жадырап, шайдай ашылды.
Топ к?ргенде ?мір?ан аруа?танып, к?теріліп кетеді екен.
Та?ы да ескектете, желпіндіре, желіктіре, ыш?ындыра, ??лшындыра со?ып, ты?даушыны? айызын ?бден ?андырды.
|
те?еу
те?еу
|
|
4.?нерге с?йіспеншілігі
|
?н салса, ол ?зін- ?зі ?мытады, ?нні? ?уеніне т??керіледі, оны? дауысы к?мейінен шы?пайды, ж?регінен шы?ады. Ол ?нні? ?р на?ысын ??ады, ?нді ?ана с?йеді. Ол т?тті ?нге, топ?а бола жарал?ан адам. ?н салса, ра?аттанып, г?л- г?л жайнайды. К?зі де, аузы да, денесі де, ?олы да бірге салады. ?мір?ан кісі емес, ?нге айналады. Оны? ?н сал?анда?ы т?ріне ?арап отырса?, тоясы?.
|
эпитет
|
|
6. Адам?а ?йірсектігі
|
?мір?ан кісіге тез ?йір болатын, жолдас?а жанын ?иятын жігіт. Наурыздан кейін бізбен дос болып кетті. Бер жа??а шы?са, бізге со?пай кетпейді.
|
эпитет
|
|
7.?она?жайлылы?ы
|
- Мені? ??жырамды да бір к?рі?дер,- деп ?айта- ?айта ша?ырып, ?йіне ?она??а апарды.
?ымыз, ет алып, тыраштанып, шабылып ?алыпты.
|
Штрих-деталь
|
- Азаматты? т?л?асы
(м?рттігі)
|
Ол “барды баламайды, жо?ты санамайды”, ?зіні? бірдемесін с?раса?, бере салады, кісіні? н?рсесін, киімін ?зі де киіп ж?ре береді. ?ят екен- ау демейді. Ол кісі алдауды, арын сатуды білмейді. Кім к?рінгенге сенеді. ?зін ?ркім талай алдап кетсе де, сенуін ?оймайды.
|
|
|
10. ?мірхан?а берген халы? ба?асы
|
«Онсыз топты? ажары кірмейді». «Жігіт екенсі?!». «Аштан ?луге бейіл, ?ле? айтып а?ша с?ра?анын к?ргеніміз жо?». «?мір?анды ж?рт ма?тайтын».
|
|
Бекіту. Тест с?ра?тары ар?ылы бекіту.
1. Ж?сіпбекті? романын ата
А) “?нші” В) “К?нікейді? жазы?ы” С) “Н?р к?йі” Д) “А?білек”
2. “Жетішатыр” ?аласыны? екінші аты
А) Семей В) Павлодар С) ?скемен Д) ?ызылжар
3. “Бір шерік ?ымыз” деген ?анша?
А) бір б?телке В) бір шелек С) бір кесе Д) бір тегене
4. Ш?кеттікіне кіріп келген жігіт ?айда отырды?
А) жерге В) орынды??а С) керуетке Д) санды??а
5. — ?мір?анды ?йден ?стай алмайсы?дар. Ол – бір ….
А) к?ле?ке В) са?ым С) елес Д) т?ман
6. Мінбеге шы?ып с?з с?йлеген кім?
А) ?біжан В) Ж?лен С) Рахымбек Д) Ж?сіпбек
7. Сахнада ?н сал?анда “?сем- ?сем на?ысы” ?андай болды?
А) сыбыз?ыны? ?ніндей В) айдынны? с?лу ?уындай
С) тас б?ла?ты? суындай Д) Ар?аны? ?о?ыр желіндей
8. ?нші ??жырасында?ы е? асыл б?йымы не?
А) ?ызыл ?о?ыр домбыра В) ?лкен а? сырнай
С) саз сыбыз?ы Д) ?кілі сары домбыра
9. ?йелін ?алай таныстырады?
А) жампоз В) т?лпар С) с?лу Д) басты?
10. “?орлан” ?нін шы?арушы кім?
А) Жаяу М?са В) Балуан Шола? С) Естай Д) М?ди
Тест жауаптары:
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
|
Д
|
А
|
А
|
Д
|
В
|
В
|
В
|
Д
|
А
|
С
|
?орытынды: М??алімні? ?орытынды с?зі:
«Адам боп келіп ?мірге, адам боп ?ту – к?п ?иын» демекші, ?мір?ан керемет талантты? иесі бола т?ра адами ?асиеттерін жо?алтпа?ан.
И?, балалар, ?нер – м??гілік!
Осыдан бір ?асыр?а жуы? б?рын ?міре репертуарында А?ан серіні? ?ні «Бал?адиша» бол?ан.
?мірені? репертуарында «Бал?адиша», «?анапия», «Жал?ыз арша», «Шіркін-ай», «Келіншек», «А? ?айы?», «Екі жирен», «?ш дос», «Бес ?арагер», «Дудар-ай» сия?ты ?ндер бол?ан.
Сол «Дудар-ай» ?нін назарлары?ыз?а ?сынамын. Орындаушы: мектебімізді? музыка п?ніні? м??алімі Омарова А?с?лу Амангелді?ызы.
«?нер – таусылмас азы?, ж?тамас байлы?» деп ?нерге ?ана бас иіп ?ткен біртуар дарын иесіні? бойында?ы жа?сы мінез-??лы?ты ?з бойлары?а ?лгі етіп ала білі?дер. ?нерді ба?алай білейік!
?йге: «?міре ?ашаубаев?а хат» (шы?армашылы? тапсырма).
Ба?алау. Топ басшысы ба?алау пара?ын тапсырады, ба?алайды, м??алім сараптама жасайды.
1 522
41 165 
