Кыргыз тили
1-сабак
Тема: Аналогия боюнча тушунук
Азыркы кундо окуучу келечекте кайсы кесипке ээ болот? Ал ЖРТга байланыштуу. ЖРТ окуучунун билимин текшерет ошону менен бирге билимин, сынчылдыгын, логикасын текшерип, ой жугуртуусунун андан ары осушуно чон салым кошот. Аналогия кобунчо татаал сезилет. Бирок, мындан аркы сабактарда окуп, конугуп, отуруп сиз учун аналогия женил болуп калат.
Аналогия бир гана кыргыз тилде эмес
- маселе чыгарууда (математика)
- кимдир бироону ынандырууда (м: психология)
- сабактарда ж.б колдонулат
Мисалы;
534876ны 53-48-76 деп телефондун номерине окшоштуруп айтсак оной болот. Мунун озу Аналогия☝️
Мисалы;
1. Алма
2. Алча
3. Картошка
4. Сабиз
Алма менен алча бакта осот жана озу бышат
Ал эми картошка менен сабиз жерде осот жана буларды адам остурот
Бул окшоштук, аналогиялар.
Окуучуларга ушундай тушундурсок оной болот. Алардын ой жугуртуусунун остурот ал эми ЖРТ окуучунун сынчылдыгын текшерет.
М; 1
*Китеп; окуу* (зат + максат)
1. Саламдашуу; алик алуу (кыймыл + ирээт)
2. Терезе; рамка (бутун + болук)
3. Ашпозчу; ашкана (кесип + орун)
4. Бадыран ; жашылча ( зат + зат)
5. Чырайлуу; татынакай (маанилеш)
6. Ботоника ; илим (илим + жалпы тушунук)
7. Оорулуу + оорукана (себеп + натыйжа)
8. Жазуу; чийуу (маанилеш)
9. Ачуу; кычкыл (маанилеш)
Урматтуу мугалимдер аналогияларды табууда аларга суйлом тузуу керек эгер суйлом тузгондо да табылбаса теренирээк ой жугуртобуз. Алар боюнча мисалдар томондо берилди.
1) метр : сантиметр
А. Уй: кабат
Б. Поезд: вогон
В. Мунот: секунд
Г. Жума : ай
Эми суйломдорго карайлы;
1. Метр сантиметрден турат
А. Уй кабаттардан турат
Б. Поезд вогондордон турат
В. Мунот секунддан турат
Г. Жума айдан эмес, ай жумадан турат.
Туура жоопту табуу учун дагы суйлом тузуп терен логиканы иштетебиз.
1. 1метр де 100 см бар
А. Уй коп кабаттан турат. А вариантта канча кабат экени белгисиз.
Б. Поезд де да вагондор коп бирок канча ваган бар экени белгисиз
В. 1 мунотто 60 секунда бар. Бул белгилуу
Г. Ал эми г вариантында жума ай болуп алмашып берилген негизи айда жума бар.
Демек туура вариант В. Анда 1 мунотто 60 секунд бар экени белгилуу.
2. Бий: вальс
А. Бий искусства
Б. Бий дискотека
В. Бий балет
Г. Бий танго
1. Бий жалпы тушунук вальс жеке тушунук
А. Орун алмашып калган. Биринчи искусства анан бий болуш керек эле.
Б. Дискотека болсо гана бий болот
В. Бийдин бир туру балет.
Г. Танго кыз жигиттин бийи жеке тушунук.
Демек жообу Г варианты. Анткени башка варианттарга салыштырмаллуу жана озгочо вальс менен танго бийинде бир гана кыз менен жигит бийлейт
Аналогияны туура табууда жана окуучуларга туура тушундуруу учун алгач ар бирине суйлом тузуу керек жана себеп-натыйжага да карап тапса болот. Томондо аналогиялар берилди. Аларды карап туура жообун тапканга аракет кылыныздар.
Жыртык : тигуу (С + Н)
А. Чийки кайнатуу
Б. Сынык ыргытуу
В. Бырыш утуктоо
Г. Курч курчутуу
2. Жыгылуу: чалынуу (Н + С)
А. Жыгылуу кулоо
Б. Жыгылуу чалынуу
В. Жыгылуу тайгалануу
Г. Жыгылуу секируу
3. Балка : кагуу
А. Бычак тилуу
Б. Калем жазуу
В. Аттиш кармоо
Г. Отвертка буроо
Аналогия ан-сезимди отуруп ой жугуртууну кенейтет.
Урматтуу мугалимдер Аналогияларды биз жалпы жана жеке деп болобуз.
Мисалы: КИЙИМ
1. Баш кийим
2. Сырт кийим
3. Ич кийим
4. Бут кийим
Булар да жалпы болот да оз ичинен кайра озунчо болунот.
Мисалы: БАШ КИЙИМ
топу
Шляпа
Кепка
Беретка ж б
Ошондой эле аналогиялар бутун жана болук деп да кароого болот.
Мисалы: китеп : барак
Китеп бир бутун нерсе а барак анын болугу болот.
Тушунуктуу болуш учун томондо мисалдарга карайлы
1. Суусундук: чалап
А. Сут айран
Б. Кийим шокуло
В. Чомуч идиш
Г. Кымыз чанач
2. Жылдыз : Чолпон
А. Ысым Уран
Б. Планета Жер
В. Космос Марс
Г. Ракета союз
3. Ботко : таруу
А. Ун буудай
Б. Как орук
В. Каймак сут
Г. Шорпо буурчак
Аналогияларды табууда заттын формасы, тусу, колому да абдан маанилуу.
1. Зат жана анын ону тусу (жашыл арча)
2. Зат жана анын колому (чон терезе)
3. Зат жана анын формасы ( тегерек отургуч)
4. Зат жана анын сын-сыпаты (кызыктуу жомок)
5. Зат жана анын даамы (даамду чай)
6. Зат жана анын сан-олчому (беш китеп)
7. Зат жана анын мезгилдик белгиси (кышкы куртка)
Эми томондогу мисалдарга карап королу.
1. Уксус : кычкыл (зат + даамы)
А. Суу май майлуу
Б. Лимонад таттуу
В. Чай ысык
Г. Кофе кара
2. Тегерек отургуч
А. Чарчы отургуч
Б. Айланган отургуч
В. Ынгайлуу отургуч
Г. Бийик отургуч
3. Сабырдуу: эркек
А. Бактылуу ата
Б. Суйуктуу тугой
В. Ыймандуу бала
Г. Тартынчаак ини
Аналогия кайсы бир тармактын адиси жана анын куралы, зат жана анын негизги куралы катары да карап тапса болот.
М: ЧАЧ ТАРАЧ. Бул кесип ага тиешелуу болгон куралдары тарак, кайчы, лак, чач алуучу апарат ж.б
Эми томондогу мисалдарга карайлы:
1. Жылкычы : камчы
А. Аркан уйчу
Б. Сугатчы кетмен
В. Уйчу алжапкыч
Г. Кузотчу кулпу
2. Кайрак : курчутуу
А. Орок оруу
Б. Бычак кесуу
В. Сулгу суруу
Г. Уучтагыч уучтоо
Демек урматтуу мугалимдер аналогияларды табууда биз ар бир созго суйлом тузобуз анда дагы табылбаса анда терен ой жугуртуп, ар бир созду талдайбыз. Сиздерге жардам ирээтинде томондо аналогиялар берилди. Аларды карап туура жообун тапканга аракет кылыныздар. 1-сабагыбыз мындан кийики сабактарыбыздын оной жана женил болушуна шарт тузот. Анткени аналогия логиканы байытып, ан-сезимди остурот.
1. Сылык орой
А. Жонокой женил
Б. Конулдуу абройсуз
В. Оор татаал
Г. Адептуу тарбиясыз
2. Суур : ийин
А. Тоок кепе
Б. Тыйын акча
В. Аюу чээн
Г. Балык дарыя
3. Ысык суусоо
А. Муздак жылытуу
Б. Суук кийинуу
В. Жылуу тердоо
Г. Таттуу жыргоо
4. Радио : угуу
А. Машина тебелоо
Б. Телефон байланышуу
В. Компьютер окуу
Г. Топ тебуу
5. Аарчуу: тазараак
А. Азайтуу азыраак
Б. Кемитуу кобуроок
В. Жактыруу жыттуураак
Г. Ойлонуу акылдуу
Аналогияларды жакшы оздоштуруп, окуучуларга жакшы тушундуруу учун томондогу мисалдарга карайбыз.
1 - суроо
түртүү:тартуу
угуу:тыңшоо
төгүү:куюу
айтуу:унчукпоо
туруу:басуу
2 - суроо
канаттуу:таранчы
роман:китеп
балык:бака
курт-кумурска:чиркей
жырткыч:ит
3 - суроо
китеп:кагаз
адам:жан
чагылган:булут
терезе:айнек
лампа:жарык
4 - суроо
бычак:кесүү
керки:кертүү
кулпу:тагуу
үбөлүк:ороо
чалгы:чабуу
5 - суроо
каткыруу:жылмаюу
заңгыроо:ырдоо
сүйүнүү:жыргоо
тарсылдоо:шыбырттоо
дүбүрөө:даңгыроо
6 - суроо
керки:жыгач
принтер:кагаз
мылтык:адам
ат тиш:кармоо
тараза:салмак
7 - суроо
кир:тазалоо
көп:туюу
саркеч:кийүү
кем:толуктоо
бүдөмүк:түшүнүү
8 - суроо
видеокамера:кассета
бак:бутак
баш:жоолук
саба:бишкек
көйнөк:чөнтөк
9 - суроо
жылыткыч:жылытуу
телефон:терүү
тепкич:чыгуу
компьютер:ойноо
ачкыч:шылдыратуу
10 - суроо
анатомия:организм
антропология:дене
нумизматика:монета
экономика:валюта
медицина:адам
11. суроо
текеберлик:кекирейген
бийиктик:жогору
чечкиндүүлүк:татаал
куулук:арамза
тазалык:кир
12. суроо
өзгөртүү:оңдоо
терүү:жыйноо
жардамдашуу:кармалашуу
тазалоо:жуу
сыйлоо:сылоо
13 - суроо
жакшылык:үйлөнүү
мал асыроо:кой кыркуу
жыргалчылык:акча
азык:тамактануу
челек:идиш
14 - суроо
сүйлөө:унчукпоо
отуруу:жатуу
кыймылдоо:эч нерсе кылбоо
жылмаюу:капалануу
тытуу:тароо
15 - суроо
кумурска:уя
балык:суу
чымчык:асман
чаян:чөл
аюу:чээн
16 - суроо
клей:чаптоо
айнек:тилүү
желим:эритүү
отун:жаруу
аркан:байлоо
17 - суроо
кооптонуу:чочулоо
унутуу:эстен чыгаруу
тартуу:чоюу
сүзүү:чыгуу
ачуу:жабуу
18 - суроо
тазараак:жууну
бышыгыраак:байлоо
азыраак:кемитүү
түзүрөөк:туруу
билимдүүрөөк:түшүнүү
19 - суроо
жүгүрүү:кыймылдоо
сезүү:билүү
камдануу:иштөө
териштирүү:суроо
айтуу:урушуу
20 - суроо
комедия:күлдүрүү
топ:тебүү
үй:куруу
бак:тигүү
от:жылытуу
21 - суроо
дубал:туш кагаз
сөңгөк:бутак
жандык:тери
картошка:кабык
китеп:тыш
22 - суроо
мечит:мунара
дүкөн:көрнөк
курулуш:материал
көл:жээк
балта:сап
23 - суроо
суроо:жооп берүү
сүйлөө:угуу
ачуу:жабуу
ойлонуу:капалануу
келүү:кетүү
24 - суроо
сүртүү:жышуу
суроо:үйрөнүү
алдоо:калп айтуу
кыйкыруу:жаңыртуу
уруу:чабуу
25 - суроо
химия:зат
теология:дин
антропология:тарых
физика:кубулуш
биология:жаныбар
26 - суроо
автобус:ташуу
күрөк:казуу
сынак:тапшыруу
үтүк:түздөө
коңгуроо:байлоо
27 - суроо
көл:суу сактагыч
мөңгү:музайдың
күн:ай
курт-кумурска:чиркей
китеп:энциклопедия
28 - суроо
мелодия:нота
алфавит:тамга
мээ:акыл
сүйлөм:сөз
сом:тыйын
29 - суроо
чыптама:жең
токол:мүйүз
бак:бака
уруу:уят
калем:уч
30 - суроо
ылдам:үлгүлүү
татаал:дайнын табуу
аз:көбөйтүү
жука:үшүү
жетиштүү:тоюу
31 - суроо
сылык-орой
жөнөкөй:жеңил
адептүү:тарбиясыз
оор:татаал
көңүлдүү:абройсуз
32 - суроо
булгоо:тазалоо
чуркоо:жыгылуу
байкоо:көрүү
окуу:үйрөнүү
жабуу:ачуу
33 - суроо
социология:коом
биология:өсүмдүктөр
география:шаарлар
астрономия:жылдыздар
зоология:жаныбарлар
34 - суроо
аарчу:тазараак
азайтуу:азыраак
кемитүү:көбүрөөк
жактыруу:жыттуураак
ойлонуу:акылдуураак
35 - суроо
үнөмчүл:ысырап
бай:кайдыгерлик
билимдүү:акыл
сулуу:келбет
эстүү:кем акылдык
36 - суроо
балка:кагуу
аттиш:кармоо
отвертка:буроо
калем:жазуу
бычак:тилүү
37 - суроо
радио:угуу
телефон:байланышуу
машина:тебелөө
компьютер:окуу
топ:тебүү
38 - суроо
суур:ийин
аюу:үңкүр
тыйын чычкан:чөп
балык-дарыя
тоок:кепе
39 - суроо
ысык:суусоо
таттуу:жыргоо
муздак:жылытуу
суук:кийинуу
жылуу:тердөө
40 - суроо
сүрөттөө-жазуу
отуруу:жатуу
кетүү:баруу
ойлонуу:таарынуу
түшүндүрүү:сүйлөө
41 - суроо
жагоо:көйнөк
диплом:сынак
топчу:шым
кагаз:калем
мектеп:университет
42 - суроо
иштөө:эсептөө
чарчоо:жатуу
сезүү:көрүү
териштирүү:суроо
үйрөнүү:билүү
43 - суроо
учак:тез
муз:муздак
баатыр:күчтүү
китеп:кызыктуу
алтын:кымбат
44 - суроо
чалгы:чөп
калак:таштанды
саат:кол
бакан:түндүк
араба:жол
45 - суроо
кескелдирик:жылан
чымчык:канаттуу
кашык:ашайры
дептер:блокнот
чөл:океан
46 - суроо
угуу:доош
айтуу:сөз
кесүү:миз
окуу:чыгарма
сезүү:сокку
47 - суроо
узун:узундук
кыска:кыскалык
оор:жеңилдик
жашыл:түс
таза:сапат
48 - суроо
кан жол:чыйыр
кылыч:найза
кум:таш
дарыя:арык
кеме:яхта
49 - суроо
сүйүү:жүрөк
билим:китеп
душмандык:бычак
тынчтык:түн
суук:кыш
50 - суроо
жылынуу:кийинүү
тазалоо:сүртүү
басуу:тебелөө
кыйкыруу:бакыруу
чаптоо:сындыруу
4 028
11 352 
