Злучальныя і падпарадкавальныя злучнікі, іх ужыванне

ЗЛУЧАЛЬНЫЯ І ПАДПАРАДКАВАЛЬНЫЯ ЗЛУЧНІКІ, ІХ УЖЫВАННЕ (7 клас)

Задачы ўрока

• Пазнаёміцца са злучальнымі і падпарадкавальнымі злучнікамі.
• Даведацца пра асаблівасці ўжывання злучальных і падпарадкавальных злучнікаў.
• Пазнаёміцца з складаназлучанымі і складаназалежнымі сказамі.
• Пераканацца ў неабходнасці вывучэння дадзенай тэмы, яе важнасці.

Франтальнае апытванне

• На якія дзве групы падзяляюцца часціны мовы? Пералічыце самастойныя і службовыя часціны мовы. Якія словы называюцца злучнікамі? Прывядзіце прыклады. Для чаго ў мове выкарыстоўваюцца злучнікі? На якія разрады падзяляюцца злучнікі паводле структуры? На якія разрады падзяляюцца злучнікі паводле спосабу ўжывання? Якія злучнікі называюцца адзіночнымі, паўторнымі, парнымі? У якіх стылях маўлення часцей за ўсё ўжываюцца простыя злучнікі, састаўныя?
• На якія дзве групы падзяляюцца часціны мовы? Пералічыце самастойныя і службовыя часціны мовы. Якія словы называюцца злучнікамі? Прывядзіце прыклады. Для чаго ў мове выкарыстоўваюцца злучнікі? На якія разрады падзяляюцца злучнікі паводле структуры? На якія разрады падзяляюцца злучнікі паводле спосабу ўжывання? Якія злучнікі называюцца адзіночнымі, паўторнымі, парнымі? У якіх стылях маўлення часцей за ўсё ўжываюцца простыя злучнікі, састаўныя?
• На якія дзве групы падзяляюцца часціны мовы?
• Пералічыце самастойныя і службовыя часціны мовы.
• Якія словы называюцца злучнікамі? Прывядзіце прыклады.
• Для чаго ў мове выкарыстоўваюцца злучнікі?
• На якія разрады падзяляюцца злучнікі паводле структуры?
• На якія разрады падзяляюцца злучнікі паводле спосабу ўжывання?
• Якія злучнікі называюцца адзіночнымі, паўторнымі, парнымі?
• У якіх стылях маўлення часцей за ўсё ўжываюцца простыя злучнікі, састаўныя?

Злучальныя і падпарадкавальныя злучнікі

• Лабановіч звярнуў з дарогі і пайшоў аглядаць лес.
• Юнацтву заўсёды адкрыты дарогі, і шчасце юнацтву належыць заўжды.

• Як пахне мёдам поле грэчак, (калі?) калі яны пачнуць цвісці.
• Заспяваў так салавейка, (як?) што аж спынілі гоман дрэвы.

• З якой мэтай выкарыстоўваюцца выдзеленыя злучнікі?

• Чым адрозніваюцца складаныя сказы правага і левага слупка?

Вывады

Разрад злучнікаў па значэнні

злучальныя

падпарадкавальныя

І, ды, а, але, або, ці, то-то, ні-ні, не толькі ... але...

Каб, бо, калі, што, як, пасля таго як, таму што...

Злучае аднародныя члены сказа, часткі складаназлучанага сказа .

?

Вывады Складана злучаны сказ

Складаны сказ, часткі якога раўнапраўныя па сэнсе, называецца складаназлучаным .

Вывады Складана залежны сказ

Складаны сказ, часткі якога нераўнапраўныя па сэнсе, называецца складаназалежным . У такіх сказах ад адной часткі можна паставіць пытанне да другой.

Практыкаванне №1.

Спішыце, пастаўце прапушчаныя коскі. Злучнікі, якія звязваюць аднародныя члены сказа, вазьміце ў прамавугольнік, а злучнікі, якія звязваюць часткі складанага сказа,— у авал.

1. Слова Радзіма — мудрае слова у якім змешчана сіла і радасць зямлі.

2. Ноччу фарбы губляюць бляск і красу.

3. Дзесь узляцела песня франтавая і цяжка ўздыхнуў былы салдат.

Практыкаванне №2.

Перабудуйце простыя сказы ў складаныя, ужываючы злучальныя і падпарадкавальныя злучнікі. Над злучальнымі злучнікамі пастаўце літару з, над падпарадкавальнымі — п. Вызначце па злучніках віды ўтвораных сказаў.

У з о р. 3 прыездам настаўніцы ўсе кругом ажывіліся.— Прыехала настаўніца, і ўсе кругом ажывіліся.— Калі прыехала настаўніца, усе ажывіліся.

Варыянт №1. 3 усходам сонца лісце на дрэвах і трава заззялі пазалотай.

Варыянт №2. 3 набліжэннем восені птушкі пачалі збірацца ў вырай.

Практыкаванне №3.

Устаўце прапушчаныя злучнікі і выпішыце 1 сказ са злучальным злучнікам, 1 сказ ─ з падпарадкавальным. Падкрэсліце граматычныя асновы.

МАСЛЕНІЦА ─ старажытнае свята ў славянскіх народаў, ... звязана з праводзінамі зімы ... паскарэннем прыходу вясны. Нашы продкі лічылі, ... абрад забяспечвае багаты ўраджай і дастатак ў хаце. На масленічным тыдні аб'язджалі маладых коней ... валоў, адведвалі бабку-павітуху , моладзь наладжвала гушканне на арэлях , каталася на санках, спявала масленічныя песні. Заканчвалася Масленіца ў нядзелю, ... на вячэру гатавалі толькі малочныя стравы, сярод іх важную ролю адыгрывалі сыр, масла, тварог з малаком, абавязкова пяклі бліны.

Пытанні для абагульнення

• Якія злучнікі называюцца злучальнымі і падпарадкавальнымі? З якой мэтай яны ўжываюцца?
• Якія сказы называюцца складаназлучанымі?
• Якія сказы называюцца складаназалежнымі?

Тэст №1

ВАРЫЯНТ №1

ВАРЫЯНТ №2

Адзначце правільнае азначэнне :

Злучнік — службовая часціна мовы, якая...

а) выражае залежнасць назоўніка, лічэбніка і займенніка ва ўскосным склоне ад іншых слоў у словазлучэнні і сказе;

б) звязвае аднародныя члены і часткі складанага сказа;

в) надае розныя адценні ў сказе ці служыць для ўтварэння ладоў деяслова.

Адзначце, якое сцвярджэнне памылковае:

а) злучнік — службовая часціна мовы;

в) злучнікі звязваюць аднародныя члены і часткі складанага сказа;

г ) злучнікі не змяняюцца;

д) злучнікі з'яўляюцца членамі сказа.

Тэст №2

ВАРЫЯНТ №1

ВАРЫЯНТ №2

Адзначце радок, у якім усе словы — злучнікі:

а) аб, над, пад, к, на;

б) і, а, але, ды, або;

в) не, ні, ну, толькі, нават.

Адзначце радок, у якім усе словы — злучнікі :

а) з, ад, каля, паўз, на;

б) жа, б, так, нават, хоць;

в) каб, калі, але, ды, нібы.

Тэст №3

ВАРЫЯНТ №1

ВАРЫЯНТ №2

Адзначце сказы з простымі злучнікамі:

а) Песня і казка ходзяць у пары, сеюць па свеце дзівы і чары.

б) Я не пайду ў школу, таму што ў мяне баліць галава.

в) Як толькі развіднела, мой тата паехаў у лес па грыбы.

Адзначце сказы са састаўнымі злучнікамі :

а) Як толькі развіднела і ўзышло сонца, пачалі збірацца вучні.

б) Палессе не толькі край болот, але і векавых лясоў.

в) Я музыку люблю і песні.

Тэст №4

Варыянт № 1. Адзначце слупок, у якім пададзены злучальныя злучнікі.

Варыянт №2. Адзначце слупок, у якім пададзены падпарадкавальныя злучнікі.

а)

б)

і

в)

ды (і)

бо

ні—ні

г)

а

што

каб

калі

але

таму што

ды (аж)

бо

Тэст №5

ВАРЫЯНТ №1 Адзначце складана злучаныя сказы.

ВАРЫЯНТ №2 Адзначце складана залежныя сказы.

а) Наша работа любіць, каб яе рабілі з ахвотай.

б) Сцёпка скора знік з вачэй, бо дарога павярнула ў кусты.

в) Яго вельмі хвалюе, калі ёсць непарадкі.

г) Вялікія вокны друкарні напоўнены яркім святлом, і яны будуць свяціцца ўсю ноч.

д) Прыпякала сонца, ды веяў лёгкі ветрык.

Адказы

№

ВАРЫЯНТ №1

Тэст № 1.

ВАРЫЯНТ №2

б

Тэст № 2.

б

д

Тэст № 3.

Тэст № 4.

в

а, г

а, в

а, б

Тэст № 5.

б, г

г, д

а, б, в

Дамашняе заданне

Скласці 2 сказы са злучальнымі злучнікамі, якія звязваюць аднародныя члены сказа і часткі складаназлучанага сказа, 2 сказы ─ з падпарадкавальнымі злучнікамі. Можна аб’яднаць сказы агульнай тэмай “Старажытныя святы беларусаў”.