Же?іл атлетика та?ырыбында?ы баяндама

Та?ырыбы: Орта мектептерде же?іл атлетиканы? берілу жолдары

Жоспар: І. Кіріспе ІІ. Негізгі б?лім 2.1. Же?іл атлетика – адамзат баласы мен бірге жасап, бірге дамып келе жат?ан спортты? е? к?не т?рі 2.2. Ж?гіру – б?кіл организмге физиологиялы? ?сер ететін дене жатты?уларыны? е? ?олайлы т?рі 2.3. Секіру – ептілікке ж?не ?оз?алыс ?йлесімділігін жетілдіруге,батылды??а ?з денесін

ме?гере білуге баулитын жатты?у 2.4. Ла?тыру – шапшанды?ты,?абілетті жетілдіру ??ралы ІІІ.?орытынды

     Т?уелсіздігімізді? б??анасы берік, ергелі ел екенімізді т?ртг?л д?ниеге т?гел к?теріп, мемлекетімізді? м?ртебесін к?теретін ?лы м?ратымызды алда?ы к?ндері ?ана?аттандыратын ?рпа? ?амы ?рдайым есте т?рады. Тілге тиерлік боларлы? ?нгіме. Соларды? сергектігі мен сымбаты, ептілігі мен к?штілігі, ерте?гі к?нге даярлы?ы президентімізді? ?аза?стан хал?ына жолдауында спортты дамытып, салауатты ?мір салтын орналастыру?а аса м?н берілгені барша?а м?лім. Елбасыны? б?л талабы бізді? к?нделікті сан-салалы ж?мыстарымыз?а білім мен дене т?рбиесін беруде жауапкершілігімізді арттыра т?седі.

    Ежелгі Рим шайыры Горацим «Сау кезінде ж?гірмесе?, ауыр?анда ?уре болуы?а тура келеді» деп ?сиет ?алдыр?ан екен. Осы бір ?анатты ?а?ида ?мірше?дігін еш?ашан жо?алпайтыны за?дылы? іспетті.

    Адамны? ?мірі ?ашанда ?имыл ?оз?алыстан т?рады емес пе? Соны? ішінде ж?гіруді? де алар орыны айра?ша деп білеміз. Ж?гірумен айналысатын адамны? т?ла бойы бірдей ?рекет жасайды. ?сіресі, адамны? ішкі ??рлысына ж?гіруді? пайдалы екенін мамандар ?ткен ?асырда-а? д?лелдеп берген.

    Дене шыны?тыру ж?не спорт жатты?улары адам организміні? (дене м?шелері мен ж?йелеріні?) ?зара ?йлесімді ?рекетте болуын ?амтамасыз етеді. Сырттан ?сер ететін жа?дайлар?а организмні? т?зімділігін арттырады.

Дене шыны?тыру ж?не спорт жатты?улары организмді ны?айту ма?сатында орындалады.

Соны? н?тижесінде денеде мынандай сапалы? ?згерістер іске асады:

1) сырт?ы дене бітімі ?згеріп, ?демілене т?седі,

2) ?имыл-?оз?алыс жасау ?абілеті артады, я?ни дене икемді, епті бола т?седі де, жаса?ан ?имыл-?оз?алыстары бір-бірімен ?зара ?йлесімді, с?нді болып шы?ады.

    Дене шыны?тыру ж?не спорт жатты?уларыны? негізі б?лшы? еттерді? ?имыл-?оз?алыс жасауы болып табылады. ?ажет деп есептелген ?имыл-?оз?алысты орында?ан адамны? к??іл- к?йі ?ана к?теріліп ?оймай, оны? б?лшы? еттері сергіп, ра?аттанатын болады. Дене шыны?тыру ж?не спорт жатты?уларын орындау адамны? жан-жа?ты ?сіп-жетілуіне ?олайлы жа?дай ту?ызады.

    Мектептегі дене т?рбиесіні? міндеті-т?мендегі т?р?ыда болма?: о?ушыларды? денсаулы?ын ны?айту, денесіні? д?рыс дамуын ?амтамасыз ету.

Же?іл атлетика адамзат баласымен бірге жасап, бірге дамып келе жат?ан спортты? е? к?не т?рі болып есептеледі.

Же?іл атлетиканы? жеткен жетістіктері ?азіргі кезде бас?а спорт т?рлеріне ?лкен ы?пал тигізіп келеді. ?йткені спортты? барлы? т?рлері де осы же?іл атлетиканы? ж?ру, ж?гіру, секіру, ла?тыру сия?ты негізгі жатты?улары ар?ылы жетіліп, дамиды.

Же?іл атлетикадан халы?аралы? жарыстары 1912 жылдан бастап ?ткізіліп келеді.

?аза?станда же?іл атлетика бойынша арнаулы ?йірмелер 1916 жылы ал?аш рет Семей ?аласында ??рылды.

Же?іл атлетикамен ш??ылдану ?шін мына ережелерді білуі керек:

* ?ыс?а ?ашы?ты??а к?п бала болып ж?гіргенде ?ркім ?з жолымен ж?руі тиіс, ?йтпесе олар ж?гіріп келе жат?анда бір-бірімен со?ты?ысып ?алуы м?мкін,

* алыс ?ашы?ты??а баяу ж?гіргенде ?згелермен с?йлесуге болмайды, себебі с?йлесіп ж?ріп уа?ыттан ?тылады,

* секіру жатты?уын орындамас б?рын секіріп т?сетін жерге гимнастикалы? т?сенішті? д?рыс т?селуін, далада болса, ш???ырда?ы а?аш ?гіндісіні? д?рыс ?опсытыл?анын тексеріп алу керек,

* секіруді? кез келген т?рін ( ?зынды??а секіру, биікттікке секіру) орындауды ?зі?нен б?рын секіргшен бала т?сеніштен немесе ш???ырдан толы? шы??ан со? ?ана бастау керек,

* спорт ??ралдарын немесе допты м??алімні? к?рсеткен жа?ына ?арай ла?тыру керек. Б?рын ла?тырыл?ан ??ралдарды жинап алу кезінде еш н?рсе ла?тыру?а болмайды.

Ертедегі Греция жартастарыны? бірінен осыдан 2500 жылдай б?рын жазыл?ан: «Егер к?шті бол?ы? келсе- ж?гір, егер ?демі бол?ы? келсе-ж?гір» деген жазу табыл?ан.

«Стадион» деген с?зді? ?зі гректі? «стадия» деген с?зінен шы??ан. «Стадия» шамамен «200 метр ?ашы?ты??а жарыса ж?гіру» дегенді білдіреді.

Д?рыс ?рі ?за? ж?гіру ?шін кеудені с?л е?кейтіп, екі шынта?ты б?гіп, ая?ты? аттау ?оз?алысына ?арай екі ?олы кезекпен сермеп ж?гіру керек. Ж?гіру кезінде сауса?тарды с?л б?гіп, басты с?л е?кейтіп ?ста?ан д?рас.

Шапша? ж?гіру ?шін ая?ты тез-тез ?оз?ап, ке? адымдап ж?гіру керек.

Шапша? ж?гіру адымды ке? ашып ж?гіруге байланысты болады. Адымды барынша ке? ашып ж?гірген адам ж?гіріп ?туге тиіс ?ашы?ты?ты берілген уа?ытта ж?гіріп шы?ады. Адым ке? ашылмаса, ?анша тез ж?гіргенмен, уа?ыт жа?ынан ?тылады. Я?ни белгілі бір ?ашы?ты?ты к?рсетілген уа?ыт ішінде ж?гіріп ?те алмайды.

Сондай а? ж?гіруші адымын ке? аш?анымен тез аттап ж?гірмесе, ол жо?ары к?рсеткішке жете алмайды. Демек, шапша? ж?гіру ?шін ?рі ке? адымдап, ?рі тез аттап ж?гіруі керек.

Ж?гіру-дене жатты?уларыны? е? ?олайлы ж?не ке? тара?ан т?рлеріні? бірі. Ж?гіру б?кіл организмге жалпы физологиялы? ?сер етеді.

Ж?гірудін негізгі т?сілі- ж?гіріп келе жат?анда денені д?рыс ?стай білу. Белгілі бір ?ашы?ты??а ж?гіру ?шін алдымен дайынды? жатты?улары орындалады. Б?л жатты?улар ж?гіруші ?андай ?ашы?ты??а ж?гіретініне байланысты орындалады. Дайнды? жатты?уларын орындау мына т?мендегі с?релік ?алыптарды ?йренуден басталады.

-?ыс?а ?ашы?ты??а ж?гіруге арнал?ан т?мендегі с?релік ?алып

-?за? ?ашы?ты??а ж?гіруге арнал?ан жо?ары с?релік ?алып

-с?реден шы??анда?ы ж?гіру адамны? басталуы.

М?селен, ?за? ?ашы?ты??а ж?гіру керек болса, онда дайынды? кезінде 100-200метр ?ашы?ты?ты жо?ары ?ар?ынмен ж?гіріп шы?у керек. Егерде ?ыс?а ?ашы?ты??а ж?гіру керек болса 20-30 метр ?ашы?ты?ты жо?ары ?ар?ынмен ж?гіріп шы?у ?ажет.

?ыс?а ?ашы?ты??а т?мендегі с?реден ж?гіреді.?ыс?а ?ашы?ты??а ж?гіру ?оз?алыстын шапша?дылы?ые арттырады. Сонымен бірге кедергілерден ?ту де ?оз?алыстарды? шапша?ды?ын жетілдіріп, дамытады. Кедергілерден ?ту ептілікті ?алыптастыру?а да ?лкен пайдасын тигізеді. ?ыс?а ?ашы?ты??а ж?гіргенде ая?ты сілтей ?рі ке? адымдар ж?гіру керек ж?не шапша?ды?ты бірте-бірте арттыра берген д?рыс ?ыс?а ?ашы?ты??аа 40,50,60,80,100,200 метр ж?гірген кезде ая?ты сермей ?шымен басу керек.Ж?гіру кезінде денені д?рыс ж?не еркін ?ста?ан ж?н. ?ыс?а ?ашы?ты??а ж?гіруді? ерекшелігі-ж?гіружі ж?гірер алдында т?регеп т?рмай, бір тізесін жерге тигізіп отыру ?алпына т?мендегі с?релік ?алыпта болады. Ж?гірер алдында жерге бір тізерлеп, екі ?олын с?ре сызы?ына тіреп отырады. Осы жа?дайды т?мендегі с?елік ?алып деп аталады. Ж?гіргенде спортты? ш???ырларды даярлай білуді?, с?регед?рыс т?ру мен берілген белгі бойынша ж?гіруді? ?лкен м?ні бар.

Т?мендегі с?рені? ?арапайым т?рі-с?ре сызы?ынан бір табан ілгері жерге кішкене ш???ыр ?азылады, сол ш???ырдан ж?гірушіні? тізеге дейінгі ая?ынын ?зынды?ын дай ( тізеден ая?ты? табанына дейінгі ?зынды?) ?ашы?ты??а та?ы бір ш???ыр ?азылады. Ш???ырдын тере?дігі ж?ірушіні? табаныны? ?штен бір б?лігіндей болуы керек. Екінші ш???ырды? арт?ы арт?ы ?абыр?асы алды??ы ш???ырды? ?абыр?асына ?ара?анда тірек болады. Екі ш???ырды? да алды??ы ?абыр?алары ая?ты? ?шы тірелмейтін жайпа? болуы тиіс.

Т?мендегі с?реден ж?гіру «С?реге» деген команда естілген бетте екі ?олды? ?шын жерге тигізіп екі иы? с?ре сызы?ыны? ?стіне немесе ал?а шы??ан ?алыпта бір тізерлеп отырады. «Дайындал» деген команда берілгенде ж?гірушіарт?ы тізесі мен денесін с?л к?теріп, ауыз ар?ылы тере? ?рі тез дем алады. Осы ?алыпта ол ж?гіруді? со??ы командасын к?тіп т?рады. Мылт? атлуы немесе «марш» деген б?йры? берілгенде ж?гіруші ?олын жерден к?тере беріп ал?а ?арай ?мытыладвы. Б?л с?тте, егер сол ая? алды??ы ш???ырда т?рса, дене е?кейген ?алыпта сол ?олды ?атты сермей ж?гіру керек. Ж?гіруші осындай е?кейген ?алыпта ??лап ?алмауы ?шін ол алды??ы ая?ты ш??ырды? арт?ы ?абыр?асына тірей серпілген бетте кейінгі ая?ты? ш???ырдан шы?арып ал?а ?арай сілтеуі ?ажет. ?ыс?а ?ашы?ты??а ж?гіргенде бастап?ы 20-25 метр ?ашы?ты?ты ая?ты жерге ?атты тірей басып ж?гіру кере, б?лай ж?гіру шапша?ды?ты ?дете т?седі. С?реден шы??анда?ы ал?аш?ы метрге шы??анда?ы ал?аш?ы адамдар ?те ке? болмай оны? есесіне ?те тез бол?аны ж?н. 20 метрге жеткен шамада, я?ыни жо?ар?ы шапша?ды? ?ар?ынына ие бол?аннан кейн, ж?гіруші ая?ты бір?алыпты сермей отырып, м?реге дейн осы ?ар?ынды са?тап ж?гіруге тиіс.

С?реден ж?гіріп шы?ыу шапша?ды?ты арттыру ?шін, ал?аш?ы 10-15 метрдей екпінді баяулата ж?гіріп ?ткен ж?н. М?реден ?ту ж?гіру к?рсеткіші

болып табылады. Сонды?тан м?реге 10 метрдей ?ал?анда жылдамды?ты т?мендетпеуге тырысу керек. М?ре кермесіне жа?ында?анда барынша екпіндей ?мытылу ж?гіру к?рсеткішін жо?арлатады. М?ре кермесіне та?ал?анда ж?гіруші кеудесін ал?а е?кейтіп, ?олды арт?а ?рі т?мен т?сірі?кіреп жіберсе, оны? екпіні ?дей т?скен ?алыпта болады. М?реге жетуді ?йрену кезінде м?ре кермесіне жетуді емес, шапша?ды?ты б?се?детпестен м?ре сызы?ынан ж?гіріп ?туге да?дылан?ан ж?н. Осыдан кейін м?реге жа?ында?анда ?ар?ынды ?дету т?сілін ?йренген д?рыс.