СДЕЛАЙТЕ СВОИ УРОКИ ЕЩЁ ЭФФЕКТИВНЕЕ, А ЖИЗНЬ СВОБОДНЕЕ

Благодаря готовым учебным материалам для работы в классе и дистанционно

Скидки до 50 % на комплекты
только до 25.07.2025

Готовые ключевые этапы урока всегда будут у вас под рукой

Организационный момент

Проверка знаний

Объяснение материала

Закрепление изученного

Итоги урока

"Жал?аулы? шылаулар. ?она? к?ту"

Категория: Прочее

Нажмите, чтобы узнать подробности

Жал?аулы? шылаулар с?з бен с?зді, с?йлем мен с?йлемді салаластыра (те? д?режеде) байланыстырады.Жал?аулы? шылаулар(союзы): мен(бен, пен), да(де, та, те), не, немесе, не болмаса, яки, ж?не, ?рі, біресе, біра?, алайда, ?йтпесе, ?йткенмен, дегенмен, сонда да, ?лде, ?йткені, себебі, сонды?тан, сол себепті т.б.

Жал?аулы? шылаулар біры??ай м?шелерді? немесе салалас ??рмаласты? сы?арларын ?р т?рлі ма?ыналы? ?атынаста байланыстырады.

Просмотр содержимого документа
«"Жал?аулы? шылаулар. ?она? к?ту"»

Сабақтың тақырыбы: Жалғаулық шылаулар. Қонақ күту.   Дайындаған: қазақ тілі мен әдебиетінің оқытушысы А.К.Сахипова

Сабақтың тақырыбы:

Жалғаулық шылаулар. Қонақ күту.

Дайындаған: қазақ тілі мен әдебиетінің оқытушысы А.К.Сахипова

Шылау  Шылаудың түрлері Септеулік шылау Жалғаулық шылау Демеулік шылау 1.Ыңғайластық 2.Қарсылықты 3.Талғаулықты 4.Себеп-салдарлық 1.Түбір тұлғадағы зат есім,есімдік, тұйық етістік,есімшемен тіркесетін септеуліктер. 2.Барыс септіктегі сөздермен тіркесетін септеуліктер. 3.Шығыс септіктегі сөздермен тіркесетін септеуліктер. 4.Көмектес септіктегі сөздермен тіркесетін септеуліктер 1.Сұраулық 2.Күшейткіш 3.Шектік 4.Болжалдық 5.Болымсыздық 6.Нақтылау

Шылау

Шылаудың түрлері

Септеулік шылау

Жалғаулық шылау

Демеулік шылау

1.Ыңғайластық

2.Қарсылықты

3.Талғаулықты

4.Себеп-салдарлық

1.Түбір тұлғадағы зат есім,есімдік, тұйық етістік,есімшемен тіркесетін септеуліктер.

2.Барыс септіктегі сөздермен тіркесетін септеуліктер.

3.Шығыс септіктегі сөздермен тіркесетін септеуліктер.

4.Көмектес септіктегі сөздермен тіркесетін септеуліктер

1.Сұраулық

2.Күшейткіш

3.Шектік

4.Болжалдық

5.Болымсыздық

6.Нақтылау

Жалғаулық шылаулар сөз бен сөзді, сөйлем мен сөйлемді салаластыра (тең дәрежеде) байланыстырады.Жалғаулық шылаулар(союзы): мен(бен, пен), да(де, та, те), не, немесе, не болмаса, яки, және, әрі, біресе, бірақ, алайда, әйтпесе, әйткенмен, дегенмен, сонда да, әлде, өйткені, себебі, сондықтан, сол себепті т.б. Жалғаулық шылаулар бірыңғай мүшелердің немесе салалас құрмаластың сыңарларын әр түрлі мағыналық қатынаста байланыстырады.

Жалғаулық шылаулар сөз бен сөзді, сөйлем мен сөйлемді салаластыра (тең дәрежеде) байланыстырады.Жалғаулық шылаулар(союзы): мен(бен, пен), да(де, та, те), не, немесе, не болмаса, яки, және, әрі, біресе, бірақ, алайда, әйтпесе, әйткенмен, дегенмен, сонда да, әлде, өйткені, себебі, сондықтан, сол себепті т.б.

Жалғаулық шылаулар бірыңғай мүшелердің немесе салалас құрмаластың сыңарларын әр түрлі мағыналық қатынаста байланыстырады.

Шылаулардың емлесі : Шылаулардың көпшілігі өздері қатысты сөзден бөлек жазылады және кейбірі дефис арқылы жазылады. және, мен (бен,пен) шылаулары қайталанбай қолданылады. Бұл жалғаулықтар байланыстырған сөздер мен сөйлемдердің арасына үтір қойылмайды. Мысалы: Керімбала мен Мұратәлі бұлар көшіп келген соң қыдырып келген. Да (де, та, те) шылаулары бөлек жазылады, оны түсіріп те айтуға немесе жалғаулық мәнінде келгенде басқа жалғаулықпен алмастырып та қолдануға болады. Мысалы: Балабектің де барғысы келді.
  • Шылаулардың емлесі : Шылаулардың көпшілігі өздері қатысты сөзден бөлек жазылады және кейбірі дефис арқылы жазылады.
  • және, мен (бен,пен) шылаулары қайталанбай қолданылады. Бұл жалғаулықтар байланыстырған сөздер мен сөйлемдердің арасына үтір қойылмайды. Мысалы: Керімбала мен Мұратәлі бұлар көшіп келген соң қыдырып келген.
  • Да (де, та, те) шылаулары бөлек жазылады, оны түсіріп те айтуға немесе жалғаулық мәнінде келгенде басқа жалғаулықпен алмастырып та қолдануға болады. Мысалы: Балабектің де барғысы келді.
1.Ыңғайластыық қатынасты білдіретін жалғаулықтар(соединительные союзы) : мен(бен,пен,менен,пенен), да(де,та,те), және, әрі.  2.Қарсылықты қатынасты білдіретін жалғаулықтар(противительные союзы) : бірақ(но) , алайда, дегенмен, әйтпесе, әйткенмен ( однако же, все-таки),әйтсе де, сонда да (хотя, все-таки) .  3.Талғаулықты қатынасты жалғаулықтар (разделительные союзы): әлде(или), кейде(иногда), не, немесе, я, яки(или), болмаса (или же).  4.себеп-салдарлық қатынасты білдіретін жалғаулықтар (причинно-следственные союзы): өйткені, себебі(потому что), сондықтан, сол себепті( поэтому).  5.Шарттық қатынасты жалғаулықтар(условные союзы): егер, онда, егер де.

1.Ыңғайластыық қатынасты білдіретін жалғаулықтар(соединительные союзы) : мен(бен,пен,менен,пенен), да(де,та,те), және, әрі.

2.Қарсылықты қатынасты білдіретін жалғаулықтар(противительные союзы) : бірақ(но) , алайда, дегенмен, әйтпесе, әйткенмен ( однако же, все-таки),әйтсе де, сонда да (хотя, все-таки) .

3.Талғаулықты қатынасты жалғаулықтар (разделительные союзы): әлде(или), кейде(иногда), не, немесе, я, яки(или), болмаса (или же).

4.себеп-салдарлық қатынасты білдіретін жалғаулықтар (причинно-следственные союзы): өйткені, себебі(потому что), сондықтан, сол себепті( поэтому).

5.Шарттық қатынасты жалғаулықтар(условные союзы): егер, онда, егер де.

1-тапсырма.Вместо точек вставьте нужные жалғаулық шылау и переведите.  Алматы ... Астана, Алмас ... Әсел, алмұрт ... алма, қарға ... түлкі, қасқыр ... қоян, тау ... көл, ай ... күн, қыз ... бала.  2-тапсырма. Орыс тіліне аударыңыз. Қажетті жалғаулықты қойыңыз.  Базарда көкөніс ... жеміс-жидек бар. Мұнда алма ... алмұрт, шие ... өрік, капуста ... картоп бар. Сәбіз ... , қызылша ... , қияр ... осында сатылады. Бүгін біз ... базарға, ... көкөніс сататын дүкенге барамыз. Базардан біз ... қарбыз, ... қауын, ... жидек сатып аламыз. Жеміс-жидек көп, .... қымбат. Ақшаны сен төлейсің бе, .... мен төлейін бе? Мен көкөніс алмаймын, ..... кеше қызанақ ... , пияз ... алдым.

1-тапсырма.Вместо точек вставьте нужные жалғаулық шылау и переведите.

Алматы ... Астана, Алмас ... Әсел, алмұрт ... алма, қарға ... түлкі, қасқыр ... қоян, тау ... көл, ай ... күн, қыз ... бала.

2-тапсырма. Орыс тіліне аударыңыз. Қажетті жалғаулықты қойыңыз.

Базарда көкөніс ... жеміс-жидек бар. Мұнда алма ... алмұрт, шие ... өрік, капуста ... картоп бар. Сәбіз ... , қызылша ... , қияр ... осында сатылады. Бүгін біз ... базарға, ... көкөніс сататын дүкенге барамыз. Базардан біз ... қарбыз, ... қауын, ... жидек сатып аламыз. Жеміс-жидек көп, .... қымбат. Ақшаны сен төлейсің бе, .... мен төлейін бе? Мен көкөніс алмаймын, ..... кеше қызанақ ... , пияз ... алдым.

3-тапсырма. Қазақ тіліне аударып, шылаулардың астын сызыңдар. Студенты сдают экзамены и зачеты. Вечер был прекрасный, и мы гуляли по берегу моря. Дни были теплые, а вечера были прохладные. Погода была теплая, но дождливая. Лето я проведу на Кавказе или в Крыму. Я говорю не только по-русски, но и по-казахский.Сауле то письмо напишет, то телеграмму пошлет, но ответа нет. Или иди в поликлинику, или я вызову врача на дом. На базаре есть и яблоки, и груши, и урюк, и вишня. Отец Абая – инженер, а мама – врач. Алия, закончила школу и поступила в институт.

3-тапсырма. Қазақ тіліне аударып, шылаулардың астын сызыңдар.

Студенты сдают экзамены и зачеты. Вечер был прекрасный, и мы гуляли по берегу моря. Дни были теплые, а вечера были прохладные. Погода была теплая, но дождливая. Лето я проведу на Кавказе или в Крыму. Я говорю не только по-русски, но и по-казахский.Сауле то письмо напишет, то телеграмму пошлет, но ответа нет. Или иди в поликлинику, или я вызову врача на дом. На базаре есть и яблоки, и груши, и урюк, и вишня. Отец Абая – инженер, а мама – врач. Алия, закончила школу и поступила в институт.

4 – тапсырма. Мақал-мәтелдерді оқып, шылау сөздерге көңіл бөліңдер. 1. Тапқыр сөз тауды да төңкерер. 2. Бұлбұлды әні үшін асырайды. 3. Даңқ пен жеңіс – бір туған егіз. 4. Адаспаймын деген жігітті қараңғы түн адастырады. 5. Кім сөйлейді,-онда емес әңгіме, Ең бастысы-айтқан сөзі мәнді ме? 6. Қас дұшпаның шыбындай-ақ болса да, қор санама, асқар таудан зор сана. 5 – тапсырма. Қажетті жалғаулық шылаулардың бірін қойып жазыңыз Әсет ... Алия азық-түлік дүкеніне барды. Олар дүкеннен қант ... май, шай ... нан сатып алды. Олар бүгін .... стадионға, киноға барады, ... сабақ оқиды. Арман жақсы бала, ... сабақ оқуға жалқаулау. Олар спортпен .... сурет салумен шұғылданады. 6– тапсырма. Қазақ тіліне аударыңыз. 1. Я не люблю супы, особенно лапшу. 2. Мой друг живет в Шымкенте, а твой? 3. Если я не пойду к своей подруге, то к тебе зайду. 4. Летом в Астану поедет мама или я.

4 – тапсырма. Мақал-мәтелдерді оқып, шылау сөздерге көңіл бөліңдер.

1. Тапқыр сөз тауды да төңкерер. 2. Бұлбұлды әні үшін асырайды. 3. Даңқ пен жеңіс – бір туған егіз. 4. Адаспаймын деген жігітті қараңғы түн адастырады. 5. Кім сөйлейді,-онда емес әңгіме, Ең бастысы-айтқан сөзі мәнді ме? 6. Қас дұшпаның шыбындай-ақ болса да, қор санама, асқар таудан зор сана.

5 – тапсырма. Қажетті жалғаулық шылаулардың бірін қойып жазыңыз

Әсет ... Алия азық-түлік дүкеніне барды. Олар дүкеннен қант ... май, шай ... нан сатып алды. Олар бүгін .... стадионға, киноға барады, ... сабақ оқиды. Арман жақсы бала, ... сабақ оқуға жалқаулау. Олар спортпен .... сурет салумен шұғылданады.

6– тапсырма. Қазақ тіліне аударыңыз.

1. Я не люблю супы, особенно лапшу. 2. Мой друг живет в Шымкенте, а твой? 3. Если я не пойду к своей подруге, то к тебе зайду. 4. Летом в Астану поедет мама или я.

Сөздік  Ата-бабаларымыз – предки Қонақжайлылық – гостепримность қонақ күту – встречать гостя

Сөздік

Ата-бабаларымыз – предки

Қонақжайлылық – гостепримность

қонақ күту – встречать гостя

Қонақ келсе – құт Ата-бабаларымыздың ежелден келе жатқан дәстүрлерінің бірі – қонақжайлылық. Қонақ болып келген адамды кеудесінен итермей, жылы шыраймен қарсы алып, «қолдағы барымен» дегендей, шамасы келгенше сый-құрметін көрсетіп аттандыру әркімнің парызы сияқты болатын. Қонақ болу үшін оның таныс болуы шарт емес. Әрбір жолаушы кез келген қазақ үйінде қонақ асын «бөлінбеген еншім» деп талап етуге ерікті болған.   Қазақтың дәстүрі бойынша қонақ үй иесінің қамқорлығында болуы керек. Қонақ болып отырған адам ол үйдің жауы болса да, өз үйінде оған өзі түгіл, басқаға да қиянат жасатпайды. «Өз үйінде таудай дауыңды айтпа» дейді қазақ халқы.   Қазақ халқы қонақ күтуді де, қонақ болып қыдыруды да қызық көрген. Сондықтан халық мәтелі: «Асың барда ел таны – беріп жүріп, атың барда жер таны – желіп жүріп» деп ер азаматқа үйінде отыра бермей, ел көр, жер көр, көппен аралас деп, кеңес бергендей сыңай білдіреді.

Қонақ келсе – құт

Ата-бабаларымыздың ежелден келе жатқан дәстүрлерінің бірі – қонақжайлылық. Қонақ болып келген адамды кеудесінен итермей, жылы шыраймен қарсы алып, «қолдағы барымен» дегендей, шамасы келгенше сый-құрметін көрсетіп аттандыру әркімнің парызы сияқты болатын. Қонақ болу үшін оның таныс болуы шарт емес. Әрбір жолаушы кез келген қазақ үйінде қонақ асын «бөлінбеген еншім» деп талап етуге ерікті болған.

Қазақтың дәстүрі бойынша қонақ үй иесінің қамқорлығында болуы керек. Қонақ болып отырған адам ол үйдің жауы болса да, өз үйінде оған өзі түгіл, басқаға да қиянат жасатпайды. «Өз үйінде таудай дауыңды айтпа» дейді қазақ халқы.

Қазақ халқы қонақ күтуді де, қонақ болып қыдыруды да қызық көрген. Сондықтан халық мәтелі: «Асың барда ел таны – беріп жүріп, атың барда жер таны – желіп жүріп» деп ер азаматқа үйінде отыра бермей, ел көр, жер көр, көппен аралас деп, кеңес бергендей сыңай білдіреді.

 Қазақтың дастарқаны

Қазақтың дастарқаны

 .

.

Тест тапсырмасы 1. Белгілі бір септік жалғаулы сөздермен тіркесіп келетін сөздер А) жалғаулық шылаулар В) септеулік шылаулар С) етістіктер Д) десмеулік шылаулар 2. Сөйлемде толық лексикалық мағынасы жоқ сөздер А) шылау сөздер В) анықтауыштар С) көсемшелер Д) үстеулер 3. бірақ, алайда, әйтпесе, әйткенмен, дегенмен шылаудың қай түріне жатады А) демеулік В) септеулік С) жалғаулық Д) ж»кті 4. Жазда ауылға не мен барамын, не ағам барады. Бұл сөйлемде жалғаулық шылаудың қай түрі бар . А) Ыңғайластық қатынасты білдіретін жалғаулықтар В)  Талғаулықты қатынасты жалғаулықтар С) Қарсылықты қатынасты білдіретін жалғаулықтар Д) Шарттық қатынасты жалғаулықтар

Тест тапсырмасы

1. Белгілі бір септік жалғаулы сөздермен тіркесіп келетін сөздер

А) жалғаулық шылаулар В) септеулік шылаулар

С) етістіктер Д) десмеулік шылаулар

2. Сөйлемде толық лексикалық мағынасы жоқ сөздер

А) шылау сөздер В) анықтауыштар

С) көсемшелер Д) үстеулер

3. бірақ, алайда, әйтпесе, әйткенмен, дегенмен шылаудың қай түріне жатады

А) демеулік В) септеулік

С) жалғаулық Д) ж»кті

4. Жазда ауылға не мен барамын, не ағам барады. Бұл сөйлемде жалғаулық шылаудың қай түрі бар .

А) Ыңғайластық қатынасты білдіретін жалғаулықтар

В) Талғаулықты қатынасты жалғаулықтар

С) Қарсылықты қатынасты білдіретін жалғаулықтар

Д) Шарттық қатынасты жалғаулықтар

5. Ата-бабаларымыздың ертеден келе жатқан салт-дәстүрінің бірі. А) қыдыру В) қонақжайлылық С) мейірімділік Д) көпшілдік 6. Да (де, та, те) шылаулары қалай жазылады? А) дефис арқылы жазылады  В) үтір қойылады С) шылаулары бөлек жазылады, оны түсіріп те айтуға немесе жалғаулық мәнінде келгенде басқа жалғаулықпен алмастырып та қолдануға болады д) алындағы сөзбен бірге жазылады 7. Келген қонақ үй иесінен не талап ете алады? А) шығарып салуын В) қайырымдылықты С) бөлінбеген еншім Д) мейірімділікті 8. Бұл сөйлемде жалғаулықтың қай түрін қоя аламыз.Ол досымен киноға келді, .... кинотеатрда киноға билет болмады. А) Ыңғайластық қатынасты білдіретін жалғаулықтар  В) Қарсылықты қатынасты білдіретін жалғаулықтар  С) Шарттық қатынасты жалғаулықтар  Д) Себеп-салдарлық қатынасты білдіретін жалғаулықтар

5. Ата-бабаларымыздың ертеден келе жатқан салт-дәстүрінің бірі.

А) қыдыру В) қонақжайлылық

С) мейірімділік Д) көпшілдік

6. Да (де, та, те) шылаулары қалай жазылады?

А) дефис арқылы жазылады

В) үтір қойылады

С) шылаулары бөлек жазылады, оны түсіріп те айтуға немесе жалғаулық

мәнінде келгенде басқа жалғаулықпен алмастырып та қолдануға болады

д) алындағы сөзбен бірге жазылады

7. Келген қонақ үй иесінен не талап ете алады?

А) шығарып салуын В) қайырымдылықты

С) бөлінбеген еншім Д) мейірімділікті

8. Бұл сөйлемде жалғаулықтың қай түрін қоя аламыз.Ол досымен киноға келді, .... кинотеатрда киноға билет болмады.

А) Ыңғайластық қатынасты білдіретін жалғаулықтар

В) Қарсылықты қатынасты білдіретін жалғаулықтар

С) Шарттық қатынасты жалғаулықтар

Д) Себеп-салдарлық қатынасты білдіретін жалғаулықтар


Скачать

Рекомендуем курсы ПК и ППК для учителей

Вебинар для учителей

Свидетельство об участии БЕСПЛАТНО!