?лтты? т?рбие ??ндылы?ы мол д?ние.

?лтты? т?рбие ??ндылы?ы мол д?ние.

?аза? хал?ыны? ?лтты? т?рбиесі – ?лемде те?десі жо? т?рбие. Жалпы «?лтты?» деген с?зді? астарында елге-жерге, тілімізге, дінімізге деген ??рмет жатыр. Ал осы ?лтты? т?рбиені бала бойына сі?іруде бастауыш сыныпта ат?арылатын ж?мысты? орны ерекше. Я?ни т?рбие алуды с?би ана ??рса?ынан бастаса, оны білім те?ізіні? мектеп атты кемесінде ?лтты? ??ндылы?тарымызбен жетілдіру ?те ма?ызды. Балаба?ша, мектептерге ?лтты? т?рбие енгізу ар?ылы біз ?лтжанды, парасатты ?рпа? ?сіретініміз айдан аны?. Рухы ас?а?, іргесі берік ел боламыз десек, е? бастысы, ?рпа? т?рбиесі мен біліміне сергек ?арауымыз ?ажет. Б?л ж?нінде Абай атамыз: «Бала?а мінез ?ш алуан адамнан ж??ады: бірінші – ата-анасынан, екіншісі – ?стазынан, ?шіншісі – ??рбысынан», – деген екен. ?лтты? т?рбие атауын ал?аш ?деби-педагогикалы? о?улы?тар?а енгiзген М. Ж?мабаев болды. Ол педагогиканы? ?лтты? т?рбиеден бастау алатыны жайлы айт?ан. «Педагогика» атты е?бегінде былай дейді: «?лт т?рбиесі бая?ыдан бері сыналып, к?п буын ?олданып келе жат?ан та?та? жол бол?анды?тан, ?рбір ?лтты? баласы ?з ?лтыны? арасында ?з ?лты ?шін ?ызмет ететін бол?анды?тан, ?рбір т?рбиеші баланы сол ?лт т?рбиесімен т?рбие ?ылу?а міндетті».?лтты? т?рбие барысында ?лтты? сананы ?алыптастыру е? ма?ызды шарттарды? бірі десек ?ателеспейміз. ?азіргі жа?андану кезіндегі Батыс ?ркениетінен бізді? алатынымыз да бар, ысырып тастайтын т?старымыз да бар. Алатын т?старымыз ?атарына батысты? технологиялы? жетістіктерін, экономикалы? ?ндірісті ?йымдастыру т?жірибелері мен ?ылыми-техникалы? м?дениетін ?абылдау сия?тыларды атауымыз?а болады. Батысты? білімі, ?ылымы, техникасы, технологиясы, біздер ?шін ?те ?ажет десек те, Батыс ?ркениетіне шамадан тыс еліктеушілік – жа?сылы?ты? нышаны емес. «Батысты? технологиялы? жа?алы?ына ?мтылу, экономикалы? ?ндіріс¬ті ?йымдастыруда?ы жетістіктерін игеру – ?ажеттілік, ал одан керісінше б?гінгі к?нде рухани тапшылы??а айналып отыр?ан ізгілік, кісілік, адамгершілік, бауырмалды?, ?дептілік, т?рбиелік мазм?н іздеу – бос ?урешілік. ?кінішке орай, Батыс ?ркениеті б?л т?р?ыда еш?андай жетістікке жеткен жо?, ?айта то?ырау?а ?шырады. Мысалы, д?ст?рлі ?аза? ?о?амы м?дени ??ндылы?тарды ешуа?ытта тауар деп ?абылдамайды, негізгі ?станымы бойынша ?о?амны? ша?ыра?ын шай?алтпай ?стап т?ру?а тиіс тетік, ?мірлік ?стын ретінде ?арастырады. Ал Батыс ?ркениетінде б?л т?р?ыда?ы ?станым м?лдем бас?а, олар м?дени ??ндылы?тарды тауар ретінде ?абылдайды, ма?сат – сату (сатылу) ж?не пайда табу. Уа?ыт ?анша аз ж?мсалса, сонша пайдасы к?п».?аза? ?о?амы ?азір ?ар?ынды т?рде ж?ріп жат?ан жа?андану ?рдісіні? ы?палынан ?зі ?аламаса да, о?шау бола алмайды. Жа?андануды? ?ауіпті т?сынан арылу ?шін, ?рбір ?лт, ?рбір этнос, ?рбір мемлекет ?зіні? болмысына бейімдеп сі?іре алу керек. ?рине, жа?анданудан ешкім де ??тыла алмайды. О?ан тек бейімделу керек, ал бейімделе алма?андар ??риды. Біра? бейімделу дегенді ?згенікін толы? ?абылдау деп ??пау керек. «Бізге д?л ?азіргі заманда батысты? желімен домалай ж?нелетін ?а?ба? ?рпа? керек емес, пайдасын алып, зиянын бойына дарытпай, дауылына міз ба?пай ?ас?айып ?арап т?ратын тамыры ?лт рухына тере? бойла?ан м?уелі б?йтерек керек. Сонды?тан бізді? міндетіміз – рухы биік ?рпа? т?рбиелеу». О?ан ?арсы т?ру ?шін ?лтты? т?рбиеге ар?а с?йеу керектігін басып айту?а болады. ?азіргі кезе?де ?лемні? ?р т?кпірінде ?ткір ?ойыла баста?ан е? ?зекті жайды? бірі – осы ?лтты? т?рбие м?селесі болып отыр. ?лтты? т?рбиені? е? ма?ызды т?сы – адамды ойлану?а ?йретуі. Б?лай дегенде ?рбір жеке адам е? алдымен ?зіні? белгілі бір ?лтты? м?шесі екенін іштей тере? сезініп, санада сілкініс жасауы керек екенін, содан кейін барып жалпыадамзатты? ?о?ам?а лайы? орнын белгілеуі ?ажеттігін сі?іруі болса керек. Б?л жерде негізгі ??гіме ар?ауы ?лтты? т?рбие, ?лтты? сана, ?лтты? ?станым, ?лтты? м?дде туралы болып отыр. ?йткені бізді? т?лтума бітімімізді, ?айталанбас ?лтты? болмысымызды, ?лтты? ойлау машы?ымызды, ?ала берді ?лтты? кейпімізді са?тап ?алу б?рінен ма?ызды. Ол бізге мынау ажда?адай т?ніп келе жат?ан д?лей д?ниеде біржола жо?алып кетпеуімізге кепіл болу?а тиіс. ?алай десек те ендігі жерде ?зіндік “менін” са?тау?а ?мтыл?ан ж?рт е? алдымен ?лтты? тарихи жадын, бірегей ?лтты? ойлау машы?ын, ?зіндік д?ниетанымын, ана тілі мен ділін, дінін, д?ст?рлі м?дениетін аман алып ?алу ж?не оны одан ?рі дамыту жолында к?реске т?сетіні аны?. Олай болса, осы айт?анымызды? б?рі ?лтты? т?рбиеге тікелей байланысты ж?зеге асатынын мойындаймыз. Белгілі ?аза? а?ыны, ?о?ам ?айраткері М. Шахановты? «Компьютер басты жарты адамдар» поэмасынан ?азіргі заманны? хал-жа?дайын к?руімізге болады. ?лтты? рухы, ?лтты? ар-намысы, ?лтты? сана-сезімі жо? ?аза?тарды а?ынны? «компьютер басты жарты адамдар?а» те?еуі бекер емес. Ж?регінде ?лтты? сезімі жо?, «мен – ?аза?пын» деуге, ?зіні? ана тілінде с?йлеуге, ата салтын ??рметтеуге намыстанатын азаматты на?ыз адам немесе Абай айт?андай, «толы? адам» деуге бола ма? Оны? жансыз компьютерден айырмасы ?айсы? Компьютер – ?ылым мен техниканы? ?лшеусіз ?уатыны? ар?асында ?ана миллионда?ан а?паратты «есінде са?тайтын», мы?да?ан операцияларды жа?ылыспай ж?зеге асыратын «??лтемір». Компьютерде ?лтты?, н?сілдік ерекшелік, сезім де, рух та болмайды. Ол – тек адамны? бас?аруымен ж?мыс істейтін техника ?ана. Б?гінгі замандастарымыз ?лтын, Отанын, елін, жерін, тарихын, тілін, ділін, дінін, ата салтын манс?? еткен м??г?рт ?рпа??а айналып кетпесе деген а?ынны? жанай?айы, ?з ?лтыны? та?дырына деген жанашырлы?ыны? ай?а?ы емес пе?. «Т?рбиесіз берген білім ?ауіпті», – деген екен ?л-Фараби. Технологияны? дамып, ?лемдік жа?андану ?дерісі кезінде білім беру ж?йесіне ?лтты? инновацияны енгізу керектігін к?пшілік мойындап отыр. ?о?ам?а ?ызмет ететін болаша? жеткіншектерге сапалы білім мен ?негелі ?лтты? т?рбие беру – ?стаздар ?ауымыны? басты парызы. ?лтты? т?рбиені ?лтты? сана-сезімі жо?ары болаша? маман жастарды т?рбиелеуге негізделген білім беру ж?йесіні? ??рамдас б?лігі ретінде ?арау?а болады. Ол ?шін ?лтты? сана-сезімі ?алыптас?ан, ?лтты? м?ддені? ?ркендеуіне ?лес ?оса алатын, ?лтты? ??ндылы?тар мен жалпыадамзатты? ??ндылы?тарды ?зара ?штастыра алатын толы? кемелді, ?лтжанды т?л?аны т?рбиелеуді ма?сат етіп алуымыз ж?н. ?рине, т?рбие жала? болмау?а тиіс. Жала? т?рбие ?ау?арсыз. Кез келген адамды т?рбиелеуді? ?лтты? негізі болуы керек. Сонда ?ана т?рбие шынайылы??а айналады. Т?рбиені? ма?саты – елдік сананы ?алыптастырып, ?лтты? рух пен ?лтты? патриотизмді негіздеу, ?лтсызды?пен к?ресу болса керек. Сонды?тан т?рбиені? ж?зеге асуыны? технологиясы ?алай дегенде де ?лтымыз?а ?стын, болаша?ымыз?а т??ыр болатын ?лтты? т?рбиеде жатыр деп ны? сеніммен айта аламыз.«?аза?¬?а, ?сіресе б?гінгі жастар?а, ?лтты? т?рбие беру керек» деген идеяны басшылы??а ал?ан Абай атында?ы ?аза? ?лтты? педагогикалы? университетіні? ректоры, педагогика ?ылымдарыны? докторы, профессор С.Пір?лиевті? жобасы ой?а ?онымды. Ел Президентiнi? с?йлеген с?зінде: «.Барлы? д?ние мектептен басталады. Сонды?тан ?лемдік стандарт?а сай жалпы орта білім беретін ж?йеге к?шіп, педагогтарды? к?сіби де?гейі мен жа?а о?улы?тар мен біліми технологияларды? сапасын арттыруымыз ?ажет.», – деп, атай келе «?аза?стан – 2030» ба?дарламасында: «.Бiздi? жас мемлекетiмiз ?сiп-жетiлiп кемелденедi. Бiздi? балаларымыз бен немерелерiмiз онымен бiрге ер жетедi. Олар ?з заманыны? жауапты да жiгерлi, бiлiм ?ресi биiк, денсаулы?ы мы?ты ?кiлдерi болма?. Олар бабаларыны? игi д?ст?рлерiн са?тай отырып, ?азiргi заман?ы нары?ты? экономика жа?дайында ж?мыс iстеуге даяр болады.», – делінген. О?у мен т?рбие егіз. Оны бір-бірінен б?ліп ?арау?а болмайды. Т?рбиені? ?зі к?нделікті саба?ты? ?рбір кезінде-а? о?ушы бойына сі?е бастайды. ?азіргі кезде ?лтты? т?рбиені? к?здері – фольклор, ауыз ?дебиеті, ?лтты? ?дебиет, ?дет-??рып, салт-д?ст?р, ?ла?атты ?а?идалар, шешендік с?здер, ?неге ?сиеті бар ма?ал-м?телдер, ту?ан топыра?ымызда д?ниеге келген ойшыл ??ламаларымызды? е?бектеріндегі т?рбие ?а?идалары элементтерін бастауыш сыныптарда ?аза? тілі, ана тілі, математика, д?ниетану, бейнелеу ?нері, денешыны?тыру саба?тарында ке?інен ?олдануды? ма?ызы артып келеді. Мысалы: математика саба?ында а?ыл-ой ?абілетін дамытатын ойындармен, ?н-к?й саба?тарында т?рлі ?уендермен, д?ниетану саба?ында таби?и денелерді ?олдануды ж?не хайуанаттар д?ниесін елестететін, денешыны?тыру саба?тарында ?лтты? ойындармен, ал е?бекке баулуда т?рлі ою-?рнектермен ж?не т.б. танысады. ?о?амны? белгілі ?айраткері, а?ын М.Шахановты?: «Халы?та е? бірінші ?лтты? рух болуы керек», – дегенін ?р кез есте са?тап, елімізді? жар?ын болаша?ы ?шін атсалысуымыз ?ажет. Ол ?шін біз, ?стаздар ?ауымы, о?ушылар?а салт-д?ст?рлерді жай ?ана ?йретіп ?ана ?оймай, оларды? т?рбиелік т?п-тамырын, м?нін, алтын ді?гегін т?сіндіре білуіміз керек. ?лтты? т?лім-т?рбиені? іргетасын д?рыс ?алай білу м??алімдерді? ата-аналармен ?осылып ж?ргізген шараларына байланысты болма?. ?йткені бірінші ?лтты? т?рбиені? оша?ы – отбасында, екінші – мектепте бол?анды?тан, ата-ана мен мектеп, я?ни м??алімдер мен ж?ртшылы? ты?ыз байланыста болуы шартты н?рсе екені баршамыз?а аян. ?аза?ты? айтулы ?о?ам ?айраткері М?стафа Шо?ай былай дейді: «?лтты? м?дениеттен ж?рдай рухта т?рбиеленген ?рпа?тан хал?ымызды? ?ажеті мен м?ддесін жо?тайтын пайдалы азамат шы?пайды». Я?ни елді? туын к?теріп, т?уелсіздік талаптарын орындау ісіне батыл бетб?рыс жаса?ан б?гінгі та?да адамзатты? игіліктерді, хал?ымызды? ?асырлар бойы арманда?ан м?дени-рухани м?ра?аттары мен ?лтты? т?лім-т?рбие саласында?ы, білім ж?йесіндегі ізденістерін к?рсету – басты міндетіміз. ?лы бабамыз ?бу Насыр ?л-Фараби: «Адам?а біліммен ?атар, т?рбие берілуі керек, т?рбиесіз берілген білім – адамзатты? хас жауы», – деген екен. ?рпа? т?рбиесінде ежелден ?алыптас?ан хал?ымызды? жа?сы д?ст?рлерін о?ып ?йрену, ?неге т?ту, жас ?рпа?ты ізгілікке баулу ?лкен жауапкершілікті талап етеді. ?лтты? т?рбиені? ??дыретін ?анша айтса? та, т?гесу м?мкін емес. Осындай ?лы т?рбие ізгіліктері бала кезден, б?ла кезі?нен бастау алмаса, кейін ?те ?иын?а со?атыны – д?лелдеуді ?ажет етпейтін а?и?ат.