Жылуулук кыймылдаткычы

Физика

8 - класс

Тема:

Жылуулук кыймылдаткычы анын

түрлөрү

Бүгүнкү сабакта:

• жылуулук кыймылдаткычтары: ичинен күйүүчү кыймылдаткыч, буу турбинасы, газ турбинасы, реактивдүү кыймылдаткыч, буу машинасы менен таанышабыз;

• жылуулук кыймылдаткычтарынын айлана

чөйрөгө тийгизген таасири жана экология

жөнүндө сөз кылабыз.

Алгачкы жылуулук кыймылдаткычы Джеймс Уатт

тарабынан ойлонуп табылган.

Суу буусу кеңейип,

жумуш аткарат.

Буунун ички

энергиясы

поршендин

кинетикалык

энергиясына

айланат.

(Джеймс Уатт – 1768 ж.)

Жылуулук кыймылдаткычтары – деп, отундун ички

энергиясын механикалык энергияга айланта турган

түзүлүштөрдү айтабыз.

Жылуулук кыймылдаткычтардын бардыгында

отундун энергиясы а дегенде газдын (же буунун)

энергиясына өтөт. Газ кеңейип жумуш аткарат,

бул учурда ал сууйт, газдын ички энергиясы

механикалык энергияга өтөт.

Жылуулук кыймылдаткычтарынын түрлөрү:

Жылуулук кыймылдаткычтары

ичинен күймө

реактивдүү

кыймылдаткыч

кыймылдаткыч

буу машиналары

буу жана газ

турбинасы

пароход

автомобиль

паровоз

ракета

Ичинен күймө кыймылдаткыч

Күйүүчү отундар (бензин, керосин, нефть же күйүүчү газ ) кыймылдаткычтын ичиндеги цилиндрде күйөт.

Ичинен күймө кыймылдаткычтын ички түзулүшү

2 тактылуу ичинен күймө кыймылдаткычтын иштеши

• Күйүүчү отун чачыратылып

киргизилет

2. Кысылат

3. Жалындап күйөт

4. Газды чыгарат

4 тактылуу ичинен күймө кыймылдаткычтын иштеши

а) киргизүү

б) кысуу

г) чыгаруу

в) жумушчу

жүрүш

Буу же жогорку температурага чейин ысытылган газ

кыймылдаткычтын валын поршенсиз, шатунсуз жана

муунактуу валсыз айлантат. Бул кыймылдаткычтар

турбиналар деп аталат.

калакчалар

диск

вал

Буу турбинасы

Буу кыймылдаткычтын

шатунун жана муунактуу

валын, поршени жок

айлантат.

Алгачкы буу машинасын Джеймс Уатт

1782 жылы ойлоп тапкан

(1736-1819)

Джеймс Уатт

Буу машинасы

Биринчи паровоз

Биринчи паровоз 1803 жылы англиялык ойлоп табуучу Ричард Тревитик тарабынан иштелип чыккан, анын ылдамдыгы 30 км/саат

Газ турбинасы

багыттоочу канал

күйүү камерасы

которулуу

зонасы

Кысылган аба , күйүү камерасына кирет, ошол эле учурда форсунка аркылуу күйүүчү отун чачыратып киргизилет.

Отун күйгөндө аба жылуулукту алып, 1500 – 2200 0 С ге

чейин ысыйт. Ысыган аба турбинага багытталып турбинаны айлантат.

Реактивдүү кыймылдаткыч

компрессор

турбина

сопло

аралаштыргыч

желдеткич

күйүү камерасы

Ар кандай жылуулук кыймылдаткыч отун бөлүп чыгарган энергиянын айрым бөлүгүн гана механикалык энергияга айландырат, анткени газ же буу жумуш аткаргандан кийин да энергияга ээ болот.

Ар түрдүү кыймылдаткычтардын үнөмдүүлүгүн мүнөздөө үчүн кыймылдаткычтын пайдалуу аракет коэффициенти (ПАК) киргизилет.

Кыймылдаткычтын пайдалуу жумушун аткарууга кеткен энергиянын бөлүгүнүн отундун толук күйгөндөгү бөлүп чыгарган бүткүл энергиясына болгон катышы жылуулук кыймылдаткычынын пайдалуу аракет коэффициенти деп аталат.

Дизель отундуку

Реактивдүү кыймылдаткыч

Жылуулук кыймылдаткыч-тардын ПАК и

Буу машина

Буу турбина

Газ турбина

Жылуулук кыймылдаткычтарынын айлана чөйрөгө

тийгизген таасири

Күйгөн отундун калдыктары айлана чөйрөнү булгайт.

• Отундун күйүшү менен атмосферада көмүркычкыл

газынын бөлүнүп чыгышы көбөйүп, инфракызыл

нурларды жутуп алат, бул учурда жер бетиндеги

температура жогорулайт, натыйжада парник эффекти

пайда болот. Парник эффекти мөңгүлөрдүн эришин,

океандардын деңгээлдеринин көтөрүлүшүнө алып келет.

Жыйынтыктоо:

• жылуулук кыймылдаткычтардын

түрлөрү;

• ичинен күйүүчү кыймылдаткычтын, буу жана газ турбиналарынын, түзүлүшү, иштөө принциби;
• жылуулук кыймылдаткычтардын пайдалуу аракет коэффициенти;
• айлана чөйрөгө тийгизген таасири

менен тааныштык.