Открытый урок на кабардинском языке . Тема: "Ударение"

Темэ: Ударенэ.

Мурадхэр: 1)ударенэ зытехуэ, зытемыхуэ пычыгъуэхэр псалъэм къыхагъуэтэфу егъэсэн; 2)ударенэм теухуауэ дджар зэрыгъэубыдын; 3)еджак1уэхэр къуалэбзууэ зыщыгъуазэми, абыхэм ябгъэдэлъ щытык1эу ящ1эми хэгъэхъуэн; къуалэбзухэм хущытык1э тэмэм хуа1энымк1э дэ1эпыкъуэгъу хъун.

Къагъэсэбэпыну 1эмэпсымэхэр: интерактивнэ доска, къуалэбзухэм я сурэт, тетрадь, тхылъ «Адыгэбзэ» 2 класс

Егъ.: (макъамэ щабэ къеуэу ) -Нобэ ди махуэшхуэщ, ди бзэм и махуэщ. Дэ къыддалъхуар ди анэдэлъхубзэрщ, ди гупсысэр къызэрыт1уатэри аращ. «Бзу пэтрэ и шырхэм бзэ 1урелъхьэ». Ц1ык1ухэ, ди хьэщ1э лъап1эхэм нэмыщ1, иджыри зы хьэщ1э ц1ык1у къэк1уэну хуейщи си къуажэхьыр къэвмыщ1ауэ ар къытхуеблэгъэнукъым. Къуажэхьыр: «зи к1эр дыкъуакъуэу бгыкъур зи унап1э». ( пц1ащхъуэм и бзэрабзэ макъ къо1у).

Едж.:- Пц1ащхъуэ.

Пц1ащхъуэ ц1ык1ур къыщ1олъатэ…

Едж.: Пц1ащхъуэ ц1ык1ум и усэк1э дыпевгъажьэ.

Гъатхэр къосри, удзхэр къок1.

Пц1ащхъуэ ц1ык1ухэр къолъэтэж,

Пц1ащхъуэ ц1ык1ухэр къытхуогуф1э,

Пыгуф1ык1ыу къытхуосыж.

Пц1ащхъуэ ц1ык1уу зи бзэр дахэ,

Хугу уэстынщи, уэрэд жы1э.

Щ1ып1э жыжьэм щыплъэгъуахэр

Псысэ дахэу къыдже1эж.

(Елбэд Хьэсэн)

Егъ.: -Нобэ хьэщ1эу къытхуэк1уа пц1ащхъуэ ц1ык1ум хьэщ1агъэ етхынщ, ди щ1эныгъэмк1и абгъуэ хуэтщ1ынщ.

1) -Мы усэ ц1ык1ум гъатхэм и нэщэнэу хэт псалъэхэр къэдвгъэгъуэт.

Пц1ащхъуэ ц1ык1у.

Гъатхэр къосри, удзхэр къок1.

Пц1ащхъуэ ц1ык1ухэр къолъэтэж,

Пц1ащхъуэ ц1ык1ухэр къытхуогуф1э,

Пыгуф1ык1ыу къытхуосыж.

Пц1ащхъуэ ц1ык1уу зи бзэр дахэ,

Хугу уэстынщи, уэрэд жы1э.

Щ1ып1э жыжьэм щыплъэгъуахэр

Псысэ дахэу къыдже1эж.

(Елбэд Хьэсэн)

Егъ.: -Мы псалъэхэм хэкъузауэ къэтпсэлъыр сыт хуэдэ пычыгъуэра?

Едж.: -Гъа, пц1а, рэд, щ1ы.

Егъ.: -Сыт хуэдэ дамыгъэ абыхэм тедгъэувэр?

Едж.: -Ударенэ дамыгъэ тыдогъэувэ.(псалъэхэм ударенэ трагъэувэ)

Егъ.: -Нт1э, сыт ударенэк1э зэджэр?

Едж.: -Псалъэр зы пычыгъуэ нэхърэ нэхъыбэ хъумэ, а пычыгъуэхэм щыщу зым макъыр нэхъ хэкъузауэ къапсэлъ. Абы ударенэк1э йоджэ.

Егъ.:-Ударенэр зытехуэр сыт хуэдэ макъ?

Едж.:-Ударенэр макъзешэм тоувэ.

Егъ.:-Нт1э, ц1ык1ухэ, къызэрывгуры1уащи, ди темэр ударенэщ.

- Нобэ ди мурадщ ударенэр зытехуэ, зытемыхуэ пычыгъуэхэр псалъэм къыхэдгъуэтэфу зедгъэсэну.

Егъ.: -Иджы, ди пц1ащхъуэ ц1ык1ур мызэшын щхьэк1э, нэгъуэщ1 къуалэбзухэри къедгъэблэгъэнщ.

(Презентацэ къуалэбзухэр иту)

«Къуалэбзу пшыналъэ».

Адэжынэр (стрепет) лъакъуапц1эщ,

Жылэгъапц1эр к1ыгуугущ (кукушка),

Уэгум итыр къуршыбгъэщ (горный орел),

Зи бгъэ хужьыр дудакъщ (дрофа),

Къанжэ(сорока) жа1эмэ, бзук1ак1эщ,

Ак1э зи1эр хьэгуагуэщ (жаворонок),

Шыгъуэгу бзухэр гъуабжафэщ,

Ар ф1ыц1афэмэ, бжэндэхъущ (скворец),

Къазыхъу макъмэ, жьындущ (филин),

Дамэ пхъашэмэ, къашыргъэщ (ястреб),

Пхуэмыгъасэмэ, мэз джэдщ (фазан),

Дуурысмэ, хьэрхьупщ (удод),

И пщэр псыгъуэм, псыхэуэщ (цапля),

Уэшхыр ф1эф1мэ, псы джэдщ (лысуха),

Дамэр к1эщ1мэ, бабыщщ (утка),

Тощыр инмэ, гуэгушщ (индюк).

Банэщ1эжи(лесной конек, крапивник ) бзужэри

Къуалэбзухэм яхэтщ,

Зи гугъу тщ1ахэм нэмыщ1и

Къуанщ1э (галка) ц1ык1ухэр ди куэдщ.

(Жаным Борис)

- усэм зы еджак1уэ къегъэджэн.

2)Усэм бзууц1эу хэтым ударенэ трагъэувэ.

Егъ.: -Гуэгуш-псалъэм сыт хуэдэ макъ щызэхэпхрэ хьэрфк1э къамыгъэлъагъуэу?

Едж.: -Макъ ы щызэхыбох, ауэ хьэрфк1э къагъэлъагъуэкъым.

Едж.:Макъ дэк1уашэ у-ми, 1упэр хъурей хъууэ къапсэлъ адрей макъ дэк1уашэхэми я ужьк1э макъ ы къапсэлъ, ауэ хьэрф ы ятхыркъым.

Егъ.: -мы усэм хэт къуалэбзууц1эхэм сыт хуэдэ лейуэ хэтыр?

Едж.:-бабыщрэ,гуэгушрэ.

Егъ.:-Сыт ахэр щ1элейр?

Едж.:-Ахэр унагъуэм щопсэу.

Егъ.: -Бабыщыр унагъуэм имызакъуэу, губгъуэми щопсэу.

Егъ.:-Мы къуалэбзухэм щыщу адэжынэр, дудакъыр, мэз джэдыр, жьындур, къуршыбгъэр ди Къэбэрдей-Балъкъэр тхылъ плъыжьым ихуащ, ахэр хуэсакъыу хъумэн хуейщ, мык1уэдыжын щхьэк1э.

3.Доскам къехыгъуит1у ит къуалэбзууц1э пычыгъуэу зэпыудахэр зэпыгъэувэурэ сурэтхэр к1эрылъхьэн:

Ду жэ жьын щ1э

Къан дакъ къуан ду

Бжэн хьуп к1ы быщ

Хьэр дэхъу ба гуугу

4. Егъ.: а) -Иджы, ц1ык1ухэ, фи тхылъымк1э напэк1уэц1 50-р къызэ1уфхи, лэжьыгъэ 93-м феплъыт. Мы лэжьыгъэм къуалэбзууц1эу хэтыр къыхэфтхык1. Абы щхьэк1э фи тетрадхэм напэк1уэц1 67-р къызэ1уфхи, нобэрей числомрэ класс лэжьыгъэмрэ ифтхэ. «Дахэу тхэ» жыхуи1эм деж ахэр сатыру ифтхи, ударенэ дамыгъи тевгъэувэ. (зы еджак1уэ доскам къыдок1ри псалъэхэр иретхэ, ударенэ дамыгъи трегъэувэ)

Егъ.: б) –Пц1ащхъуэ псалъэм и къегъэжьап1э хьэрф п-м сыт хуэдэ макъ къигъэлъагъуэрэ?

Едж.: -Макъ п1 къегъэлъагъуэ, ауэ макъ ц1-м и пэк1э къэк1уащи хьэрф п-к1э къагъэлъагъуэ.

Егъ.: в) –Къанжэ псалъэмрэ пц1ащхъуэ псалъэмрэ ударенэр зытехуэр сыт хуэдэ пычыгъуэра?

Едж.: - Къан, пц1а.(Егъэджак1уэм а псалъэхэм я бгъум иретхэ: пц1ащхъуэ-пц1ащхъуэшхуэ; къанжэ- къанжэшхуэ )

Егъ.: -Сыт а пычыгъуэхэм къащыщ1ар?

Едж.: -Пыгъуэхэм хэт макъ а-р э хъуащ.

Егъ.: -Нт1э, сыт хуэдэ правилэ ди1э абы теухуауэ?

Едж.: -Макъзешэ а-к1э къэхъуа зыхэт пычыгъуэм ударенэр те1эпхъук1мэ, макъ а-р макъ э мэхъу: къанжэшхуэ.

Едж.: -Ятхынур а-ми э-ми щызэхамыгъэк1ыфым деж, къызэрапщытэ псалъэ къыхуахьри тэмэму псалъэр зэратхынур къахутэ: пц1ащхъуэшхуэ-пц1ащхъуэ.

5) Зыгъэпсэхугъуэ дакъикъэ: Тебакъ-тепщэч джэгум къуалэбзууц1эхэр пычыгъуэу зэпыудын. Къуажэхьхэмк1э:

-Вак1уэ дэк1ым к1элъоджэ, къаджэ-наджэу къек1ухь.(хьэрхьуп)

-Зи гупэр пхых ц1ык1у,

Зи щ1ы1ур цей ф1ыц1афэ,

Зи щ1агъыр чэсейфэху (пц1ащхъуэ).

-Зи ц1э изы1уэж, мыкъурт(к1ыгуугу).

-Хьэщ1ап1э бзу, бзуужь к1апэху (къанжэ).

6) Еджак1уэ ц1ык1ухэм ди щ1ып1эм щыпсэу къуалэбзухэм теухуауэ ягъэхьэзыра къэхутэныгъэ лэжьыгъэм къедгъэджэнщ:

- Ди лъахэм къуалэбзу зэмыл1эужьыгъуэ куэд щопсэу. Языныкъуэхэр щ1ымахуэм хуабап1э щ1ып1эм мэлъатэ. Абыхэм ящыщщ бжэндэхъухэр (скворец), хьэрхьупхэр (удод),пц1ащхъуэхэр (ласточка). Щ1ымахуэм щ1ы1эр ди щ1ып1эм щизыххэм ящыщщ бзуущхъуэр(серый дрозд), уэсбзур (снегирь), жыгыу1ур (дятел).

- Хуабап1э щ1ып1эм лъэта бзухэм гъатхэ зэрыхъуу къагъэзэж. Псом хуэмыдэу япэ къосыж бжэндэхъухэр (скворец). Абыхэм к1элъык1уэу къолъэтэж хьэрхьупхэр(удод). Хьэрхьупхэм я ужьк1э къолъэтэж пц1ащхъуэхэр (ласточка). Къуалэбзухэм жыгым зэран хуэхъу хьэп1ац1эхэр яшх.

Егъ.: (макъамэ къеуэу)-Жыг хадэхэм бзу абгъуэхэр куэду щыф1эф1дзэ. А абгъуэхэм бзу 1эджэ къыщрашынщ. Бзухэм жыгхэм хьэп1ац1эхэр къыпахыурэ я шырхэм ирагъэшхынщ. Мис ит1анэ хьэп1ац1э зэранхэр к1уэдынщ.

Ц1ык1ухэ, къуалэбзухэр ныбжьэгъу фщ1ы!

Егъ.:- Нобэ мураду дгъэувар къыдэхъул1ауэ къызобж: ударенэ зытехуэ, зытемыхуэ пычыгъуэхэр псалъэм къыхэдгъуэтэфу зедгъэсащ, ударенэм теухуауэ дджар зэрыдгъэубыдащ; ди пц1ащхъуэ ц1ык1уми ди щ1эныгъэмк1э абгъуэ хуэтщ1ащ. Псори хъарзынэ дыдэу фылэжьащ.

-Иджы, ц1ык1ухэ, нобэрей дерсыр фигу ирихьамэ