Ж?йелік шиналарды схема т?рінде к?рсету. Орталы? процессор сипаттамалары.

Шиналар бойынша бас?ару сигналдарын, деректерді (сан, символдар), жадты? ?яшы? адресін (адреса ячеек памяти) ж?не е?гізу-шы?ару ??рыл?ысыны? номерін айналдырады. Дербес компьютер шиналары. Шина дегеніміз - б?л сым-жолдарыны? жиынты?ы,кей кезде цифрлік ж?йеде бірнеше компоненттері біріктіруші ?ткізгіштер. Б?л сым –жолдары 3 типке б?лінеді: адрес, м?ліметтер ж?не бас?ару.

Мультиплекстелген шина. Кейбір кезде бір ?ткізгіш ар?ылы ?р уа?ытта адрес ж?не м?ліметтер беріледі. Б?ндай шинаны - мультиплекстелген деп аталады. Шина?а ?осыл?ан ??рыл?ылар 2 негізгі типке б?лінеді – бас?арушы (master) ж?не ба?ынушы (slave).

Адрестік шина. Осы шинадан процессор орындалу?а тиіс командалар адрестерін о?иды. ?азіргі заман?ы процессорда адрестік шина 32- разрядты, я?ни ол 32 паралельді ?ткізгіштерден ??ралады.

М?ліметтер шинасы. Б?л шина ар?ылы оперативті жарыдан регистрлерге ж?не керісінше м?ліметтерді к?шіру процесі ж?реді. Intel Pentium негізіндегі процессорларда м?ліметтер шинасы 64-разрядты.

Командалы? шина. Процессорда орындал?ан командалар осы шиналар мен оперативтік жадыдан келеді. Командалар байттар т?рінде к?рсетіледі. ?арапайым командалар 1 байт?а сыйады, біра? 2 немесе одан да к?п байтты сыйымдылы?ты ?ажет ететін командалар да болады. ?азіргі заман?ы процессорларды? к?п б?лігінде 32-разрядты командалар шинасы бар,сонымен ?атар 64-разрядты командалы? шинасы бар процессорлар да кездеседі.

Аналы? та?шада?ы шиналар тек процессормен байланыс орнату ?шін ?ана ?олданылмайды. Аналы? та?шада?ы ішкі ??рыл?ылар ж?не де о?ан тікелей ?осылатын ??рыл?ылар бір-бірімен шиналар ар?ылы байланысады, ?рекеттеседі.

Процессор немесе микропроцессорлар. Есептеу техникасыны? дамуы орталы? процессорларды? жетілдірілуімен бірге ж?зеге асады. Процессорларды? жа?а модульдері тек ?німділікті? ?те жо?арылы?ымен ?ана емес, сонымен ?атар жа?а м?мкіндіктерімен де ерекшелінеді (жа?а регисторлар,архитектурада?ыжа?а компьютерлік жина?тар ж?не жа?а ?згертулер). Процессорларды? жа?а модульдерін жасаушылар ?айтарымды сыйымдылы? принципіне негізделеді,я?ни процессорларды? жа?а моделі ?олданыста бар архитектура негізінде жасалады. Дербес компьютерлерді?  орталы? процессорлар нары?ында ?азіргі уа?ытта басты орынды Intel фирмасыны? х86 т?рлегі моделі иеленуде.

1993 жылы Pentium процессоры пайда болды. Ол х86 архитектурасыны? процессорларыны? к?птеген ?асиеттерін игерумен ты?ыз байланысты.  Процессор логикалы? ж?не арифметикалы? операцияларды орындайды, операцияларды? орындалу т?ртібін аны?тайды, дерек к?здері мен н?тижелері ?абылдаушыларды к?рсетіп береді.  Процессор ж?мысы программаларды? бас?аруымен ж?зеге асады. Дербес компьютермен ал?аш таныс?анда процессорды? т?рт ??рыл?ыдан т?ратынын бай?аймыз: арифметикалы-логикалы ??рыл?ы (АЛ?, бас?ару ??рыл?ысы (Б?),  жалпы та?айындалуыны? регистрлері (ЖТР) ж?не б?ркеме жад (кэш – память) Ал? деректеріндегі арифметикалы логикалы операцияны орындайды. Аралы? н?тижелер ЖТР-да са?талады. Б?ркеме – жад (кэш память) ж?мыссыз бос т?рып ?алуды? уа?ытын ?ыс?арту жолымен процессорды? жылдам ?рекет етуін арттыру?а ?ызмет етеді. Б? кезекті команда адресіні? ?алыптасуына, я?ни программадан т?ратын команданы? орындалу т?ртібіне жауап береді.