Зордук-зомбулукка каршыбыз

Зордук зомбулук деген эмне?

• Зомбулук - бул адамдын эркин чектөө, анын үстүндө бийликке ээ болуу жана башкаруу максатын көздөгөн, системалык түрдө кайталанып туруучу адам эркине каршы физикалык, психологиялык, экономикалык жана сексуалдык мүнөздөгү таасир этүүчү актылар.
• Кандай таң калычтуу болбосун, мындай мамилелерде көптөгөн адамдар, балдар күн кечиришет дагы, зомбулук болуп жатканын билишпейт. Мамилелерде сүйүү, ишеним, өнөктөштүк жок болуп, алардын ордунда бийлик, башкаруу, зомбулук жашоодо. Бул мамилелер бир адамдын экинчисине болгон кемсинтүүсү, тарбиялоосу, чектөөсү менен мүнөздөлөт.

Зомбулук түрлөрү:

• Физикалык
• Психологиялык
• Экономикалык
• Сексуалдык
• Гендердик
• Үй-бүлөлүк

Физикалык зомбулук

• Физикалык зордук-зомбулук кичинекейден чогулат: түртүп жиберүүлөр, какшыктоо, кодулоо, уруп-сабоо, эркин чектөө ж.б. кирет.
• Көпчүлүк учурда адамдардын агрессиясынан келип чыгат.

Психологиялык зомбулук

• Зомбулуктун эң жаманы жана билинбегени "психологиялык зордук". Адамдын, баланын кадырын кетирүү, моралдык укугун тебелөө, кемсинтүү, жан-дуйносүн жабыркатуу менен коштолот. Психологиялык зомбулуктун негизги максаты өзүнө өзү баа берүү баалуулуктарын бузуп, жабыр тарткан адам каршылык көрсөтө албагандай кылуу.

Зомбулукка кабылган балдар

• Зомбулук балдардын тагдырына балта чабат. Алардын жашоосуна жана саламаттыгына терс таасир тийгизгенден тышкары, зомбулук балдардын эмоционалдык-психологиялык абалына жана келечегине да чоң коркунуч жаратат.

Зомбулукка кабылган бала менен иштөө

• Ырайымсыз мамиле баланын ден соолугуна, психикасына, өсүп өнүгүүсүнө терс таасирин тийгизүүчү катаал мамиле. Балдарды ырайымсыз мамиледен коргоо үчүн бир катар документтер иштелип чыккан.
• М: БУУнун «Балдарды коргоо конвенциясы», «Балдар жөнүндө декларация» «Жашы жете элек балдар үчүн соттун адилеттүүлүктүн эрежелери» КР «Балдар жөнүндөгү кодекси», «Үй бүлө жөнүндөгү кодекс» ушул ж.б. Иштелип чыккан документтердин негизги максаты ар бир бала ырайымсыз мамиледен, зомбулуктан корголууга тийиш.

Зомбулукка дуушар болгон баланын белгилери:

Физикалык зомбулукка кабылган бала- Денедеги тактар, тытыктар, жаралар, предметтин же колдун тактары, күйүктөр, физикалык өсүүсүнүн басандоосу, сөөктөрдүн жабыркоосу, сынышы, ден соолугунун начарлоосу, тиштин жана чачынын тушүүсү.

Психологиялык зомбулукка кабылган баланын белгилери

Балдар менен көп ойнобойт, жакшы сүйлөй албайт, психикалык өнүүгүүсү артта калганы байкалат, маанайы мунайынкы, токтоо же өтө тентек мүнөз, түнт, бармагын сорот, коркок, өзүн төмөн баалайт, агрессивдүү же өтө тил алчаак, тынчсызданат, жалган сүйлөйт, уурулукка барат, жүрүм-туруму девиантуу, депрессияга түщкөн, алсыз, импульсивдүү, бат кыжырданат.

Ырайымсыз мамилеге/зомбулукка дуушар болгон баланы коштоо

• Мониторинг учурунда балага зомбулук көрсөтүлүп жаткандыгы тууралуу маалымат алат
• Маалымат алгандан кийин баланын жашаган же жайгашкан жерине барат
• Балага зомбулук көрсөтүлгөнүн жана жардамга муктаж экенин аныктайт
• Өзгөчө кырдаал түзүлсө баланы тез арада үйүнөн алып чыгат

Буллинг (кодулоо) – атайылап максаттуу түрдө пландаштырылган узакка созулган физикалык жана психологиялык зомбулук. Аны токтотуш үчүн башка адамдардын аралашуусу зарыл.

Буллингдин түрлөрү:

• Буллинг дайыма алсыз адамды коркутуууну, кемсинтүүнү, баш ийдирүүнү көздөйт.
• Окуу мекемелеринде чоңураак балдар кичинелерге, мугалимдер коллегалары тарабынан дуушар болушу мүмкүн.

• Сөз менен кемсинтүү, мазактоо, шылдыңдоо түрүндө да болот. Баланын жүргөнүн, кийингенин, сүйлөө манерасын, баскан турганын, кекечтенгенин шылдыңдашат. Ал эми кээде күч колдонуп, түрткүлөп, жаман иштерди жасаганга мажбурлап, баланын беделин тушүрүп зордук зомбулук көрсөтүшөт. Мындай буллингди тике аткарылган буллинг дейбиз .

Кибербуллинг

• Кибербуллинг маалыматтык –коммуникациялык технологиялардын жардамы менен адамды басмырлаган сурөттөр, мазактаган билдирүүлөр таратылып жатат. Мындай көрүнүш кибербуллинг деп аталат.
•  

• Кибербуллинг орой, катаал мүнөзгө ээ болот. Кибербуллинг интернет, телефон аркылуу онлайн режиминде мазактаган маалыматтарды жиберүү менен ишке ашат. Мобилдик телефон, мессенджерде; электрондук даректе; социалдык тармактарда, чатта адамды мазактоо, куугунтуктоо, ушак таратуу ж.б.

Көңүл бурганыныздарга рахмат!